Basler Fasnacht

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Baseldytsch

D' Basler Fasnacht isch die greeschti Fasnacht in dr ganze Schwiiz. Si isch letschti uffgnoo worde-n-in d'Top 50 Ranglischte vo de beste lokale Feschtivitäte in Europa ^[1]. D' Basler Fasnacht findet eimool im Joor zwische Hornig und Märze statt.

Inhaltsverzeichnis 1 Fasnacht 1.1 Goschdyym 1.1.1 Waggis 1.2 Sujet 1.3 Räppli 1.4 Grubbierige 1.4.1 Clique 1.4.2 Gugge 1.4.3 Schnitzelbangg 1.4.4 Waage 1.4.5 Ainzelmasgge 1.4.6 Chaise/Schäse 1.5 Morgestraich 1.6 Cortège 1.7 Gugge Konzärt 1.8 Kinder- (und Familie-) Fasnacht 1.9 Laterne Usstellig 2 Ereignis rund um d' Fasnacht 2.1 Vorfasnachtsverastaltige 2.2 Laterne yyne pfyffe 2.3 Kehrussball 2.4 Bummel Sunntig 3 Organisation 3.1 Fasnacht in Zahle 4 Gschicht 4.1 Wissenswärts 5 Fuessnoote 6 Weblinks

[ändere] Fasnacht

D' Basler Fasnacht foot am Mäntig no-n-em Äschermittwuch genau am Vieri de Morge mit em sogenannte Morgestraich aa. D' Fasnacht duurt den gnau 72 Stunde und heert drum am Dunschtig Morgen am Vieri mit em Ändstraich wider uff. Wäarend deere Zyt isch d' Altstadt vo Basel in feschte Händ vo de Fasnächtler wo musizierend und intrigierend durch d' Strosse zien. Fir e Huffe Basler isch es dr wichtigschti Aaloss im Joor, drum saage si deere Zyt au "die drey scheenschte Dääg".

[ändere] Goschdyym

E jeede vo den ebbe 18'000 aktive Fasnächtler drait e Goschdyym und e Larve (Dasch e Masgge, aber kumm jo nie uff d Idee das in Basel eso z' saage!). E Masgge isch in Basel e Goschdyymierte, aso aine won e Goschdyym und a Larven aahet. E Goschdyym a z' ha bedyted unerkannt z' sy und es isch au e Gattig as me sich nit z' erkenne git. In de Clique und Fasnachtsgsellschafte drait me vor allem wäared em Cortège ainhaitligi Goschsyym wo jedes Joor zumene bestimmte Sujet passe dien. Ussnamme sin dr Morgestraich und dr Fasnachtszyschtig wo me-n-im sognannte Charivari laufe duet (Gmischti, individuelli und traditionelli Goschdyym). Am Cortège gseet men e huffe verschiideni Goschdyym hyffig beriemti Persone daarstelle, mängmool au Dierli oder Zaichedriggfigure. Männgmool seet me-n-au die klassische Figuure (oder Variante drfoo) wie zem Byschpiel dr Harlekin wo de Offizier vo dr franzeesische Armee nochenempfunde-n-isch oder nadyyrligg dr Waggis.

Do e woorschynlig unvollständigi Uffzellig vo tradizionelle Goschdyym:

• Altfrangg
• Alti Tante
• Blätzlibajass
• Domino ^[2]
• Dummpeter (Trumpeter)
• Harlekin
• Hemmliglunggi
• Junteressli
• Pierrot
• Stänzler
• Ueli
• Waggis

[ändere] Waggis

lueg au im Hauptartikel Waggis.

Dr Waggis isch e lyycht iberspitzti Karikatuur vommene Elsässer Buur. Die sinn friener als uff d' Basler Märt koo und hänn iiri Waaren aabotte. S Goschdyym vom Waggis isch dämentsprächend aifach (Kutteli, halblangi Hoose, Gneisoggen und Zoggeli) und in de franzeesische Nationalfarbe Blau, Wyss und Rot ghalte.

