Endokrini sistem
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Endokrini sistem je kontrolni sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. U endokrinim žlijezdama se pod uticajem informacija iz spoljašnje ili unutrašnje sredine sintetišu hormoni koji su u stvari odgovor na te informacije. Putem njih regulišu se mnoge aktivnosti kao što su: metabolizam, seksualne aktivnosti, rast, metamorfoza, količina vode i minerala u organizmu i dr. Pored endokrinih organa hormone luče i neke [[|Nervna ćelija|nervne ćelije]] – neurosekretorne ćelije. Hormoni se oslobađaju direktno u krv, limfu ili cerebrospinalnu tečnost , pošto ove žlijezde nemaju izvodne kanale,i na taj način dospevaju do ciljnih organa na koje dijeluju.
Endokrine žlijezde kičmenjaka nastaju od ždrijelnog epitela (štitna žlijezda, grudna žlijezda), druge su u bliskoj vezi sa mozgom (hipofiza, epifiza), dok se treće razvijaju u oblasti bubrega (nadbubrežne žlijezde).
I neki drugi organi kao što su: jetra, pankreas, pojedini dijelovi crijeva, bubrezi, srce, polne žlijezde mogu takođe imati kao sporednu funkciju unutrašnje lučenje.
Sadržaj |
[uredi] Hipofiza
Hipofiza je endokrina žlijezda veličine graška smještena u udubljenju, turskom sedlu (Sella turcica), klinaste kosti na bazi lubanje. Spojena je pomoću infundibuluma sa hipotalamusom.Kod čovjeka se sastoji iz dva režnja:
- prednjeg (adenohipofiza),
- zadnjeg (neurohipofiza).
[uredi] Adenohipofiza
Luči dvije grupe hormona:
- somatotropni hormon (hormon rasta) koji reguliše rast i razvoj organizma;
- tropini (stimulini) koji djeluju na rad drugih žlijezda;u njih spadaju:
- tireotropni hormon (TSH) – simuliše lučenje štitne žlezde;
- adenokortikotropni hormon (ACTH) – stimuliše rad kore nadbubrežne žlijezde;
- folikulostimulirajući hormon (FSH) – simuliše razvoj folikula jajnika i lučenje estrogena; kod muškarca uslovljava spermatogenezu;
- luteostimulirajući hormon (LH) – stimuliše lučenje polnih hormona: kod žene progesterona, a kod muškarca testosterona;
- luteotropni hormon (LTH) ili prolaktin – izaziva lučenje mlijeka kod žena.
[uredi] Neurohipofiza
Neurofipofiza je mjesto na kojem se deponuju hormoni stvoreni u hipotalamusu. To su:
- antidiuretični hormon (vazopresin) – koji stimuliše reapsorpciju vode iz primarne mokraće čime se smanjuje izlučivanje definitivne mokraće;
- oksitocin – pojačava kontrakcije materice prilikom porođaja i naviranje mlijeka.
[uredi] Endokrini pankreas
Između žlijezdanih mješkova egzokrinog pankreasa raspoređena su Langerhansova ostrvca koja se sastoje od 3 tipa ćelija α, β i γ, od kojih β ćelije luče inzulin (insula = ostrvo), a α luče glukagon. Ova dva hormona deluju antagonistički na metabolizam glikoze – insulin smanjuje, a glukagon povećava koncentraciju glikoze u krvi. Pri nedostatku insulina dolazi do hiperglikemije (povišen nivo šećera u krvi) što izaziva šećernu bolest Dijabetes.
[uredi] Štitna žlijezda (tiroidea)
Nalazi se priljubljena uz prednju i bočne strane grkljana i dušnika. Na rad štitne žlijezde utiče adenohipofiza preko TSH. Tiroidea luči tiroksin, trijodotironin i tirokalcitonin, hormone za čiju je sintezu neophodan jod. Tiroksin i trijodotironin utiču na fizički i psihički rast i razvoj. Tireokalcitonin snižava nivo kalcijuma u krvi i zajedno sa parathormonom i vitaminom D reguliše okoštavanje kostiju.
[uredi] Paraštitna žlezda
Parna žlijezda – dve gornje i dve donje su priljubljene uz zadnju stranu štitne žlijezde. Luči parathormon koji reguliše količinu kalcijuma i fosfora u krvi i kostima.
[uredi] Nadbubrežne žlijezde
Nalaze se na gornjim polovima bubrega. Sastoje se iz dva dijela: kore i srži, koji se međusobno razlikuju i po porijeklu i po funkciji.
Kora luči sljedeće grupe hormona:
- mineralokortikoide: aldosteron, kortikosteron, koji regulišu promet minerala (posebno natrijuma i kalijuma) i vode, čime održavaju homeostazu; nazivaju se hormoni koji čuvaju život;
- glikokortikoide: među njima je najaktivniji kortizol; regulišu promet ugljenih hidrata, proteina i lipida;
- androgene i estrogene hormone koji utiču na razvoj polnih organa u dječijem uzrastu.
Srž nadbubrežne žlijezde luči adrenalin i noradrenalin. Njihovo dejstvo je slično dejstvu simpatičkog nervnog sistema – ubrzavaju rad srca, povećavaju krvni pritisak itd.
[uredi] Polne žlijezde
Rad polnih žlijezda je pod uticajem adenohipofize.
Endokrina uloga testisa ogleda se u aktivnosti Lejdigovih ćelija koje luče testosteron i androstedion (manje količine). Testosteron u pubertetu dovodi do rasta polnih organa (primarne polne odlike) i razvića sekundarnih polnih odlika.
Jajnici luče estrogene i progesteron. Estrogeni u pubertetu utiču na razvoj polnih organa i sekundarnih polnih odlika. Oba hormona regulišu menstrualni ciklus. Progesteron ima ulogu i u trudnoći koju održava dok se na obrazuje placenta. Tada placenta preuzima ulogu održavanja trudnoće lučenjem ovih hormona.
