سنگسر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

سنگسر

سَنگسَر (نام دیگر: مهدی‌شهر) در شمال و شمال غربی شهرستان سمنان به فاصله کمی(۲۰ کیلومتر) از آن شهر قرار دارد و از شمال به شهرستانهای ساری و کیاسر (مازندران) و از غرب به شهرستان فیروزکوه (تهران) و از شرق به دامغان محدود گشته. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۷۰۰ متر است طول و عرض جغرافیایی این منطقه چنین می باشد: `۵۸ °۳۵-`۳۵ °۳۵ عرض شمالی و `۳۵ °۵۳-`۷ °۵۳ طول شرقی نسبت به گرینویچ.^[1]*

آب و هوای سنگسر معتدل خشک بوده و حداکثر درجهٔ حرارت در تابستان ها به ۳۸ درجهٔ سانتیگراد بالای صفر و در زمستان ها به ۸ درجه زیر صفر می رسد و میزان بارندگی سالیانه به طور متوسط ۱/۲۱۸ میلیمتر است.^[2]*

نمایی از شهر سنگسر

[ویرایش] مردم‌شناسی

میدان شهدای سنگسر

سنگسریها از اولین دسته‌های آریایی هستند که به ایران آمده‌اند و هنوز گویش باستانی ویژه خود را حفظ نموده و به سنن باستانی پایبند هستند.^[3]*

دین اکثر مردم سنگسر اسلام و مذهب شیعه دوازده امامی می‌باشد. همچنین اقلیتی از مردم پیرو مذهب بهاییت هستند که البته در طول سالیان بیشتر آنها به دیگر مناطق مهاجرت کرده‌اند.^[4]*

در گذشته سنگسریها زندگی عشایری داشتند که دامنه کوچ آنها از استان‌های تهران و مازندران تا گلستان و خراسان را شامل بود ولی در زمان فعلی اکثر مردم شهرنشین گشته‌اند.^[5]*

عشایر سنگسری در استفاده از شیر گوسفند مهارت خاصی دارند و انواع لبنیات مرغوب و منحصر به فرد خود را از آن تهیه می‌کنند كه تعداد اين لبنيات به بيش از ۳۰ نوع می رسد كه مهمترين آنها: ماست ، دوغ ، آرشه ، پنير ، لور ، چيكو ، کشک ، وارعون و ... می باشد. همچنین گوسفندان سنگسری از حیث پرواری بی نظیراند و محصول گوشت آنها تقریباً ٪۶۰ وزن گوسفند پیش از ذبح شدن است.^[6]*

[ویرایش] زبان

نوشتار اصلی را بخوانید: زبان سنگسری

زبان سنگسری(ISO/DIS ۶۳۹-۳) ، زبانی مخصوص (احتمالاً نوعی زبان سکایی) و عضوی از شاخهٔ غربی ، شمال‌غربی زبان‌های ایرانی است که خود شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی و آن نیز به‌ نوبه‌ خود شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی است^[7]* و با زبان سمنانی ٬ سرخه‌ای ، شهمیرزادی و لاسگردی که از آبادی‌های مهم شهرستان سمنان محسوب می‌شود نزدیکی و شباهت خاصی دارد.^[8]* همچنین زبان سنگسری در موارد عدیده مشابهت به خوارزمی قدیم دارد برای مثال در گاهنمای سنگسری «نو سال» همان است که در تقویم سغد قدیم به نام نوسرد و در تقویم خوارزم آن روزگار به نام «ناو سارجی» خوانده می‌شده‌است.^[9]*

جالب توجه‌ اینکه این زبان دارای واژه‌های متعدد می‌باشد که می‌توان صدها واژه و لغت بسیار زیبا و رسا را از دل این زبان باستانی بیرون کشیده به زبان فارسی هدیه کرد.

البته اهالی این منطقه زبان فارسی را نیز بخوبی صحبت می‌کنند ولی در بین خود ترجیح می‌دهند که با لحجهٔ خویش حرف بزنند که در این صورت دیگران از آن چیزی سر درنمی آورند.^[10]*

[ویرایش] پیشینه تاریخی

نمایی دیگر از شهر سنگسر

سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی به زمان سلسله‌های پیشدادی میرسد. در شاهنامه فردوسی از سنگسر مورد بحث که همان سکسر یا سکسار باشند سخن رفته‌است. در روایات ملی و حماسه‌های ایران نیز از سکسر و سکساران (سکاها) یاد شده و برخوردها و نبردهایی که در اعصار تاریخی کهن با این قوم به عمل آمده به تفصیل شرح داده شده‌است. همچنین به سگساران در چندین جا از شاهنامه فردوسی اشاره شده‌است^[11]* ، از جمله رای زدن تورانیان از جنگ ایران:

ز بز گوش و سگسار و مازندران

کس آریم با گرزهای گران

در فرهنگ شاهنامه ، ذیل کلمهٔ سگسار آمده است: «از مرز و بوم هایی که داهیان در آن جای گرفتند». و راجع به داهیان در ذیل کلمهٔ سکزی می خوانیم: «... داه گروهی بودند از آرین که در دشت خوارزم جای گرفتند و پس از آن در کنار جنوبی دریای خزر جایگیر شدند. از ... آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ایران گروه داه را پراکنده ساخت. یکدسته از آنان را به زابلستان کوچانید و آنان را سکزی خواندند ... و دشت خوارزم داهستان نامیده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و یکدسته از گروه داه را در زمینی جای دادند در طبرستان ...». به این ترتیب می توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان(سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می باشند.

مردم این دیار از دیر باز در دفاع از سرزمین ایران پیش قدم بوده به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

برای این بخش از این مقاله منبعی نیامده‌است. لازم است بر طبق شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع منبعی برای آن ذکر شود.

در جنگ شاه طهماسب اول با سلطان سلیمان قانونی (شاه عثمانی) تعداد کمی از سربازان سنگسری (حدود ۲۰۰ نفر) بفرماندهی شعبان سنگسری جلو ارتش عظیم عثمانی را سد کردند و همگی کشته شدند تا سپاه ایران بتواند فرصت عقب نشینی و تجدید قوا را پیدا نموده و از نابودی کامل نجات یابد.
در جریان فتنه اشرف افغان جزء سربازان نادر شاه بودند که پس از شکست دادن افغانها جشن پیروزی را در سنگسر برپا کردند.
اسماعیل خان ٬ ذوالفقارخان ٬ مطلب خان ٬ محمدعلی خان و عیسی خان مردانی بسیار متهور و جنگجو بوده که در اکثر جنگ های مهم دورهٔ فتحعلی شاه حضور داشته و فتوحات نمایانی نموده اند. در واقعه جدایی افغانستان سردار ذوالفقارخان سنگسری فرماندهی سپاه ایران را بعهده داشت و دوبار افغانها را مغلوب نمود.^[12]*
در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مردم این منطقه بیشترین شهید را در سطح استان تقدیم میهن عزیزمان نمودند.^[13]*

از سال ۱۳۰۷ مهدیشهر دارای شهرداری مردمی بوده و در سال ۱۳۱۴ به‌عنوان چهارمین شهر استان سمنان توسط وزارت کشور به رسمیت شناخته شد. ناحیهٔ سنگسر تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ دارای فرمانداری نظامی بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط دیگری از شهرستان ساری سابق جزء آن بوده است. یادآوری می شود که در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۲۹ چاپ شده است ، این ناحیه با حدود و مشخصات فعلی به عنوان بخش سنگسر آمده است.^[14]*

[ویرایش] جغرافیای تاریخی

نوشتار اصلی را بخوانید: جغرافیای تاریخی سنگسر

مورخان عرب در دوران بعد از اسلام سنگسر را در کتابهای خود رأس الکلب ثبت کرده‌اند و این جمله ترجمه غلطی از نام سگسر است که در کتابهای آنان راه یافته و به همین صورت نقل شده‌است.

با توجه به مطالب بالا محقق می‌شود که در نواحی سمنان دو محل بنام رأس الکلب واقع در ۸ فرسنگی مغرب سمنان یعنی در لاسگرد (بلاسنگرد) و دیگری در سنگسر یا سگسر واقع در ۳فرسنگی شمال سمنان وجود داشته. اولی به‌عنوان سر حد و مرز سرزمین سکه‌ها (سکاها) و دومی به نام قلعه و بلندی (رأس) سرزمین آنان نامیده شده و به همین صورت در کتابهای تاریخی و جغرافیایی به فارسی (سکسر) و به عربی (سگسر) رأس الکلب ثبت و ضبط شده‌است.

در خصوص نام سنگسر گفته می‌شود در حدود سال ۱۲۹ پیش از میلاد در روزگار پادشاهی فرهاد دوم اشکانی تیره‌هایی از اریائیها به ایران هجوم آورده و تعدادی از آنها در ناحیه کوهستانی سنگسر تا مناطق سرخه و ده نمک مقام گزیدند و نام سگسار را که به معنی منطقه سکاها است به آن دادند که مرکز آن مهدیشهر فعلی بوده که خود نیز سگسار خوانده شده و سگسار اساطیر ایران که در کنار مازندران از آن یاد می‌شود به همین منطقه اطلاق می‌شود از جمله اینکه شاهنامه فردوسی در هفت جا از سگسار سخن به میان آمده که قرائن نشان می‌دهد منظور همین ناحیه بوده و تا اواخر دوره ساسانی به همین نام شناخته شده ، سنگسر در جریان فعالیتهای آل قارن و مبارزات فرقه اسماعیلیه جایگاه مهمی داشته‌است. وجود قله‌های مستحکم که همه آنها را بر روی کوههای بلند و غیر قابل تسخیر بنا شده‌اند شاهدی بر این مدعاست.