[ändere] Sujet

Die maischte Grubbe an dr Fasnacht hän jeedes Joohr e Sujet (Franzeesisch fir: Thema). Normalerwyys gryfft men eso ebbis uff wo im vergangene Joor passiert isch und me mecht's uff die typisch baslerisch witzigi Art kritisiere. S' Usspiile vo de Sujets kamme immer während em Cortège (so sait me zum Umzug am Mändig und am Mitwuch) beobachte. Die untrennbar derzuegheerende Ladäärne seet me scho am Morgestraich. Nadyyrlig hän bragdisch alli Clique e Zeedel wo si dien unter em Volk verdaile. Dert kasch denn au Genauers iber s' Sujet noochelääse.

[ändere] Räppli

E baar lokali Hischtoriker behaupte as s'Wärfe vo Räppli (so sait me z' Basel de Konfetti) e dypischi Tradition vo dr Basler Fasnacht syg und erscht speeter sich in die ganzi Wält verdailt haigi. Laider git's fir die Theorie kai Bewyys. Ainewäg isch d' Mängi vo Räppli wo während dr Basler Fasnacht "verdailt" wird, gewaltig im Verglyych ze andere Fasnachte und Carnevals. In syne Urspring sin d' confetti Siessigkaite (vo comfit, confect) gsi wo me-n-in Form vo glaine Zuggerkiigeli verdailt hett oder ebbe in d'Lyt gworfe hett. Das isch denn aber im 19te Joohrhundert verbotte worde. Als Ersatz hän d' Fasnächtler drum uff glaini Papierschnääfeli zruggriffe (Usserdäm isch es bis zem Verbott mitti zwanzigschts Johrhundert au normal gsi, Spreyer (das isch Abfall, wo's bim Waize dresche git, anstatt Räppli z' verwände. Das Zyg hett saumässig bisse uff dr Hut, wenn's under d'Glaider grooten isch). Als Zueschauer sottsch immer uffpasse, dass de nit uff ai Mool Opfer vommene räpplibewaffnete Waggis wirsch. Das bsunders, falls de kai Blaggedde a hesch. Anderersyts isch es e ungschriibe Gsetz, as me kaini Persone wo Goschdyym oder gar Larve ahän duet mit Räppli bewärfe!

Allewyl am Oobe sin denn d'Route knecheldief mit Räppli bedeggt. Es isch immer wiider yydrigglig wie s' Baudepartement s' schafft in dr Nacht die riisige Mängene vo Räppli und anderem Drägg in weniger als zwai Stund uss de Stroosse z butze. Nochhär ka me-n-amme kuum no erkenne was am Vordaag in dr Stadt abgange isch. Interessanterwys kamme z' Basel nur aifarbigi Räppli kaufe (also pro Sagg nur ai Farb, Segg git's aber in verschiidene Farbe). Die regionale Räppli Härsteller hänn das abgmacht, will si so die bis denn ybligi Praxis hänn welle unterbinde, as "bruuchti" Räppli vom Bode ygsammlet und wiederverkauft wärde. Uss däm Grund isch s Wärfe vo gmischlete Räppli in Basel unerwyntscht will me si woorschynlig vo dr Strooss uffgläse het und das isch aifach gruusig und au unhygienisch. (Syt vyyle Jooren isch dr Verkauf vo meefarbige Räppli polizeilig verbotte.)

