Ρωμαϊκή μυθολογία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Θέματα της Ρωμαϊκής μυθολογίας
Ρωμαϊκή μυθολογία
Θεοί:
Γιούπιτερ Μαρς Κουϊρίνος Γιούνο Βέστα Μινέρβα Ιανός Σατούρνους	Βούλκαν Κέρες Βένους Ντιάνα Λάρες Φορτούνα Οπς
Μύθοι:
Αινείας Ρωμύλος	Νουμάς Πομπίλιος
Ρωμαϊκή θρησκεία

Pontifex Maximus Rex Sacrorum Βεστάλες

Η Ρωμαϊκή μυθολογία είναι δυνατόν να εξεταστεί σε δύο διακριτά τμήματα. Το ένα τμήμα της, ύστερο και φιλολογικό, σχετίζεται κυρίως με τις επιδράσεις που δέχθηκε από την Ελληνική μυθολογία. Το άλλο κυρίως πρώιμο και λατρευτικό, λειτουργούσε με έναν τρόπο διαφορετικό από εκείνον της Ελληνικής μυθολογίας.

Πίνακας περιεχομένων

1 Η φύση του πρώιμου ρωμαϊκού μύθου
- 1.1 Πρώιμη μυθολογία για τους θεούς
- 1.2 Πρώιμη μυθολογία για τη ρωμαϊκή "ιστορία"
2 Γηγενείς ρωμαϊκοί και Ιταλικοί θεοί
3 Ξένοι θεοί στη Ρώμη
4 Θρησκευτικές γιορτές
5 Πτώση της ρωμαϊκής θρησκείας
6 Δικτυακοί τόποι

[Επεξεργασία] Η φύση του πρώιμου ρωμαϊκού μύθου

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι δεν είχαν μύθους, έως ότου τουλάχιστον οι ποιητές τους άρχισαν να δανείζονται τα ελληνικά πρότυπα στην ύστερη περίοδο της ρωμαϊκής δημοκρατίας. Ως αποτέλεσμα οι Ρωμαίοι δεν είχαν τους αναγκαίους κοσμογονικούς μύθους και αλληλοδιαπερώμενες αφηγήσεις για τους θεούς τους, όπως για παράδειγμα η Γιγαντομαχία ή η Τιτανομαχία.

Αυτό που διέθεταν, όμως, οι Ρωμαίοι -πιθανώς εξαιτίας της αλληλεπίδρασής τους με τους Ετρούσκους ήταν:

ένα, υψηλά ανεπτυγμένο τελετουργικό σύστημα, ομάδες ιερέων και "συμπλέγματα" σχετικών θεοτήτων, κυρίως συνδεδεμένων με την φύση.
ένα πλούσιο πλέγμα ιδρυτικών μύθων για την ίδρυση και την άνοδο της πόλης τους, στο οποίο εμπλέκονταν και ανθρώπινοι χαρακτήρες, με θεϊκές παρεμβάσεις κατά περίπτωση.

[Επεξεργασία] Πρώιμη μυθολογία για τους θεούς

Το ρωμαϊκό διανοητικό πρότυπο ανέπτυξε έναν πολύ διαφορετικό τρόπο καθορισμού και σκέψης περί της έννοιας της θεότητας από αυτόν που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, αν ρωτούσε κανείς έναν Έλληνα για τη Δήμητρα, πιθανώς να απαντούσε με τον πολύ γνωστό μύθο της θλίψης της για την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.

Ένας αρχαίος Ρωμαίος, αντίθετα, θα σας έλεγε ότι η Κέρες-Δήμητρα είχε έναν επίσημο ιερέα που ονομαζόταν φλάμις (flamen), δηλαδή στεφανηφόρος, που ήταν νέος ανάμεσα στους ιερείς του Δία Jupiter αλλά αρχαιότερος ανάμεσα στους ιερείς της Φλόρας και της Πομόνας. Πιθανώς, επίσης, να σας έλεγε ότι η θεά αποτελεί τριάδα μαζί με άλλους δύο αγροτικούς θεούς, τον Λίμπερ και την Λίμπερα. Κατόπιν θα συνέχιζε να αραδιάζει όλους τους ελάσσονες θεούς με τις ιδιότητές τους: Sarritor (ωρίμανση), Messor (συγκομιδή), Convector (μεταφορά), Conditor (αποθήκευση), Insitor (σπορά) και πολλούς άλλους.

