Δωριείς

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Οι Δωριείς ήταν λαός ο οποίος καταγόταν κατά μια εκδοχή από τις πεδιάδες της σημερινής Ουγγαρίας, ενώ κατά μια άλλη από την οροσειρά της Πίνδου. Η έλευσή τους στον Ελλαδικό χώρο είναι από τα σκοτεινά σημεία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Κατά την παλαιά παραδοσιακή θεωρία, οι Δωριείς κατέβηκαν στον κυρίως ελλαδικό χώρο περίπου τον 12ο π.Χ. αιώνα και κατέλυσαν την μυκηναϊκή αυτοκρατορία, καθώς διέθεταν όπλα από σίδηρο, που ήταν ανώτερα από τα χάλκινα των Μυκηναίων. Νεώτερες όμως μελέτες συνδυάζουν την έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων που να συνηγορούν σε μια τέτοια βίαιη εισβολή και γλωσσολογικά στοιχεία από την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β και αμφισβητούν έντονα την εκδοχή αυτή.

[Επεξεργασία] Καταγωγή και ιστορία

Οι Δωριείς ήταν ελληνικό φύλο (σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες τα άλλα τρία ήταν οι Ίωνες, οι Αιολείς και οι Αχαιοί) που κυριάρχησε στο νότιο χώρο της Αρχαίας Ελλάδας (κυρίως στην Πελοπόννησο και την Κρήτη) και αποτέλεσε το γεννήτορα του πολιτισμού της Σπάρτης.

Οι Δωριείς είναι γνωστοί στην ελληνική ιστορία από την 'Κάθοδο των Δωριέων', που αποτέλεσε ιστορικό γεγονός μεγάλης σπουδαιότητας και είχε το χαρακτήρα εγκατάστασης ενός λαού σε πιο εύφορα και προσοδοφόρα εδάφη. Αυτή η εσωτερική μετανάστευση των Δωριέων αποτέλεσε τμήμα της γενικότερης προσπάθειας των δυτικών φυλετικών ομάδων να κατακτήσουν νέες περιοχές. Οι ακριβείς συνθήκες της μετακίνησής τους προς νότον παραμένουν άγνωστες. Οι Δωριείς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους τόπους εγκατάστασής τους, καθώς είτε δέχτηκαν την πίεση άλλων φυλετικών ομάδων είτε οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι δεν επαρκούσαν. Είναι σίγουρο ότι η μετεγκατάσταση των Δωριέων άγγιξε το χώρο της Πίνδου. Στη συνέχεια, κατά πάσα πιθανότητα οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στη Δωρίδα, περιοχή που εντοπίζεται στη σημερινή Φωκίδα.

Ενώ παλαιότερα εικαζόταν ότι η εξάπλωση των Δωριέων ήταν το κυριότερο αίτιο κατάρρευσης του μυκηναϊκού κόσμου, οι ιστορικοί σήμερα τείνουν στην αντίθετη εκδοχή, ότι η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου των Αχαιών αποτέλεσε το κυριότερο αίτιο της γρήγορης εξάπλωσης του δωρικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, υποστηρίζουν ότι οι Δωριείς ήταν ένα ελληνικό ποιμενικό φύλο που κατοικούσε σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας και το οποίο μετά τη διάλυση του μηκυναϊκού κόσμου κατέλαβε πεδινές περιοχές.

Πολιτιστικά κατώτεροι των Αχαιών αλλά στρατιωτικά ισχυρότεροι, εφόσον, όπως προαναφέρθηκε, κατείχαν σιδερένια όπλα, πέρασαν στον πελοποννησιακό χώρο και διαχωρίστηκαν: μία ομάδα κατέλαβε την ιωνική περιοχή της Αργολίδας και Κυνουρίας (το πιθανότερο είναι η πλειοψηφία τους να ήταν Υλλείς, αν κρίνουμε από τα αγάλματα του Ύλλου που υπήρχαν στα Μέγαρα, στην Κόρινθο και στο Άργος), μία δεύτερη στην κοιλάδα του Ευρώτα και η τελευταία στη Στενύκλαρο, στο μεσσηνιακό κάμπο. Εκπληκτικό είναι το γεγονός της πλήρους επικράτησης του δωρικού γλωσσικού ιδιώματος σε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου, παρ' όλη τη μακρά πολιτιστική πορεία του τόπου αυτού.