[ändere] Grubbierige

An dr Basler Fasnacht kamme vorallem die folgende fimpf Arte vo Grubbierige beobachte:

[ändere] Clique

Zue de ältischte Formatione keere d' Fasnachtsclique (mänggmool au Fasnachtsgsellschafte). Si marschiere dur d' Altstadt und spiilen uff Piccolo und Basler Drummle Fasnachtsmärsch. E soone Formation bestoot in dr Regel usseme Vordrab wo fir dr neetigi Blatz sorgt, Zeedel verdailt und oft au ze dr Ladäärne aane non e Requisit mitziet. Denne Pfyffer mit ihre Piccolo, dr Dambourmajor wo dr Taggt aagit und d Damboure wo drummle (ruesse). Usser am Cortège laufe d' Clique nid uff feschtgleggte Route. Drum ische nid ussergwehnlig as sich d' Clique gryze mien. In somene Fall stoppt die ainti Clique und loot die anderi verby. (Es git kai Rächtsvordritt oder bestimmti Regle). Zueschauer anderersyts wärde heeflig vom Vordraab ab dr Route beglaitet.

[ändere] Gugge

An dr Basler Fasnacht laufe-n-au Gugge (oder Guggemuusige). Die setze sich äänlig zämme wie-n-e Marschmuusig oder e Blächorcheschter. Es git s Spiel mit Drubeete, Posuune, Heerner usw. und dr Schlag mit Pauke, Drummle, Snaredrums, faarbare Schlagzyyg, Xylofoon (uvm). D Gugge mache nit am Morgestraich mit. Si laufe am Mändig und Mittwuch am Cortège, z' Oobe in de Gasse und speziell am Zyschtig z'Nacht hänn Si ihri beriehmte Gugge Konzärt.

[ändere] Schnitzelbangg

E Schnitzelbangg isch e Sänger (oder e Grubbe) wo sich in gsungene Värs ironisch-witzig bis sarkastisch iber aggtuelli Eraignis rund um Basel luschtig macht. Mee und mee kemmen au Theemene wo nit diräggt mit Basel z due hän zem Zug (ächt will me denn eender im Färnsee kunnt?).Drzue wärde Helge zaigt wo ze den ainzelene Värs passe. Me ka dr Schnitzelbangg im wyytschte Sinn mit de Büttenred verglyyche, au wenn de Büttenrede eender de "Zeedel", wo am Cortège vertailt wärde, glyyche .

D' Schnitzelbängg drätte vor allem am Mändig und Mittwuch z'Oobe in de Baize-n-uff. Als wie mee sin Bängg aber au am Zyschtig unterwäggs. Denn aber vor allem in de Clique-Käller, de paragaschdronomische Baize vo de Fasnachtsgesellschafte.

[ändere] Waage

Nummen am Cortège kamme d'Wääge (oder: Waggiswääge) gsee. Das sin vo Traggtore zoogeni, dekorierti Aahänger wo 'Waggis' druffsitze und Sache verdaile. Vorwiegend wärde Orange, Mimösli und Dääfeli uusegeh, aber au Schnäpsli, Spielzyyg und vyyli Glainigkaite meh. Usserdämm sin d' Waggis uff de Wääge au d' Hauptquelle fir die bekannte Räppli.
Vyyli vo däne Wääge sin vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch morge uff em Kasärnenareal ussgstellt.

[ändere] Ainzelmasgge

Laider gseht me-n-als wie weniger Ainzelmasgge wo aigeni Sujet usspielend am Cortège laufe. An dr Fasnacht 2007 sin grad emol 4 Ainzelmasgge bim Comité agmolde gsi. Zue verainzelte, streunende, "wilde" Waggis sait men amme-n-au Ainzelmasgge.

[ändere] Chaise/Schäse

Äänlig wiene Waage sin d' Chaise, nur halt gmäächliger und nadyyrlig vyyl firnäämer. Schliesslig kemme si mittere Pfärdekutsche und verdaile-n-in Gschtalt vo zwai bis vier Alte Tante ihri Mimösli und Siessigkaite.