Έτσι διαμορφώθηκε η Ρωμαική "μυθολογία", τουλάχιστον όσον αφορά στους θεούς, όχι από αφηγήσεις της θεϊκής επιφάνειας αλλά με διασυνδέσεις και περίπλοκες εσωτερικές σχέσεις ανάμεσα στους θεούς και τους θεούς ή τους θεούς και τους ανθρώπους.

Η αρχική θρησκεία της πρώιμης περιόδου τροποποιήθηκε με την πρόσθεση πολλών και αντικρουόμενων πίστεων στους ύστερους χρόνους. Παρότι φαίνεται ίσως παράδοξο η Ρώμη ως δημοκρατία και η Ρώμη των αυτοκρατορικών χρόνων υπήρξε ίσως το πλέον ανεξίθρησκο κράτος εκείνων αλλά και πολλών μεταγενέστερων αιώνων. Ο κύριος όγκος του μυθολογικού υλικού που υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι ανήκει κυρίως στην Ελληνική μυθολογία. Όλα όσα διασώθηκαν για την αρχαία θρησκεία δεν τα μαθαίνουμε από σύγχρονές τους μαρτυρίες, αλλά από την προσπάθεια μεταγενέστερων να διασώσουν τις αρχαίες παραδόσεις από την λήθη στην οποία εγκαταλείπονταν, όπως ο Βάρρων, (Varro), λόγιος του 1ου μ.Χ. αιώνα. Άλλοι κλασικοί συγγραφείς όπως ο ποιητής Οβίδιος στο Fasti (Εορταστικό ημερολόγιο), επηρεάστηκαν πολύ από τον Ελληνιστικό πολιτισμό και στα έργα τους χρησιμοποιούσαν συχνά ελληνικές πίστεις προκειμένου να γεμίσουν τα κενά της ρωμαϊκής παράδοσης.

[Επεξεργασία] Πρώιμη μυθολογία για τη ρωμαϊκή "ιστορία"

Σε αντίθεση με τον μαρασμό του αφηγηματικού υλικού για τους θεούς, οι Ρωμαίοι διέθεταν έναν πυκνό ιστό ημιιστορικών μύθων για την ίδρυση και την ανάπτυξη της πόλης τους. Αρχέγονοι βασιλείς σαν τον Ρωμύλο και τον Νουμά (Numa) ήταν σχεδόν μυθικοί στη φύση τους, ενώ το μυθολογικό υλικό φθάνει ακόμα και στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας. Επιπρόσθετα σε αυτές τις τοπικές κυρίως παραδόσεις, χρησιμοποιήθηκε υλικό από τα αρχαιοελληνικά έπη που ενσωματώθηκε στο αυτόχθον υλικό σε μια αρκετά πρώιμη φάση. Η απόδοση του Αινεία ως πρόγονου του Ρωμύλου και του Ρέμου είναι μια τέτοια περίπτωση.

Η Αινειάδα και τα πρώτα λίγα βιβλία του Τίτου Λίβιου είναι οι εκτενέστερες πηγές αυτής της ανθρώπινης μυθολογίας.

[Επεξεργασία] Γηγενείς ρωμαϊκοί και Ιταλικοί θεοί

(βλ. επίσης κύριο άρθρο ρωμαϊκές θεότητες)

