Potres
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
 |
|
Potres je endogeni proces do kojeg dolazi uslijed pomicanja tektonskih ploča a posljedica je podrhtavanjeZemljine.. kore zbog oslobađanja velike količine energije.. Tektonske ploče se konstantno sporo kreču. Kao rezultat diferencijalnog kretanja nastaje pritisak. Na mjestima gdje ovaj pritisak nadjača jačinu kore nastaje potres.
Nastaje u unutrašnjosti Zemlje, to mjesto nazivamo hipocentar, a na površini Zemlje zove se epicentar. Hipocentar može biti plitak, do dubine od 70 km ispod površine Zemlje, najčešće u zonama razmicaja litosfernih ploča. Mogu još biti i srednje dubine (70 km do 300 ispod površine) te duboki ( 300 km do 730 km ispod površine Zemlje) a oni su najčešće u zonama subdukcije.
Potres se širi u talasima, a linije kojima na karti spajamo mjesta jednake jačine potresa nazivamo izoseiste.
Sadržaj |
[uredi] Seizmologija
Seizmologija se bavi i utvrđivanjem parametara seizmičke opasnosti širih regija, zatim seizmičkom mikrorejonizacijom manjih prostora kao sto su lokacije građevinskih objekata, izučavanjem mogućnosti prognoze jakih zemljotresa, stvaranjem i kretanjem cunami talasa (velikih talasa koje generišu podvodni zemljotresi) i td. Ukratko, seizmologija je nauka o zemljotresima, a ime je dobila od grčkih riječi seismos - potres i logos - nauka.
Kao posebna disciplina, nastaje pojavom prvih instrumenata za registrovanje zemljotresa. Prvi kvalitetni instrumentalni zapisi potresa (seizmogrami) registrovani su u XIX vijeku.Na Sprava koja se koristi za mjerenje i bilježenje potresa naziva se seizmograf, a zapis koji ostaje je seizmogram.
Engleski geolog Šon Mičel (1724-1767) prvi je 1760. godine iznio zamisao da su potresi koje pokreće pomicanje masa stijenja kilometrima.. ispod površine, a 1855. godine italijanski fizičar Luiđi Palmijeri (1807-1896) izradio je prvi seizmograf za proučavanje tih talasa.
[uredi] Mjerenje jačine potresa
Jačina potresa zavisi o više faktora kao što su količina oslobođene energije, dubina hipocentra, udaljenosti epicentra i građi Zemljine kore.
Njegov učinak može se iskazati pomoću Mercalli-Cancani-Siebergove skale koja ima 12 stepeni, a temelji se na razornosti i posljedicama potresa.
Postoji i Richterova skala koja ima magnitudu od 0 do 9 i temelji se na mjerenju energije koja je oslobođena prilikom potresa.
Međunarodna skala jačine potresa kreće se od I do XII stepeni, prema jačini udara i potresa. Prvi stepen je čulno neprimjetan dok je XII katastrofalan. Od njega se ruše sve građevine, mijenja se reljef, nastaju i nestaju jezera, nastaju u reljefu ogromne pukotine, riječni tokovi mijenjaju pravac i dr.
1906. god u toku zemljotresa u Kaliforniji.. Stvorena je rasjedna pukotina duga 432 km, a široka 20 m. 1976. god u Kini.., u gradu Tanšan, poginulo je 655237 stanovnika.
[uredi] Podjela oblasti na Zemlji
Oblasti na Zemlji dijele se
- na trusne – gdje se javljaju potresi
- stabilne gdje se oni ne javljaju.
[uredi] Klasifikacija zemljotresa
[uredi] Prema uzrocima pojave
- tektonski najčešći su i najjači. Izazvani su tektonskim pokretima. Javljaju se u 90% slučajeva. Ovakvi potresi veća područja. Zone tektonskih potresa vezane su uz kretanje litosfernih ploča , a do njih dolazi zbog subdukcije.
- vulkanski snažni su i razorni potresi. Do njih dolazi pri vulkanskim erupcijama . Javljaju se u 7% slučajeva. Potresi koji prate erupcije vulkana manjeg su dometa.
- urvinski slabiji su lokalni zbog rušenja i obrušavanja zidova i tavanica podzemnih kanala i pećina). Naslabiji su i najmanjeg su dometa . Javljaju se u 3% slučajeva,.
- meteorski potresi nastali udarom meteorita . Potres u Sibiru 1908. osjetio se na udaljenosti od 5200 km);
[uredi] Prema mjestu pojave
- kopneni
- podmorski- izazivaju morske talase visoke do 40 m, koji prelaze okeane brzinom do 900 km/h)
[uredi] Prema pravcu prostiranja
Prema načinu i brzini širenja, potresi mogu biti
- longitudalnim ili primarnim , longitudinalni su najbrži i vibriraju u smjeru širenja talasa
- sekundarnim ili transverzalnim talasima izazivaju okomito osciliranje čestica i šire se samo kroz čvrstu građu
Ostali talasi uzrokuju kružno i vodoravno vibriranje i imaju najslabiji učinak.
- centralni-(kružnim oblikom zahvataju oblasti,
- lateralni -elipsastog oblika
- linearni ili aksijalni -izduženi oblik duž tektonskih rasjeda)
[uredi] Prema načinu opažanja
- makroseizmi se čulno opažaju
- mikroseizmi instrumentima.
- teleseizmičke pokrete izvan makroseizmičkih oblasti
- mikroseizmičke oscilacije slabih trusova;
[uredi] Prema energiji i veličini prostiranja
- lokalni (primjećuju se čulno do 200 km, a instrumentima do 500 km udaljenosti)
- mali (čulno se osjećaju do 600 km, a instrumentima do 5000 km)
- srednji (čulno se osjećaju od 300 do 1000 km, a instrumentima do 10 000)
- veliki (čulno se osjećaju preko 500 km, a instrumentima do 12 000), i svjetski (čulno se osjećaju do 2000 km, a instrumentima do 20 000 km);
Potresi sa epicentrom, koji na dnu mora izazivaju valove, su cunami, koji mogu dosegnuti visinu i do 30m. To je bio i slučaj cunamija, koji je pogodio otok Sumatru u Indoneziji 2004.g. sa više stotina hiljada nastradalih.
Procjenjuje se da godišnje ima oko 900.000 potresa magnitude do 2.5 (do Richteru) a oni jači su rjeđi i pojavljuju se svakih 5 do 10 godina.
Zemlje u kojima se događa najviše potresa su Čile i Japan te Indonezija. Najizrazitija seizmička zona je u Pacifičkom vatrenom krugu (53% svih potresa) i u mediteransko-alpsko-himalajskom području (41%). Mirna ili aseizmička područja su u zonama starih planina i masa (Kanadski štit, Ruska ploča)
Neki od jačih, destruktivnijih potresa su:
- Potres u Kašmiru (2005.g) u kojem je poginulo 90.000 a ozliješeno 110.000 ljudi.
- Potres u Indijskom okeanu (2004.g), jedan od najjačih potresa ikad zabilježenih sa jačinom od 9 stepeni po Richteru sa epicentrom na obali Indonezijskog otoka Sumatre koji je pokrenuo velik cunami koji je odnio 300.000 života.
- Tangshan potres (1976.), najdestruktivniji potres modernih vremena, procjenjuje se da je u njemu stradalo oko 245.000 ljudi.
- Shaanxi potres (1556.) Najsmrtonosniji potres u istoriji čovječanstva za koji se procjenjuje da je odnio 830.000 ljudskih života u Kini.