[ändere] Morgestraich

lueg au im Hauptartikel Morgestraich

Dr Morgestraich am Mändigmorge am Vieri ereffnet d' Basler Fasnacht. Genau am 4:00 geen in dr ganze-n-Innerstadt d' Liechter uss, d' Basler Stadtwärgg stelle sogar d' Stroossebelyychtig ab. S' ainzig Liecht wo jetzt no schyynt isch säll vo de vyylee Ladäärne. Es git "Zugsladäärne" vo de Cliquene, wo äntwäder uff glaine Wääge mitzooge oder vo 2 bis 4 Ladäärneträger drait wärde. Denn git s d Stäggeladäärne wo vom Vortrab drait wärden und d Kopfladäärnli wo am Morgestraich fascht jede Fasnächtler uf dr Larve montiert het und wo drum zwangsläufig e bitz glainer sin. E baar vo de Clique hän ainhaitligi Kopfladärnli will me jo bekanntlig am Morgestraich im Charivari lauft und kai ainhaitligg Goschdyym soll draage.

Uff s' Kommando "Morgestraich, vorwärts marsch!" vo de Dambourmajore feen alli Cliquen mit em glyyche Marsch aa, em "Morgestraich". Dää wird während dr ganze Fasnacht nummen ai ainzig Mool gspiilt. Zem Morgestraich hän fascht alli Baize in dr Innestadt offe. Do drzue kemme die vyyle Cliquekäller, wo nur an dr Fasnacht effentlig zuegänglig sin. All die YYkeehrmeegligkaite blyybe in dr Regel, bis es am Dunnschtig am Vieri, wenn s'Ändi vo dr Fasnacht schloot, ohni Unterbruch offe. Egal was sunscht s'Joor duure im Lokal serviert wird, an dr Fasnacht kasch druff goh, as dr die traditionelle Fasnachtsgricht - e Määlsubbe und e Ziibele- oder Kääswähjie glängt wärde.

[ändere] Cortège

Dr Cortège isch en Art e Parade wo allewyl am Mändig- und am Mittwuchnomidaag stattfindet. Er folgt zwai vordefinierte Ringroute. Dr inneri Ring verlauft im Uhrzaigersinn und dr isseri Ring lauft entgegegsetzt. (Me heert au d Bezaichnig Blaui- oder Rooti Route no dr Farb uff em offizielle Routeplan vom Comité. ^[3])

[ändere] Gugge Konzärt

Am Zyschdig Oobe gheert s'Gebiet umme Märtplatz, em Barfi und em Claraplatz de Gugge und iire riisige Platzkonzärt. D'Clique und Damboure & Pfyffergruppe zien sich denn in d' Sytegasse zem "gässle" zrugg.

Dypisch fir d' Gugge isch au, as si in dr Innestadt marschiere, kurz fir e glai Ständeli halt mache fimpf Stiggli Spiele und wyter zien. Oder si gän inere Baiz e Konzärt fir die aawäsende Gescht.

[ändere] Kinder- (und Familie-) Fasnacht

D' Kinder- und Familiefasnacht isch am Zyschtig. Au denn zien e huffe Gruppe in riesige Parade dur d' Stadt. Nur dismool sins nid d' Clique sälber sondern Familie mit ihrne Kinder wo mit Laiterewäägeli dur d' Stroose ziehn. Als wie meh wärde die Gruppene vo Clique oder Gugge beglaitet wo d' Kinder sogar sälber dörfe mitrassle und lärme.

Vo de Glainschte kamme-nadyyrligg noonig erwarte as sy die ganz Zyt e Larve ahhän. Drum gseht me deert no vieli gschminggti Gsichter und näbe traditionelle Goschdyym au mol e Kauboi oder es Prinzässli.

[ändere] Laterne Usstellig

Praggtisch alli Ladäärne steen vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch de Morgen uffem Minschterplatz und sin deert gratis z bschaue. Me sait es sigi die wältwitt greeschti Freyliechtkunschtusstellig und grad z'Nacht wenn d' Latärne belyychtet sin isch es definitiv e Bsuech wärt.

