Kripo
El Vikipedio
Kripo aŭ betlehemo estas reprezentado en la hejmo de la naskiĝo de Jesuo konstruita per musko, trunkoj, korko, argilaj figuretoj de la kampara vivo, signifas unu el la ĝenraj bildoj pli etendita ĉe la Kristana Mediteraneo. Ĝia deveno povus esti ĉe la malnova kredaro havi bildojn de la dioj hejme kvazaŭ protekto, kvankam ĝi suferis tiom da evoluoj ke tio ne povas esti certigita. La origino de la kripo ankaŭ povas esti en la skulptaĵoj kaj pentraĵoj kiuj superŝutis la katedralojn kaj estis uzitaj por klarigi al la malpli instruitaj fideluloj la kristanan kredaron. Tiel, la unua reprezentado havas daton de la dua jarcento p.K., kiam en la romaj katakomboj de Priscila oni representis la virgulinon Maria jam tenante en siaj brakoj la knabon Jesuo. La pli antikva konata kripo havas daton de la tria jarcento p.K. en la Germana monaĥejo de Füsen. La unua Kataluna reprezentado aperas je la komenco de la kvara jarcento en la katedralo de Barcelona. Ankaŭ apartenas al tiu historio la kristanaj reprezentadoj kiuj aperas en formo de reliefoj en la romiaj sarkofagoj de la kvara jarcento kie estas scenoj de la naskiĝo de Jesuo, kun la Reĝoj, iuj bestoj kaj ŝafistoj, skulptitaj en la ŝtono. Fine de la 13-a jarcento la roluloj akiras propran memstarecon kaj eniras en la pentraĵojn de la temploj. En la jaro 1223 Sankta Francisko de Asizo faris faman meson ĉirkaŭ besta staltrogo - stalo simila al tiu kie naskiĝis la knabo Jesuo -, konsiderita de multaj la origino de la kripo. En la 16-a jarcento, la pli tradiciaj katolikaj respondeculoj volis alfronti la Reformacion per la Koncilio de Trento impulsante novajn kultojn, kiel ekzemple la rememoro de la naskiĝo en la hejmo. La plej antikva kripo, farita en la hejmo, kiun oni konas, estis farita en Prago la jaron 1562. En Katalunio, la unuaj figuroj ne alvenis ĝis la 17a jarcento, sed ili kaŭzas tian sindediĉon, ke en la 18a jarcento jam ekzistas rimarkindaj skulptistoj tie, kaj ili atingis unu el la plej altajn rangojn en la kripa grandiozeco de la tuta Mediteraneo. Ekde la 18a jarcento skulptistoj kiel Salzillo de la hispana regiono Murcio, la katalunoj Vallmitjana kaj Amedeu aŭ la valenciaj Josep Esteve Bonet kaj Josep Ginés kreis figurojn kiuj poste estis uzitaj kiel modeloj por aliaj.
[redaktu] Betlehemo
Betlehemo estas scenejeto aranĝita laŭ la legando pri naskiĝo de Jesuo en la isaraela urbo Bet-Leĥem. Alia nomo estas kripo, ĉar Jesuo laŭ legento naskiĝis en manĝujo troviĝanta en la groto.
La unua venis al tiu ideo Francisko el Asizo en la jaro 1223. En la groto de la monto Alverno proksime de la itala vilaĝeto Greccio li aranĝis la unuan betlehemon kaj tie li diservis.
La tradicio poste daŭris dum jarcentoj. Betlehemojn oni foje aranĝis el vivantaj homoj kaj bestoj, sed plej ofte el paperaj aŭ lignaj figuretoj. Multaj betlehemoj estas veraj artaĵoj, kolektataj en muzeoj. Kelkaj estas grandaj, kun komplika mekanismo, kiu movas la figuretojn.
