Gregor Mendel
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mynach yn Awstria oedd Gregor Johann Mendel (22 Gorffennaf, 1822 - 6 Ionawr, 1884). Mae'n enwog am ei ddamcaniaeth ar etifeddiaeth ar gyfer pys.
Ganwyd Mendel yn Heinzendorf, Awstria (heddiw: Hyncice, y Weriniaeth Tsiec). Roedd wedi bod yn gweithio fel garddwr pan yn ifanc. Ar ôl astudio yn Olmutz Philosophical Institute daeth yn fynach Awstiniaidd yn Brno ym 1843. Mae'n debygol iddo astudio ym Mhrifysgol Fienna hefyd.
Roedd e'n astudio planhigion yn y fynachlog a rhwng 1856 a 1863 roedd e'n meithrin rhyw 28,000 o blanhigion pys ac yn datblygu ei ddamcaniaeth ar etifeddiaeth. Dechreuodd Syr Ronald Fisher, ystadegydd enwog, amau canlyniadau ei ymchwil gan ddweud eu bod nhw'n anghredadwy.
Darllenodd Mendel ei draethawd Arbrofion ar gyfer planhigion croesryw i Cymdeithas Hanes Naturiol Brünn yn Bohemia ym 1865 (cafodd y traethawd ei gyhoeddi y flwyddyn canlynol, ond ni wnaeth pobl sylweddoli pwysigrwydd ei ddamcaniaeth ar y pryd.. Ym 1900 gwnaeth Hugo de Vries, Carl Correns ac Erich von Tschermak ail-ddarganfod ei draethawd gan ddatblygu damcaniaeth modern ar gyfer esblygiad.
Bu Mendel farw ar 6 Ionawr, 1884 yn Brünn, Awstria-Hwngary (heddiw: Brno yn y Weriniaeth Tsiec).