[ändere] Ereignis rund um d' Fasnacht

Es git e groossi Zahl vo Veraastaltige wo vor und nooch dr Fasnacht stattfinde. Do e Uflischtig vo de Wichtiggschte:

[ändere] Vorfasnachtsverastaltige

Wie dr Namme scho sait kamme vor dr Fasnacht scho divärsi Verahstaltige bsueche. E baar glänze dur groosartigi Experimänt mit em Thema Fasnacht wie zem Biischbiil emene Fasnachts-Musical oder Musigstigger wo Fasnachtsinstrumänt und Märsch mit "klassische" oder fremde Instrumänt und Kläng dien fusioniere. Bi de Maischte vo dene Ahläss kemme au Schitzelbängg oder anderi satirischi Elemänt zem Traage. Do isch e Ufflischtig vo Ainige vo dene Vorfasnachtsverahstaltige:

• Mimösli im Häbsetheater
• Offiziells Priisdrummle und -pfyffe (dr offizielli Wettbewärb fir Tamboure und Pfyffer)
• Pfyfferli im Theater Fauteuil
• Charivari im Volkshuus
• Räppli-Serenade im Rhypark (s' letscht mol isch 2005 gsi)
• Stubete im 'tis (Restaurant 'Atlantis')
• Kinder-Charivari im Theater Basel
• Monstre-Drummelkonzert (au bekannt als "Drummeli") in dr Mäss Basel
• Fasnachtsbändeli (fir Kinder und Familie), Theater Arlecchino
• S Ridicule in dr Helmut Förnbacher Theater Company im Badische Bahnhof

[ändere] Laterne yyne pfyffe

S' Latärne yyne pfyffe findet immer am Sunntig vor dr Fasnacht statt. D' Zugslatärne (die meischte no mit Lynediecher verhillt, will erscht am Morgestraich die ganzi Pracht sell enthillt wärde) sinn uffere kurze Route vom Ort wo si gmoolt, oder montiert worde sin (usserhalb vo der Altstadt), zem Ablaufplatz vo dr Clique (in der Altstadt) am Morgestraich unterwäggs. Biglaitet wärde si nur vo de Pfyffer. D' Tamboure sinn fir aimool nur Zueschauer und hänn d' Drummle dihaime glooh.

[ändere] Kehrussball

Am Samschtig nooch dr Fasnacht gits an vyyle Ort Masggebäll wo alli zämme unter em Namme Kehruss oder Kehrussball bekannt sinn. Vyyli Clique und Gugge verahstalte aigini Bäll in ihrne Clique Käller.

[ändere] Bummel Sunntig

Nooch dr Fasnacht halte d' Clique und d' Guggene e Bummel ab und zwoor immer an aim vo de drey folgende Sunntige noch dr Fasnacht. Dä Ahloos bekundet denn s Änd fo dr Fasnacht und beinhaltet maischtens e glaine Ussflug und e z'Nachtässe. Sowohl underwäggs als au bi dr Riggkehr noch Basel wird nonemol gässlet und musiziert. Dismool aber ohni Goschdyym und Larve.

[ändere] Organisation

Sitt 1911 wird d' Basler Fasnacht vom Fasnachts-Comité organisiert, wo als offizielle Ahsprächpartner duet fungiere. S' Comité isch au verantwortligg fir d' Blaggedde wo jedes Johr uusegää wird. Es git vier verschiideni Variante: Die Kupfrigi fir 8 Stutz, die Silbrigi fir 15 Stutz, die Goldigi fir 45 Stutz und s' Bijou fir läppischi 100 Stutz. D' Yynaame geen iber Subventione zem greeschte Dail in d' Kasse vo de Fasnachtsgruppene. Drumm wird erwartet, s' isch aber nid obligatorisch, as sich jede Zueschauer e Blaggedde zueduet. Me sait au: "Wär kai Blaggedde drait, schadet dr Fasnacht."

