Vikipediya

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

26 Mart 2007 - Azərbaycan Dilində Wikipedia'da 5.449 məqalə var.

Vikipediya (ing. Wikipedia)-Ümumi, internet vasitəsilə azad yayımlanan ensiklopediya. Dünyanın bir çox dillərində viki texnologiyasının tətbiq edilməsi nəticəsində könüllü istifadəçilər tərəfindən yaradılır. Yarandığı andan, 2001-ci ilin əvvəllərində etibarən vikipediyanın istifadəçi və məqalə sayı durmadan artır və populyarlıq qazanır.

[redaktə / تحریر] Xüsusiyyətləri

[redaktə / تحریر] Tarixi

[redaktə / تحریر] Vikipedia Nədir?

Wikipedia (Azərbaycanca Vikipedia) – Wikimedia Foundation qeyri-hökümət təşkilatı tərəfindən yaradılan internet ensiklopediyasıdır. Vikipedianı Britannika kimi digər internet ensiklopediyalardan fərqləndirən onun açıq olması, yəni hər kəs tərəfindən redaktə oluna bilməsidir. Vikipedianın yaradıcıları – Jimmy Wales və Larry Sanger 5 il əvvəl fəlsəfəsi tamamilə fərqli olan, biliklərini paylaşan insanlar sayəsində meydana gələcək, dünyanın ən dolğun online ensiklopediyasını yaratmaq istəmişlər. Bu təşəbbüs özünü doğrultmuş və Vikipedianı dünyanın ən populyar 25 saytları sırasına daxil etmişdir.

Ensiklopediyanın əsas tələbi yazılan məqalələrin və əlavə edilən biliklərin neytral nəzər nöqtəsindən (NPOV – Neutral Point Of View) çıxış etməsidir. Yəni burada “...ən gözəl şəhər Bakıdır” kimi şəxsi fikirlərə yer olmamalıdır.

Təbii ki, resursun açıq olması eyni zamanda bir sıra problemlər yaradır. Məsələn, Qarabağ mövzusu ətrafında həm azərbaycanlılar həm də ermənilər fakt və fikirlərini bölüşə bilərlər. Bu halda kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu yalnız diskussiyalar və arbitrlara müraciət (Requests for Arbitration) müəyyən edə bilər. Məsələn, soydaşımız Təbib Hüseynov Qarabağ ilə əlaqəli belə bir “məhkəməni” udub. Lakin Şuşa, Naxçıvan və diğər mövzularda diskussiyalar hələ də davam edir.

[redaktə / تحریر] Azərbaycanca Vikipedia

2004-cü ilin yanvarından az.wikipedia.org ünvanında Azərbaycan dilində Vikipedia fəaliyyətə başlamışdır. Fikrimcə buna Azərbaycanın açıq online ensiklopediyası kimi də baxmaq olar. İki yaşı tamam olan ensiklopediyamızda məqalələrin sayı 3000-ə yaxınlaşmaqdadır. Lakin onu qeyd etməliyəm ki, onların əksəriyyəti boş məqalələr və ya şablonlardır. Müqayisə üçün deyim ki, İngilis versiyasında təqribən 950.000 məqalə, Türk versiyasında isə 56.000 məqalə mövcuddur.

Təəssüflər olsun ki, cavan ensiklopediyamız üzərində çalışmalara çox az azərbaycanlı cəlb olunduğundan, o, əsasən türk qardaşlarımız və güney azərbaycanlı soydaşlarımız tərəfindən qurulur. Məhz bu səbəbdən (və bizim passivliyimizdən) saytda çoxlu qrammatik və sintaktik səhvlərə, türk və fars sözlərinə rast gəlmək olar. Yenə də, bizim Vikipedia üzərində işlədikləri və təməlini qoyduqları üçün hər birinə dərin təşəkkurümü bildirmək istərdim. Lakin bu işin ən qorxulu tərəfi deyil.

Bu yaxınlarda Azərbaycan Vikipediasında “Son dəyişikliklər” bölümündə “İrəvan” və “Ermənistan” sözlərinin yaradıldığı diqqətimi cəlb etdi. Bu dəyişikliklər qeydiyyatdan keçmiş üzv tərəfindən deyil, naməlum şəxs tərəfindən edilmişdi. Məqalələr neytral görünməyə çalışsa da erməni mənşəli olduğu aşkardır. Müəllifin İP addresinin (195.250.64.76) ermənistana mənsub olduğu məndə qalan şübhələri də yox etdi. Bəli, ermənilər bizim ensiklopediyamıza azərbaycan və onun tarixi haqda saxta məlumat daxil edərək növbəti dəfə dezinformasiya yaradırlar. Görünür Azərbaycanda yaxşı təhsil aldıqlarından ermənilər bu məqalələri səlis və düzgün Azərbaycan dilində yazırlar. Qeyd edim ki, hər bir səhifə üzərində edilən bütün dəyişikliklər “Səhifə keçmişi” bölümündə qeyd edilir. Bu imkandan istifadə edib yuxarıdakı faktın təsdiqini tapa bilərsiniz.