Ακολούθησε ένα κύμα μετανάστευσης των Δωριέων στα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια. Περιοχές όπως τα Κύθηρα, η Κρήτη, η Μήλος, η Θήρα, η Ρόδος και η Κως, καθώς και τα απέναντι μικρασιατικά παράλια, περιήλθαν στο δωρικό έλεγχο. Οι Δωριείς επιχείρησαν επίσης να καταλάβουν την Αττική, χωρίς όμως επιτυχία. Κατά το δεύτερο ελληνικό αποικισμό, μαζί με τις άλλες ελληνικές δυνάμεις, οι Δωριείς δημιούργησαν αποικίες στη νότια Ιταλία και Σικελία, καθώς και στα στενά του Βοσπόρου.

Μεταξύ πρώτου και δεύτερου αποικισμού, εκδηλώθηκε εκτεταμένη κορινθιακή προσπάθεια αποικισμού της δυτικής Ελλάδας, με μεγάλη επιτυχία, αφού οι Κορίνθιοι έθεσαν υπό τον έλεγχό τους αρκετές από αυτές τις περιοχές.

Γενικά, η εποχή της "καθόδου των Δωριέων", που επέφερε μεγάλες αλλοιώσεις στον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας και επέδρασε καθοριστικά στην ιστορική της πορεία, ονομάζεται 'Ελληνικός Μεσαίωνας', επειδή ελάχιστα γνωρίζουμε γι' αυτόν και παλαιότερα πιστευόταν ότι αποτελούσε μια εποχή βίαιης διακοπής της πολιτιστικής δημιουργίας.

[Επεξεργασία] Δωρική διάλεκτος

Κύριο άρθρο: Δωρική διάλεκτος

Οι Δωριείς μιλούσαν μια γλώσσα που ανήκε στη δυτική διάλεκτο των ελληνικών γλωσσών. Κυριότερη διαφορά της από την ιωνική ήταν η διατήρηση του ινδοευρωπαϊκού 'α' αντί του 'η'. Απόγονος της δωρικής γλώσσας θεωρείται η σημερινή Τσακωνική, η οποία χρησιμοποιείται στην περιοχή της Κυνουρίας της Πελοποννήσου, από τις ανατολικές πλαγιές του Πάρνωνα μέχρι τον Αργολικό κόλπο. Οι ομιλητές φέρονται ως απόγονοι των αρχαίων ελεύθερων Λακώνων, που μέχρι σήμερα διασώζουν πολλά από τα ήθη και έθιμά τους, μαζί και τη γλώσσα τους και αριθμούν περίπου οχτώ χιλιάδες άτομα. Αναλυτικότερη παρουσίαση υπάρχει στο άρθρο Δωρική διάλεκτος.

Το όνομα των Δωριέων είναι τυπικό εθνικό σε -εύς(Δωριεύς)που παράγεται από ένα τοπωνύμιο Δωρι-. Δηλώνει λοιπόν τους κατοίκους της Δωρίδας.