[ändere] Fasnacht in Zahle

Im 2004 sinn iber 480 Ainhaite bim Fasnachts-Comité registriert gsi: 141 Clique und Gruppierige, 141 Wäge und Chaise, 61 Gugge, 86 Pfyffer und Drummlergruppe und 55 Ainzelmasgge und klaini Grippli. Im Total sin das iiber 12,000 Fasnächtler wo do in organisierte Guppe dailgnoh hän. Zuesätzligg sin ebbe 6,000 "wildi" Fasnächtler, wo nid ahgmolde gsi sinn (sogenannti Schyssdräggzygli) unterwäggs gsi. Alles in allem sin 185 Zuglatärne an dr Basler Fasnacht "gloffe".

[ändere] Gschicht

Werum as d' Basler Fasnacht e Wuche speeter duet aafoo as in de umliegende Stedt isch nid klar. Die iibligi Erkläärig isch as nooch dr Reformation anno 1520, Basel sy Fasnacht wytter gfyyrt het, während alli andere Regione offiziell drmit uffgheert hänn. Me sait as, zem sich vo de Katholische Bryych z' unterschaide d' Fasnacht im Joohr 1529 e Wuche speeter aagsetzt worde-n-isch. Es git aber kaini Schrifte wo die Theorie wurde bistätige. Erscht 200 Joor speeter wärde die Resolutione vo 1529 erwähnt. Hitzedaags gilt d Basler Fasnacht als die ainzigi proteschtantischi Fasnacht uff dr ganze Wält.

Hischdooryker wyyse zuedäm druff hi, as dr katholisch Fasnachtstermin scho 1091 uff em Konzil z'Benevent säggs Daag noch vorne gschobe worde-n-isch, will me d Sunntige vo dr vierzigdäägige Faschtezyyt usgno hett. Dodrmit isch dr Afang vor Faschtezyt um säggs Daag uff dr hitigi Äschermittwuch fiiregruggt. Bis wyt ins 16. Joorhundert hän beidi Fasnachtstermin näbenenader exischtiert: Zem aine d' "Heere-" oder "Pfaffefasnacht", wo am Äschermittwuch z'Änd gange-n-isch und - wie's dr Name scho adyttet - vor allem vo de meehbessere Krais gfyyrt worde-n-isch. Zem Andere isch am alte Termin d'Buurefasnacht vom gmaine Volk gfyyrt worde. D Basler Fasnacht findet dodrmit wie die z'Lieschtel am alte Termin statt. Die Theorie isch aber nid ooni Widerspruch, miessti doch noch iire dr Morgestraich scho am Samschtig stattfinde und nid erscht am Mäntig.

[ändere] Wissenswärts

• Im 2002 hän d' Basler Stadtwärgg s' Strooseliecht e Minute z' frieh am 03:59 ussgschalte. Trozdämm isch d' Fasnacht wie immer bis am Dunnschtig am 4:00 gange. Drumm het d Fasnacht 2002 ei Minute länger duurt als normal.
• In dr Nacht vorem Morgestraich 2006 hets innerhalb vo wenige Stund ebbe 50cm Neyschnee geh wo d' Innestadt vo Basel blockiert hänn. S' het e Grossyysatz bruucht zem d' Stadt rächtzyttig fir d'Fasnacht vom Schnee z' befreye. No nie bishär isch e Fasnacht mit meh Schnee duuregfiert worde (Scho gar nid mit frisch gfallenem Schnee). 50cm sinn die drittheggschti Schneemängi und die allerheggschti Neuschneemängi wo je in Basel gmässe worde sinn.

[ändere] Fuessnoote

1. ↑ http://www.localfestivities.com/
2. ↑ http://www.altbasel.ch/fussnoten/fas_cliquen1.html
3. ↑ http://www.fasnachts-comite.ch/publikum/cortege.html

[ändere] Weblinks

• Basler Fasnacht Online
• Fasnachts-Comité
• Dossier "Die Basler Fasnacht" uff altbasel.ch
• Privati Bildergalerie vom Morgestraich und em Mäntigscortège 2006