[ویرایش] ناهمواریها و وضع زمین شناسی

غار دربند سنگسر از غارهای جالب و دیدنی برای گردشگران و محققان

بخش سنگسر را باید منطقه کاملاً کوهستانی بحساب آورد که در جنوب سلسله جبال البرز واقع گردیده و کوههای آن عبارت‌اند از:^[15]*

در سمت غرب کوههای اسپی لت(سفید لت)، گل رودبار و آسب نو(آسمان لو) که با ارتفاع ۳۳۰۸ متر مهم‌ترین آنهاست و در ۱۱ کیلومتری سنگسر قرار دارد.
در سمت جنوب غربی کوههای مهراب، سفیدآب، کلیاب، کچ و بستانه(۲۱۶۰ متر) .
در شمال غربی کوههای دربند، نهرد، مرغک، سیاه دره، شیر قلعه، بشم و نیز گردنهٔ بشم در۱۵ کیلومتری و گردنهٔ چاشم در۱۴ کیلومتری.
در شمال کوههای شیخ رضا، سیاه کوه و همچنین بلندترین قلهٔ این بخش، نیزوای چاشم که با ارتفاع ۳۸۱۰ متر در فاصلهٔ ۴۰ کیلومتری شمال شهر سنگسر خودنمایی می‌کند.

از لحاظ زمین‌شناسی بخش سنگسر قسمتی از چین خوردگیهای دامنه جنوبی البرز می‌شود و همان تشکیلات زمین‌شناسی را داراست و آثار دورانهای چهارگانه زمین‌شناسی را بخوبی و اکثرا بآسانی میتوان در آن مورد مطالعه قرار داد. از دوره ژوراستیک قسمت‌های آهکی در سنگسروجود دارد که چشمه راوند را در بر میگیرد. از دوره ژوراستیک و کرتاسه نیز تشکیلاتی در گل رودبار و غار بزرگ و جالب دربند وجود دارد. از دوره سوم در قسمت شمال و شمال شرقی تشکیلاتی از دوره ائوسن دیده می‌شود و در شیخ چشمه سر کنگلومراهای دوره پلیوسن قابل روئیت است. در دوره چهارم دارای مخروطهای افکنده ایسیت که شهر سمنان هم روی همینها قرار گرفته‌است.^[16]*

[ویرایش] نامگذاری

پیرامون وجه تسمیه نام سنگسر دو نظریه وجود دارد:^[17]*

چون در اطراف این محل کوههای سنگی و سخت وجود داشته، آن را سنگسار نامیده‌اند که به تخفیف سنگسر شده‌است.
در آغاز اسلام این نام را سنگسر بر زبان می‌رانده‌اند و چه سنگسر و این آبادی نشیمنگاه سکاها بوده‌است بنابراین سنگسر تحریف شده سگسر می‌باشد.

به احتمال زیاد نظریه اول صحیح تر است. زیرا در گذشته معمولاً نامگذاری شهرها و روستاها بر اساس شرایط اقلیمی بوده‌است و سنگسر نیز منطقه‌ای کاملاً کوهستانی و زمین آن نسبتاً سخت بوده‌است و انواع سنگها به وفور در آن دیده می‌شود.

آنست که در ترکیبهای وصفی و اضافی، همواره صفت قبل از موصوف و مضاف الیه قبل از مضاف می‌آید. به‌عنوان مثال، به سنگ سیاه می‌گویند:

سُ سنگ (سیاه سنگ) و یا به جای آن که بگویند: «روی سنگ» می‌گویند: «سنگی سر» بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در گذشته‌های دور، سنگسریها برای توصیف محل سکونت خود به آن «سنگی سر» و به مرور زمان سنگسر گفته‌اند.

[ویرایش] تغییر نام

در دوره معاصر درگیریهایی میان مسلمانان تندرو و بهائیان ساکن شهر پیش آمد و در پی آن اسلامگرایان تصمیم گرفتند تا نام تاریخی این شهر را با نامی نیمه‌عربی عوض نمایند. این اقدام در سال ۵۱ شروع شد و در سال ۵۸ سنگسر به صورت رسمی مهدی شهر نامیده شد.