[Επεξεργασία] Μυθολογία

Πέρα από τις μαρτυρίες των ιστορικών, υπάρχει και το αντίστοιχο μυθολογικό πλαίσιο. Οι Δωριείς κατάγονταν από το Δώρο, γιο του Έλληνα, ο οποίος είχε υπό την εξουσία του την ηπειρωτική Ελλάδα. Σε αυτούς κατέφυγαν οι απόγονοι του Ηρακλή μετά το θάνατο του Ύλλου. Ακόμη, αναφέρεται ότι, όταν οι Ηρακλείδες έφθασαν στον Αιγιμιό, το βασιλιά των Δωριέων, ο Ύλλος ζούσε. Ο Αιγιμιός υιοθέτησε τον Ύλλο και μαζί με τους δυο γιους του, Πάμφυλο και Δυμάνα, τον έκανε συγκληρονόμο στο ένα τρίτο του βασιλείου του. Διωγμένοι από τα γειτονικά φύλα οι Δωριείς κατέφυγαν, μετά από πολλές μετακινήσεις, στη Δωρίδα και από εκεί στην Πελοπόννησο. Τη χώρα τη μοίρασαν οι δισέγγονοι του Ύλλου, Τήμενος, Κρεσφόντης και Αριστόδημος, μαζί με τους Πάμφυλο και Δυμάνα. Την κατάκτηση της Πελοποννήσου και την κυριαρχία τους στους αχαϊκούς πληθυσμούς, οι Δωριείς την ερμήνευσαν με το μύθο της επανόδου των Ηρακλειδών, δηλαδή την επιστροφή των απογόνων του Ηρακλή στην αρχαία τους κοιτίδα.

[Επεξεργασία] Εθνολογική σύνθεση

Οι ιστορικοί Δωριείς ήταν χωρισμένοι σε τρεις φυλές που ονομάζονταν: Υλλείς, Δυμάνες, Πάμφυλοι (οι τελευταίοι δε σχετίζονται με το αρκαδικό φύλο των Παμφύλων της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας). Οι επώνυμοι ήρωες των Δυμάνων και Παμφύλων θεωρούνταν ως γιοι του Αιγιμιού που είχε οδηγήσει τους Δωριείς στη Δωρίδα. Ο επώνυμος των Υλλέων, Ύλλος, ήταν γιος του Ηρακλή, που απέκτησε δικαιώματα στο ένα τρίτο του κράτους του Αιγιμιού, βοηθώντας τον εναντίον των Λαπιθών. Οι τρεις φυλές διατήρησαν το χωρισμό τους ακόμη κι όταν διασπάστηκαν αργότερα στα κράτη της Σπάρτης, Άργους, Κορίνθου, Μεσσηνίας και Μεγάρων.

Δύο ακόμη γεωγραφικές και πολιτιστικές ενότητες συνδέονται με τους Δωριείς. Πρόκειται για την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Η Ήπειρος έμεινε στην αφάνεια μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. Κατοικήθηκε από δωρικά φύλα, που δεν είχαν εξελιχθεί πολιτιστικά και δεν ακολούθησαν την ανάπτυξη των άλλων πόλεων της νότιας Ελλάδας, σημαντικότερα από τα οποία ήταν οι Μολοσσοί και οι Θεσπρωτοί. Το έντονο ορεινό ανάγλυφο της Ηπείρου επέδρασε καθοριστικά στη γλώσσα και τις συνήθειες των Ηπειρωτών. Γι' αυτό και θεωρήθηκε ότι έχουν ιλλυρική καταγωγή. Το ιδίωμα όμως της αρχαίας Ηπείρου φαίνεται να ήταν το δωρικό, με επιδράσεις από την ιλλυρική γλώσσα.