Η ρωμαϊκή τελετουργική πρακτική των επίσημων ιερατείων διακρίνει δύο τάξεις θεών, τους dii indigetes (αυτόχθονες) και τους dii novensides ή novensiles (καινοφανείς). Οι αυτόχθονες ήταν οι αρχικοί θεού του ρωμαϊκού κράτους. Τα ονόματα και η φύση τους υποδεικνύεται από τα ονόματα των πρωιμότερων ιερέων και από τις καθορισμένες εορταστικές εκδηλώσεις του ρωμαϊκού ημερολογιακού κύκλου. Τριάντα τέτοιοι θεοί τιμούνταν σε ειδικές γιορτές. Οι novensides ήταν ύστερες θεότητες, των οποίων η λατρεία εισήχθη στην πόλη κατά την ιστορική περίοδο, συνήθως σε γνωστή ημερομηνία και συνήθως συνδεόταν με μια ιδιαίτερη κρίση της ρωμαϊκής κοινωνίας. Οι πρώιμες ρωμαϊκές θεότητες περιλάμβαναν, εκτός από τους di indigetes, ένα πλήθος εξειδικευμένων θεών, των οποίων τα ονόματα επικαλούνταν προκειμένου να εκτελέσουν διάφορες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα η συγκομιδή. Τμήματα του αρχαίου τελετουργικού που συνόδευαν δραστηριότητες όπως το όργωμα και η σπορά υποδεικνύουν ότι σε κάθε στάδιο της διαδικασίας επικαλείτο και μια ξεχωριστή θεότητα, το όνομα της οποίας προερχόταν από το ανάλογο ρήμα, (π.χ. οργώνω, σπέρνω). Τέτοιες θεότητες είναι δυνατόν να ομαδοποιηθούν στην κατηγρία των βοηθητικών θεών, που επικαλούνταν οι αρχαίοι Ρωμαίοι μαζί με τις μείζονες θεότητες. Η πρώιμη ρωμαϊκή θρησκεία δεν ήταν τόσο πολυθεϊσμός όσο πολυδαιμονισμός, με την αρχαία χρήση του όρου δαίμων. Η αντίληψη του πιστού για τα πλάσματα που επικαλείτο βασιζόταν απλώς στη γνώση των ονομάτων και των ιδιοτήτων τους, και το νοούμενον (numen) των θεϊκών πλασμάτων ή η δύναμή τους εκδηλωνόταν με εντελώς εξειδικευμένους τρόπους.

Ο χαρακτήρας των indigetes και των εορτασμών τους δείχνουν ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι δεν ήταν απλώς μέλη μιας αγροτικής κοινότητας, αλλά ότι αγαπούσαν επίσης τον πόλεμο. Οι θεοί τους αντιπροσώπευαν ακριβώς τις πρακτικές ανάγκες της καθημερινής ζωής, έτσι όπως τις αντιλαμβανόταν η Ρωμαϊκή κοινότητα στην οποία ανήκαν. Ακολουθούσαν λεπτομερειακά τα τυπικά και τις κατάλληλες για την περίσταση προσφορές. Έτσι, ο Ιανός και η Βέστα ήταν φύλακες των των πυλών και της εστίας αντίστοιχα, οι Λάρες προστάτευαν τον αγρό και τον οίκο, ο Πάλης το κοπάδι, ο Σατούρνους τη σπορά, η Κέρες την ανάπτυξη του σπόρου, η Πομόνα τον καρπό και οι Κόνσους και Οπς τη συγκομιδή. Ακόμα και ο μεγαλοπρεπής Γιούπιτερ, ο ρωμαϊκός Δίας και κυβερνήτης των θεών, τιμάτο για τη βοήθειά του με βροχές στα χωράφια και στα αμπέλια. Στην ευρύτερη επικράτειά του, μέσω του όπλου της ασταπής, ήταν ο καθοδηγητής της ανθρώπινης δραστηριότητας και προστάτης των Ρωμαίων στις πολεμικές τους επιχειρήσεις πέραν των συνόρων της κοινότητάς τους. Επιφανείς στα αρχαία χρόνια ήταν επίσης ο Μαρς και ο Κουϊρίνος, που συνήθως ταυτίζονταν μεταξύ τους. Ο Μαρς ήταν θεός των νέων και των δραστηριοτήτων τους, ειδικά του πολέμου. Η λατρεία του γινόταν τον Μάρτιο και τον Οκτώβριο. Όσο για τον Κουϊρίνο οι σύγχρονοι ερευνητές της μυθολογίας θεωρούν ότι ήταν προστάτιδα θεότητα της πολεμικής κοινότητας εν καιρώ ειρήνης.

