Rongorongo
El Vikipedio
Rongorongo («recito» en la lingvo Rapa Nui) estas unu de la tri skriboj de Paskinsulo. (La aliaj du estas la skriboj ta'u kaj mama.) Nur 26 tekstoj rongorongo-aj restis, plie 6 ta'u-aj kaj 2 mama-aj. Ĉiuj tri skriboj ĉizitas sur tabuloj lignaj, kaj estas legataj bustrofede, tien-reene (la unua linio legatas liven, la dua dekstren, de malsupro al supro). Krom unu tabelo, kiu estas demonstrite kalendaro luna, ĉiuj tabeloj restas nedeĉifritaj. Kiel kun la plejparto de nedeĉifritaj skriboj, estas ĉiaj imagaj ekzegezoj kaj pretendaj tradukoj de la rongorongoa-j tekstoj. Iuj kleruloj kredas ke rongorongo ne ĝuste estas skribsistemo, sed genealogio aŭ mnemoniko.
En 1862, sklavŝipoj peruaj enkaptis preskaŭ la tutan loĝantaron de Paskinsulo. La cetera loĝantaro ŝajne ne povis legi, kaj scio de kiel legi la skribon ekperdiĝis.
En 1866, episkopo katolika en Tahitio, Florentin JAUSSEN, laboris kun Metoro TAOUAOURÉ [taŭaŭrE] por krei liston de rongorongo-aj simboloj kaj tradukoj. Tamen "tradukoj" ne helpas vere deĉifri rongorongo-n, kaj multaj personoj suspektas ke Taouaouré ne reale komprenis la rongorongo-an skribon. En 1949, Boris KUDRJAVCEV perceptis en du tabeloj sekvencon ripetitan, kion poste oni trovis en aliaj tabeloj. Thomas BARTHEL eldonis desegnojn de la tuta simbolaro en 1958, kaj li montris ke unu de la tabeloj estas kalendaro luna. Antaŭ 1971 li reduktis la inventaron de simboloj al totalo de 120. Poste, la simbolojn por «luno», «lacerto», kaj la dio Tane oni identifigis, kaj kunfanditajn simbolojn oni rekonis. Steven FISCHER sugestas ke la insulanoj disvolvigis la simbolaron post kiam ili renkontis skribadon kiam ŝipo hispana vizitis Paskinsulon en 1770.
Martha MACRI de la Universitato de California ĉe Davis, kiu estas laborinta ankaŭ kun la skribo majaa, sugestas ke la majoritato de la simboloj vere estas kunfandiĝintaj kombinaĵoj de serio lima de simboloj bazaj. La nombro de tiuj simboloj, kion ŝi kalkulas malpli ol 70, sugestas ke Rongorongo eble estas silabaro pligrandigita de eble dekduo da ideogramoj, ĉar 55 simbolojn bezonus silabaro pura da dek konsonantoj kaj kvin vokaloj (50 konsonanto-vokalaj silaboj plus 5 solvokalaj silaboj). La suspektitaj ideogramoj, kiaj la lunformo kaj lacerto supremenciitaj, ne kunfandiĝas. Multaj bazaj simboloj ŝajne estas parencaj al petroglifoj trovitaj en la insulo. La nombro da kunfanditaj simboloj (1 ĝis 4 aŭ 5, averaĝe 2) sugestas ke ĉiu pli granda unuo povas reprezenti vorton. Fakte, tio «konsekvencas kun la aserto de la insulanoj ke ĉiu unuo grafika reprezentas unuoblan vorton». Se la skribo vere estas silabaro, kaj speciale se ĝi estas Eŭrope divida per unuoblaj vortoj, tio apogus la sugeston de FISCHER ke la ideo por skribado venis de Eŭropaj esploristoj. Kiam popolo kontaktiĝas kun la ideo de skribado fonetika, kaj poste penas krei skribon por si mem, ili kutime kreas silabarojn. Ekzemple, Ĉeroka skribo de Usono, skribo Vai de Liberio, Afaka de Surinamo. Tamen, la malmultaj kazoj de skriboj kreitaj el nenio dum la antikveco prezentas ideografiajn sistemojn.
[redaktu] Ligiloj Eksteraj
- rongorongo.org Paĝaro anglalingva, sed kun multaj bildoj de rongorongo-a skribado.
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.netaxs.com/~trance/fischer.html- http://dmoz.org/Science/Social_Sciences/Archaeology/Topics/Epigraphy/Rongorongo
- http://www.netaxs.com/~trance/jaussen.html