[ویرایش] گاهنمای سنگسری

نوشتار اصلی را بخوانید: گاهنمای سنگسری

سال سنگسری دارای دوازده ماه سی روزه است و پنج روز زائد سال که پیتک خوانده می شود و در پایان آخرین ماه سال کهنه و پیش از آغاز اولین ماه سال نو قرار می گیرد:

ماههای سنگسری در وضع کنونی بشرح زیر است:

بهار	آونه مُ	پیتک	مَس مُ	دِ مُ
تابستان	گوجو	نوسال	سيا مُ
پاییز	کورچ	اوریا	تیر مُ
زمستان	مردال مُ	شروره مُ	میرونه مُ

[ویرایش] جاذبه های گردشگری

هتل سنگسر	مسجد المهدی سنگسر	امام زاده قاسم سنگسر	غار دربند سنگسر
پارک بزرگ سنگسر

[ویرایش] توابع شهر سنگسر (مهدی شهر)

شهمیرزاد
چاشم
خطیرکوه
درجزین (درگزین)
ده صوفیان
فولاد محله
ملاده
هیکوه

[ویرایش] دانشگاهها

دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی مهدیشهر (سنگسر)
دانشگاه آزاد اسلامی مهدیشهر (سنگسر)
دانشگاه پيام نور مهديشهر (سنگسر)

[ویرایش] پانویس

^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۶
^ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور ، صفحهٔ ۶۶
^ افشار سیستانی، ایرج. مقدمه‌ای بر شناخت ایلها و چادرنشینان و طوایف عشایری ایران ، پاییز ۱۳۶۶ ، جلد دوم، صفحهٔ ۱۰۹۱
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۸۲
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۱۴۸
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۱۴۳
^ «پیوند»
^ ادبیات عامیانه سنگسر ، فاطمه تعدادی سنگسری ، انتشارات سیب سبز ، اول پاییز ۱۳۸۱ ، صفحهٔ ۱۰
^ تاریخ سنگسر-مهدیشهر ، چراغعلی اعظمی سنگسری ، سال ۱۳۷۱ ، صفحهٔ ۱۹
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۸۶
^ شاهنامهٔ فردوسی داستان خاقان چین ، صفحهٔ ۱۰ ، بیت ۱۱. داستان منوچهر ، صفحهٔ ۲۴ ، بیت ۱۹ و صفحهٔ ۳۱ ، بیت ۸. داستان کاموس کشانی ، صفحهٔ ۲۶ ، بیت ۱۹.
^ بامداد ، مهدی. شرح حال رجال ایران جلد ۱ ، صفحهٔ ۱۳۲ و ۵۰۳
^ «پیوند»
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۸۷ و «پیوند»
^ تعدادی سنگسری، فاطمه. ادبیات عامیانهٔ سنگسر انتشارات سیب سبز ، پاییز ۱۳۸۱ ، صفحهٔ ۷
^ طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان ، اسفند ۱۳۵۵ ، صفحهٔ ۹
^ نوبان، مهرالزمان. وجه تسمیه شهرها و روستاهای ایران ، ۱۳۶۵ ، چاپ اول ، تهران ، صفحهٔ ۷۸

[ویرایش] منابع

اعظمی سنگسری، چراغعلی. تاریخ سنگسر-مهدیشهر
اعظمی سنگسری، چراغعلی. واژه نامه سنگسری
افشار سیستانی، ایرج. مقدمه‌ای بر شناخت ایلها و چادرنشینان و طوایف عشایری ایران
تعدادی سنگسری، فاطمه. ادبیات عامیانهٔ سنگسر
حقیقت، عبدالرفیع. تاریخ سمنان
حقیقت، عبدالرفیع. كومش شناسنامهٔ آثار تاريخی كومش ، استان سمنان
طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان
نوبان، مهرالزمان. وجه تسميهٔ شهرها و روستاهای ايران

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] پیوند به بیرون

سایت شورای اسلامی شهر سنگسر (مهدیشهر)

	استان سمنان
مرکز	سمنان
شهرستان‌ها	دامغان \| سمنان \| شاهرود \| گرمسار
شهرها	آرادان \| امیریه \| ایوانکی \| بسطام \| بیارجمند \| دامغان \| دیباج \| سرخه \| سمنان \| سنگسر \| شاهرود \| شهمیرزاد \| کلاته خیج \| گرمسار \| مجن \| میامی
اماکن دیدنی	آرامگاه شیخ حسن جوری \| برج چهل‌دختر \| برج مهماندوست \| دروازه ارگ سمنان \| غار شیربند \| قصرهای سیاه‌کوه \| قلعه کهن‌دژ \| قلعه گردکوه \| کاروانسرای سپهسالار \| مجموعه بایزید بسطامی \| مسجد تاریخانه \| موزه سمنان \| موزه شاهرود