Επικεφαλής του αρχαϊκού πανθέου ήταν η τριάδα Γιούπιτερ, Μαρς και Κουϊρίνος (οι τρεις ιερείς των οποίων, ή flamens, ανήκαν στην ύψιστη ιερατική τάξη) και ο Ιανός με την Βέστα. Από όσα γνωρίζουμε έως τώρα στους αρχαίους χρόνους δεν είχαν διακριτή ταυτότητα, δηλαδή προσωπικούς μύθους γάμους και γενεαλογίες. Αντίθετα με τους θεούς των Ελλήνων, δεν τους αποδίδονταν ανθρωπομορφικές συνήθειες και δεν έχουν διασωθεί πολλές αφηγήσεις για τις δραστηριότητές τους. Η αρχαία λατρεία συνδεόταν, επίσης, με τον Νουμά, τον δεύτερο μυθικό βασιλιά, που θεωρείτο ότι είχε ως σύζυγό του τη ρωμαϊκή θεά των πηγών και της γέννησης την Εγερία, που εμφανίζεται ως νύμφη σε μεταγενέστερες φιλολογικές πηγές. Τα νέα στοιχεία προστέθηκαν σε σχετικά πρώιμη εποχή. Στον βασιλικό οίκο των Ταρκινίων αποδίδεται δια μέσου του μύθου η εγκαθίδρυση της τριάδας του Καπιτωλίου, δηλαδή του Γιούπιτερ, της Γιούνο και της Μινέρβα, που κατείχαν, την υπέρτατη θέση στη Ρωμαϊκή θρησκεία. Άλλες προσθέσεις τέτοιου είδους ήταν η λατρεία της Ντιάνα Στον Αβεντινό Λόφο και η εισαγωγή προφητειών τις οποίες, σύμφωνα με την παράδοση, έλαβε ο Ταρκίνιος 6ος αιώνας π.Χ. από την Κυμαία Σίβυλα.

[Επεξεργασία] Ξένοι θεοί στη Ρώμη

Η απορρόφηση γειτονικών θεοτήτων ήταν αναπόφευκτη, καθώς το ρωμαϊκό κράτος άρχισε να κατακτά τον περιβάλλοντα χώρο. Οι Ρωμαίοι απέδιδαν στους τοπικούς θεούς των κατακτημένων λαών τις ίδιες τιμές που απέδιδαν στις τοπικές τους θεότητες. Σε αρκετές περιπτώσεις οι νεοαποκτημένες θεότητες προσκαλούνταν επισήμως να αναλάβουν τα νέα ιερά τους στη Ρώμη. Το 203 π.Χ., το λατρευτικό άγαλμα της Κυβέλης αφαιρέθηκε από τον φρυγικό Πεσσινό και τελετουργικά καλωσορίστηκε στη Ρώμη. Επιπλέον, η ανάπτυξη της πόλης προσέλκυσε αρκετούς ξένους, στους οποίους επιτρεπόταν να συνεχίζουν τη λατρεία των θεών τους. Με τον ίδιο τρόπο έφθασε στη Ρώμη ο Μίθρας και η δημοτικότητά του στις ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν τέτοια, ώστε η λατρεία του έφθασε ως τη Βρετανία. Εκτός από τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, οι κατακτημένες πόλεις της Ιταλίας συνεισέφεραν αρκετά στων ρωμαϊκό πάνθεον. Η Ντιάνα, η Μινέρβα, ο Χέρκουλες, η Βένους και άλλες ελάσσονες θεότητες προστέθηκαν, άλλες Ιταλικές και άλλες από τον πολιτισμό της Μεγάλης Ελλάδας. Οι σημαντικές ρωμαϊκές θεότητες με το πέρασμα του χρόνου ταυτίστηκαν με τις ανθρωπομορφικές θεότητες του ελληνικού πανθέου και ανέλαβαν πολλές από τις ιδιότητες και τους μύθους τους.

[Επεξεργασία] Θρησκευτικές γιορτές

Το ρωμαϊκό θρησκευτικό ημερολόγιο ημερολόγιο αντανακλούσε το γεγονός της φιλόξενης στάσης των Ρωμαίων στις λατρείες και τις θεότητες των κατακτημένων περιοχών. Οι ρωμαϊκές θρησκευτικές γιορτές της αρχαϊκής περιόδου είναι λίγες στον αριθμό. Ορισμένες από τις αρχαιότερες, όμως, επεβίωσαν ως το τέλος της παγανιστικής αυτοκρατορίας, διατηρώντες τις μνήμες των τελετουργικών τυπικών της γονιμότητας και του εξιλασμού ενός πρωτόγονου αγροτικού λαού. Νέες γιορτές εισήχθησαν, βέβαια, οι οποίες υποδείκνυαν την ενσωμάτωση των νέων θεών. Εν τέλει ήταν τόσο πολλές οι γιορτές που υιοθετήθηκαν, ώστε επερσκέλισαν τις ημέρες του ημερολογίου. Ανάμεσα στις θρησκευτικές γιορτές των Ρωμαίων, σημαντικότερες ήταν τα Σατουρνάλια, τα Λουπερκάλια, τα Εκουΐρια, και οι Αγώνες του Αιώνα.

