Parenceco
El Vikipedio
Parenceco indikas la rilatoj inter homoj de unu familio. La diversaj kulturoj kreis pli-malpli kompleksaj ŝemoj, per specialaj nomoj, por la diversaj parencecoj.
Enhavo |
[redaktu] Nomoj de parencoj
La tie ĉi uzitaj nomoj havas kulturan devenon kaj korespondas ĉefe al la en la eŭropaj kaj usonaj socioj reganta eskimo-sistemo. Tiu estas unu el la ses ĉefaj sistemoj de parenceco, kiujn identigis Henry Lewis Morgan en la verko Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family (sistemo de rilatoj kaj afineco de la homa familio, 1871). Ĝi ne distingas la patrinajn kaj la patrajn parencojn, t.e. parencoj de la patrina kaj de la patra flanko. Ekzemple la nomo onklino ne diras, ĉu temas pri fratino de la patrino aŭ de la patro. Aliaj sistemoj havas du nomojn por onklino, kiujn oni povus traduki per patrinofratino aŭ patrofratino kaj kiuj montras tiun malsamecon. Ĝuste tial la eskimo-sistemo estas malpli preciza ol la priskriba sistemo de la malnova Romo, aŭ la hodiaŭa sudano-sistemo uzita en Turkio aŭ en Ĉinio.
Aldone estas supozita ĉi-sube, indikante iun parencecon, ke ne ekzistas idoj aŭ geedziĝo inter parencoj.
[redaktu] Gepatroj
La vorto gepatroj estas nomo por la rektaj prauloj de unu persono. Kiam temas pri adopto, oni diras adoptgepatroj aŭ simple gepatroj.
- gepatroj = patro + patrino: ĉe natura deveno, ĉiu homo havas patron kaj patrinon. La gepatroj estas unuagradaj parencoj. La karesvorto por patro estas paĉjo, por patrino, panjo.
- alia formo de gepatreco estas je adopto. La adoptita infanoj estas egalrajta al la korpa infano.
- ankaŭ samseksaj paroj povas uzi gepatrajn rajtojn kaj devojn kaj ankaŭ sub certaj kondiĉoj adopti infanojn
Gepatroj estas leĝaj reprezentantoj de la infanoj. Ekscepte (ekzemple post morto de la gepatroj, ...) kortumo povas difini kuratoron.
[redaktu] Geedzoj
La geedzoj estas la partneroj kiuj geedziĝas. Ĉe monogamio estas du geedzoj, ĉe poligamio pluraj. Laŭ la sekso la partnero estas edzo aŭ edzino. Kutime ne ekzistas sangoparenco inter geedzoj kaj do neniu parenco.
[redaktu] Gefiloj
Gefiloj estas rektaj posteuloj de iu. Laŭ la sekso oni nomas ĝin filo aŭ filino. La parenceco estas unuagrada al la gefiloj. Ankaŭ adoptitaj gefiloj havas tian parencecon. Kutime la adopto neigas la leĝan parencecon al la korpaj gepatroj.
[redaktu] Gefratoj
Gefratoj estas aliaj gefiloj de la gepatroj aŭ de la patro aŭ de la patrino kun alia partnero aŭ gefiloj de novaj partneroj (duongefratoj). Laŭ la sekso oni nomas ĉiun frato aŭ fratino. Gefratoj estas laŭleĝe parencoj duagradaj. Plensangaj gefratoj havas la samajn praulojn.
[redaktu] Geonkloj
Oni nomas onklo (vira) aŭ onklino (ina) la gefratoj de la gepatroj: tiuj estas parencoj triagradoj (la parenceco ekzistas pro la geavoj). La onklo duagrada estas kuzo unuagrada de la patro aŭ de la patrino. Oni kutime ne parolas pri geonkloj triagradaj; tiuj estus la kuzoj duagradaj de la patro aŭ de la patrino. En grandaj familioj oni nomas forajn parencojn sen indiko de la grado gekuzoj, kuzoj aŭ kuzinoj.
[redaktu] Genevoj
Nevoj (viraj) aŭ nevinoj (inaj) estas la gefiloj de gefratoj. Oni ankaŭ nomas genevojn la gefiloj de la bogefratoj, tiam temas ne pri parenceco, sed pri boparenceco.
[redaktu] Gekuzoj
Kuzoj (viraj) aŭ kuzinoj (inaj) unuagradoj estas gefiloj de parencaj (ne boparencaj) onklo aŭ onklino. La parenceco al tiuj unuagradoj gekuzoj estas kvaragrada parenceco; unuagrada kuzo signifas ke temas pri filo de onklo aŭ onklino, ne pri pli malproksima parenco. Kelkaj landoj aŭ religioj malpermesas geedziĝon inter gekuzoj unuagradaj (ekzemple kelkaj usonaj ŝtatoj, Koreio, Filipinoj kaj multaj Balkanlandoj); en aliaj kulturoj oni preferas tiajn geedziĝojn.
[redaktu] Geavoj
La geavoj estas la gepatroj de la patro aŭ de la patrino de iu persono. Individue oni nomas ilin avo (vira) kaj avino (ina). La gepatroj de la patro estas patroflankaj geavoj, avo kaj avino, tiuj de la patrino patrinflankaj.
[redaktu] Genepoj
La genepoj estas la gefiloj de la gefiloj. La knabojn oni nomas nepoj, la knabinojn nepinoj.
[redaktu] Prefiksoj uzataj por parencoj
[redaktu] bo-
bo- indikas la parencecon progeedziĝa. Tiel la bogepatroj estas la gepatroj de la edzo aŭ edzino. Ties gefratoj estas la bogefratoj, ktp.
[redaktu] pra-
pra- indikas pli malproksiman gradon de parenceco ĉu antaŭa ĉu posta. La praavo estas la patro de la avo. La pranepo estas filo de la nepo. Figure la prapatroj estas plej malproksimaj antaŭuloj.
[redaktu] duon-
duon- indikas ke la parenceco ekzistas nur per unu persono el la antaŭa generacio. Duonfrato estas ekzemple frato de la sama patro sed de alia patrino. Duonfilo estas filo de la edzo aŭ edzino kun alia partnero. Duonpatro estas la edzo de la patrino, kiu tamen ne estas la patro.
[redaktu] Parenctabelo
gepraavoj
↑ ↑ ↑ ↑
avo ♂ avino ♀ avo ♂ avino ♀
patroflanka patroflanka patrinflanka patrinflanka
|___________________________________| |_____________________|
| | | | | |
onklo ♂ onklino ♀ patro ♂ patrino ♀ onklo ♂ onklino ♀
_|_________ __________|___________________|__________________
| | | | |
kuzo ♂ kuzino ♀ frato ♂ persono ∞ partnero fratino ♀
| _____|____ _|__________|______ ____|_____
| | | | | | |
genevoj 2-agradaj nevo ♂ nevino ♀ filo ♂ filino ♀ nevo ♂ nevino ♀
____________|_ _|____________
| | | |
nepo ♂ nepino ♀ nepo ♂ nepino ♀
↓ ↓ ↓ ↓
gepranepoj
[redaktu] Eksteraj ligiloj
Parencecrilatoj historie (germane)- Deven- kaj familisistemoj (angle)