[redaktə / تحریر] Mən Necə Yardım Edə Bilərəm?

Zəngin Azərbaycanımızın şəhər və rayonları, şair və yazıçıları, mətbəxi, geyimləri və s. haqda dürüst məlumatınız varsa, maksimum neytrallığı və obyektivliyi qoruyaraq, durmadan Azərbaycan Vikipediasına əlavələr edin! Bunun üçün sadəcə qeydiyyatdan keçmək kifayətdir.

Lakin bununla kifayətlənməmək lazımdır. Vikipedia bugün dünyada güvənilən və çox populyar informasiya mənbəyi kimi tanınır. Tələbələr, jurnalistlər və digər araşdırmaçılar internetdə məlumat axtarışında məhz bu resursa üstünlük verirlər. Bunun üçün bizim Azərbaycan dilindəki Vikipedianı qurmaqla yanaşı, İnglis, Fransız, Rus, Alman, İspan və digər dillərdə olan Vikipedialara da əlavələr etməmiz, Azərbaycan və onun ayrılmaz hissəsi olan Qarabağ haqda həqiqətlərin dünyaya çatdırılması yolunda vacib addımlardandır. Məqalələrin Yaradılması Vikipediada məqalələrin yazılması olduqca asandır və HTML səhifələrindən fərqli olaraq xüsusi biliklər tələb etmir. Mündəricatın yaradılması, keçid və şəkillərin əlavə edilməsi, şablonlar və diğər funksiyalar avtomatlaşdırıldığından məqalələri qısa müddət ərzində asanlıqla yaratmaq mümkündür. Təsadüfi deyil ki Havaililərin dilində wiki (wihiwihi) sözü “tez”, “cəld” mənasını daşıyır.

Hər zaman neytral nəzər nöqtəsindən çıxış edərək yazın və yazdığınız məqalələrin mənbəyini göstərin. Bu idarəçilərin və oxuyucuların sizin məqalənizə olan etimadını artıracaq və mümkün mübahisələrin qarşısını alacaq. Mənbələri xarici keçidlər vasitəsilə “Ədəbiyyat”, “Mənbələr”, “Əlavələr” və ya “Əlavə Ədəbiyyat” başlıqlı bölüm(lər)də sadalayın.

Günümüzdə aktual olmayan, lakin bir neçə il sonra ciddi problemlərə səbəb ola biləcək daha bir vacib məqam müəllif hüquqlarıdır. Əgər əlavə etdiyiniz məqalə, şəkil və ya media faylının bir neçə il sonra ensiklopediyadan xaric olunmağını istəmirsinizsə, ən azı müəllifinin adını qeyd edin.

Yeni məqalə yaratmaq üçün xüsusi Kömək:Yeni Məqalə Yarat səhifəsində başlığı daxil edib, “Məqalə yarat” düyməsini seçin. Seçdiyiniz başlıqlı məqaləni redaktə etmək üçün digər səhifəyə keçəcəksiniz. Burada məqalənin mətnini daxil edib “Səhifəni qeyd et” düyməsini seçməklə onu Vikipediyaya daxil edin.

Vikipedianın bütün imkanlarını öyrənmək istəyirsinizsə "Ədəbiyyat" bölümündəki İnglis və Rus dilində bənzər məqalələrə müraciət edə bilərsiniz.

[redaktə / تحریر] Biliklərimizi Paylaşaraq...

Prezidentin 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqda sərəncama baxmayaraq, bugün ensiklopediyanın heç bir cildinə də satışda rast gəlmək mümkün deyil. İnanıram ki, azad ensiklopediyaya əlavə ediləcək hər bir kiçik məlumat onu dinamik, pulsuz və Elmlər Akademiyasının hazırladığı ensiklopediyadan daha populyar edəcək.

Qeyd etməliyəm ki, informasiyanı azad paylaşmaq prinsipini hələ Tim Berners-Lee tərəfindən 1989-cu ildə veb texnologiya (World Wide Web) yaradılarkən nəzərdə tutulmuşdur. Məhz bu səbəbdən ilk yaradılan səyyar (browser) həm veb səhifələrini göstərmə həm də onları redaktə etmə imkanına malik idi. Lakin sonrakı dövürdə internetin daha çox elektron kommersiya istiqamətində inkişaf etməsi veb mediyasını ilkin fəlsəfəsindən uzaqlaşdırdı. Tim Berners-Linin özünün də etiraf etdiyi kimi, 2005-ci il ideyasının həyata keçdiyi il kimi yadda qaldı. Belə ki, məhz bu il fikirlərini və biliklərini paylaşmaq arzusunda olan milyonlarla yaradıcı insan bloglar, vikilər və podcastlər vasitəsilə internetdə tsunami meydana gətirmişdir. Yazdığım bu məqalə də episentri uzaqda olan bu tsunaminin bizə gəlib çatan kiçik bir dalğasıdır.