Στην περίοδο της αυτοκρατορίας, τα Σατουρνάλια γιορτάζονταν επί επτά ημέρες, από τις 17 Δεκεμβρίου έως τις 23 Δεκεμβρίου, στην περίοδο δηλαδή κατάτην οποία συνέβαινε το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ο εργασίες σταματούσαν, δινόταν προσωρινή ελευθερία στους σκλάβους, δλωρα ανταλλάσσονταν και γενικά επικρατούσε χαρά. Τα Λουπερκάλια ήταν αρχαία γιορτή αφιερωμένη αρχικά στον Λούπερκους (Lupercus), βουκολικό θεό των Ιταλών. Ο γιορτασμός τελείτο στις 15 Φεβρουαρίου στο σπήλαιο Lupercal στον Λόφο του Παλατίνου, όπου οι μυθικοί ιδρυτές της Ρώμης, οι δίδυμοι Ρωμύλος και Ρέμος ανατράφηκαν από μία λύκαινα. Ανάμεσα στους ρωμαϊκούς μύθους που συνδέονται μαζί τους είναι εκείνος του Φαυστούλου (Faustulus), ενός βοσκού που υποτίθεται ότι ανακάλυψε τα δίδυμα στη φωλιά της λύκαινας και τα πήρε στο σπίτι του στρη σύζυγό του Άκκα Λαρεντία.

Τα Εκουΐρια, μια γιορτή προς τιμήν του Άρη, γιορτάζονταν στις 27 Φεβρουαρίου και στις 14 Μαρτίου, την εποχή δηλαδή που προετοιμάζονταν οι νέες εκστρατείες. Εν όψει του γιορτασμού ιππικοί αγώνες τελούνταν στο Campus Martius.

Οι Αγώνες του Αιώνα (Ludi Saeculares), που περιλάμβαναν θεάματα και θυσίες γίνονταν σε ακανόνιστα διαστήματα, εκτός ημερολογιακής ακολουθίας. Παραδοσιακά η τέλεσή τους γινόταν μία φορά κάθε τέλος του αιώνα (saeculum), για να σημειώσουν την έναρξη μια νέας εποχής. Υποτίθεται ότι άρχιζαν όταν πέθαινε και ο τελευταίος από εκείνους που παρευρίσκονταν στους προηγούμενους αγώνες. Ωστόσο, η παράδοση αγνοείτο συχνά απ' ό,τι φαίνεται με γνωστό παράδειγμα την αναβίωσή τους ως θέαμα από τον Αύγουστο. Οι αγώνες τιμήθηκαν με μια σειρά ωδές από τον ποιητή Οράτιο.

[Επεξεργασία] Πτώση της ρωμαϊκής θρησκείας

Οι διακρίσεις ανάμεσα στην φιλοσοφία, την θρησκεία, την λατρεία και την δεισιδαιμονία, προϊόν της φιλοσοφικής σκέψης μορφωμένων ανθρώπων στη Ρώμη, όπως ο Λουκρήτιος (De rerum natura) και άλλων στωικών κυρίως φιλοσόφων, επέδρασαν συστηματικά και καταλυτικά στη διαμόρφωση της σκέψης των νέων γενεών και συνεισέφεραν στην παρακμή της παλαιάς θρησκείας.

Η μετάγγιση των ανθρωπομορφικών ιδιοτήτων των Ελληνικών θεών στους Ρωμαϊκούς και η επικράτηση της ελληνικής φιλοσοφίας μεταξύ των μορφωμένων Ρωμαίων -συρμός εκείνη την εποχή- είχε ως αποτέλεσμα μια αυξανόμενη αδιαφορία για τα αρχαία τελετουργικά. Ήδη από τον 1ο π.Χ. αιώνα η θρησκευτική σημασία των αρχαίων ιερατικών αξιωμάτων παρήκμασε γοργά, αν και έμεινε ζωντανή η πολιτική σημασία τους. Αρκετοί πατρίκιοι που καλούνταν να εκτελέσουν τα δημόσια καθήκοντά τους δεν πίστευαν στις αρχαίες τελετουργίες, εκτός ίσως από πολιτική αναγκαιότητα. Παρόλα αυτά η θέσεις του pontifex maximus και του augur παρέμειναν ζωντανές ως πολιτικές θέσεις. Ο Ιούλιος Καίσαρας (Julius Caesar) χρησιμοποίησε την εκλογή του στη θέση του μεγάλου αρχιερέα (pontifex maximus) για να επηρεάσει τα μέλη των ιερατικών κοινοτήτων. Με την παρακμή της αυτόχθονης θρησκείας ο αμόρφωτος λαός στράφηκε βαθμιαία στις ξενόφερτες τελετουργίες που ασκούσαν στρατιώτες και έμποροι στα κοσμοπολιτικά κέντρα.