Οι δε Μακεδνοί θεωρούνταν ως οι απώτεροι πρόγονοι των υπόλοιπων Δωριέων, καθώς στην αρχική τους κοιτίδα στα όρη του Λάκμου ήταν γνωστοί με αυτό το όνομα, αργότερα όμως η λέξη Δωριείς συμπεριέλαβε στους κόλπους της και τους Μακεδνούς. Αυτό συνέβη μετά την απόσπαση ενός τμήματος από τους Μακεδνούς και την εγκατάστασή του στη Δωρίδα. Οι υπόλοιποι διατήρησαν την ονομασία τους και μετακινήθηκαν βορειότερα, στη Μακεδονία, όπου έγιναν γνωστοί ως Μακεδόνες. Στην πορεία αυτή, άλλο ένα τμήμα αποσπάστηκε για να ακολουθήσει τη δική του πορεία προς τη Μαγνησία. Η ομοιότητα των ονομάτων των δύο φύλων δικαιολογεί την κοινή τους καταγωγή. Αναφορικά με τη σχέση Ελλήνων και Μακεδόνων, πολλές πόλεις της Μακεδονίας και της νότιας Ελλάδας έχουν κοινό όνομα λόγω κοινής καταγωγής των κατοίκων της. Για παράδειγμα, η Γόρτυνα στην Κρήτη με τη Γόρτυνα του Αξιού ποταμού και το Άργος με το Άργος Ορεστικό. Ο Μέγας Αλέξανδρος, μάλιστα, επικαλέστηκε ότι είναι Αργείος για να πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, στοιχείο που επιβεβαιώνει την ελληνική καταγωγή των Μακεδνών. Οι Έλληνες, ως γνωστόν, είναι απόγονοι του Έλληνος, που είχε απογόνους το Δώρο, τον Αίολο και τον Ξούθο, πατέρα του Ίωνος και του Αχαιού. Αυτοί ήταν αντίστοιχα οι επώνυμοι των Δωριέων, Αιολέων, Ιώνων και Αχαιών. Επομένως οι Μακεδόνες ανήκουν σε μια από αυτές τις ομάδες, κι επειδή αποδείχθηκε ότι δε συγγενεύουν άμεσα με τους Αιολείς και τους Ίωνες αλλά και επιπλέον τα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της δωρικής τους καταγωγής, το ορθότερο θα ήταν να τους κατατάξουμε στους Δωριείς. Ακόμη, ο Ηρόδοτος ισχυρίζεται ότι οι Μακεδνοί αποτελούσαν τμήμα των Δωριέων.

Παρ' όλα αυτά θα πρέπει να τονιστεί ότι η σύνδεση μεταξύ Δωριέων και Μακεδνών αναφέρεται κυρίως στη φυλετική τους σχέση και λιγότερο στη γλωσσική, αφού η μακρόχρονη γεωγραφική απομόνωση της Μακεδονίας αποτέλεσε τροχοπέδη για τη γλωσσική εξέλιξη της Μακεδονικής διαλέκτου.

[Επεξεργασία] Φυλετική ταξινόμηση

Οι Δωριείς μπορούν γενικά να ταξινομηθούν στις πέντε φυλές που προαναφέρθηκαν, δηλαδή στους Υλλείς, Δυμάνες, Παμφύλους, Μακεδνούς και Ηπειρώτες. Οι πέντε αυτές φυλές περιλαμβάνουν διάφορα φύλα που εντοπίζονται στο γεωγραφικό χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, της δυτικής Μικράς Ασίας και των στενών του Βοσπόρου, καθώς και στην κεντρική Μεσόγειο, από τη νότια Ιταλία και Σικελία μέχρι τις ακτές της σημερινής Λιβύης.

[Επεξεργασία] Δωρικός Ρυθμός

Ο δωρικός και ο ιωνικός ρυθμός συναποτελούσαν στους αρχαϊκούς χρόνους τους δύο βασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, ενώ από το συνδυασμό τους προέκυψε ο κορινθιακός. Γνωστές αρχαϊκές κατασκευές δωρικού ρυθμού είναι τα Προπύλαια στην είσοδο του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης, διάφοροι ναοί στην κυρίως Ελλάδα, καθώς και ένα πλήθος ναών και άλλων οικοδομημάτων στη Σικελία και την Κάτω Ιταλία.

[Επεξεργασία] Πηγές

• John Chadwick, The Mycenean World, Cambridge University Press, Καίμπριτζ 1976 ISBN 0-521-29037-6