Μια προσεκτική αναμόρφωση του αρχαίου συστήματος έγινε από τον αυτοκράτορα Αύγουστο Θείος Αύγουστος, ενώ ο ίδιος έγινε μέλος όλων των ιερατικών ταγμάτων. Ακόμα και αν το αρχαίο τυπικό δεν είχε μεγάλη σχέση με την ατομική ηθική, όταν λίγο-πολύ ήταν μια σχέση αλληλεξάρτησης με αόρατες δυνάμεις στις οποίες οι άνθρωποι τελούσαν τις απαραίτητες λειτουργίες και ως αντάλλαγμα ανταμείβονταν με την προσωπική τους ασφάλεια, εντούτοις προάσπιζε την ευσέβεια και τη θρησκευτική πειθαρχία. Αυτός κυρίως ήταν ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποίησε τη θρησκεία ο Αύγουστος ως ασπίδα προστασίας ενάντια στην εσωτερική φθορά της ρωμαϊκής κοινωνίας. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου κυριάρχησε ο μύθος της ίδρυσης της Ρώμης από τον τρωικό ήρωα Αινεία εξαιτίας της δημοσίευσης της Αινειάδας του Βιργίλιου.

Παρά τις μεταρρυθμίσεις του Αυγούστου, η ρωμαϊκή θρησκεία στην αυτοκρατορία επικεντρωνόταν όλο και περισσότερο στον αυτοκρατορίκό οίκο. Ο ίδιος ο Αύγουστος θεοποιήθηκε μετάτο θάνατό του. Τούτη η διαδικασία της θεοποίησης αυτοκρατόρων είχε ξεκινήσει πολύ πριν εγκαθιδρυθεί η αυτοκρατορική περίοδος στη Ρώμη, με τον Ιούλιο Καίσαρα. Κατόπιν οι αυτοκράτορες Αύγουστος, Κλαύδιος, Βεσπασιανός και Τίτος θεοοιήθηκαν με τη σειρά τους, και μετά τη βασιλεία (96-98) του Μάρκου Κοκκήιου Νέρβα (Marcus Cocceius Nerva), πολύ λίγοι αυτοκράτορες "απέτυχαν" να λάβουν την τιμητική διάκριση.

Στην αυτοκρατορία πολλές θρησκείες έγιναν δημοφιλείς και διαδόθηκαν ευρέως. Ανάμεσά τους διακρίνεται η λατρεία της Ίσιδας και η περσική λατρεία του θεού Μίθρα. Οι συγκεκριμένες θρησκείες είχαν μυστηριακό χαρακτήρα, όπως και ο Χριστιανισμός που άρχισε να κερδίζει γοργά έδαφος στη Ρώμη. Παρά τους άγριους διωγμούς που έγιναν από τον Νέρωνα και τον Διοκλητιανό κυρίως, για πολιτικούς λόγους, μια και ο Χριστιανισμός ως κίνημα είχε συγκεκριμένες αξιώσεις στην κοσμική και θρησκευτική δομή της ρωμαϊκής κοινωνίας, οι οπαδοί της νέας θρησκεία πλήθαιναν διαρκώς. Έγινε επίσημα υποστηριζόμενη θρησκεία του ρωμαϊκού κράτους υπό τον Κωνσταντίνο Α΄ που κυβέρνησε ως μονοκράτωρ από το 324 έως το 337 π.Χ. Όλες οι λατρείες εκτός της χριστιανικής απαγορεύθηκαν το 391 μ.Χ. με έδικτο (διάταγμα) του Θεοδόσιου Α΄. Η παλαιά ανεξίθρησκη Ρώμη είχε πλέον πεθάνει. Έκτοτε ξεκίνησε μια εκτεταμμένη καταστροφή των ναών και των αρχαίων μνημείων με ζωντανό παράδειγμα της καταστροφή τρου Σεράπειου στην Αλεξάνδρεια.