Elsässisch

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Technische Yschränkung:
Dr koräkt Titel wär: »Elsassisch«

Dialäkt: Elsassisch

Elsassisch (Elsässerditsch) heiße die alemannische Dialäkt, wo mer im Elsass redt. Im greschte Teil vom Elsass redt me nideralemannischs Oberrhiinalemannisch, einzig s Sunngau im Side ghert zum Höchalemannische. Nordeschtlich (Gegend vun Wisseburi/Wäjssebua) wird Pfälzerditsch (Rhinfränkisch) geredt, nordweschtlich (Krummes Elsàss) wird Lothringer Plàtt (Saar-Rhinfränkisch) geredt.

[ändere] Elsässisch hitt

Dialektverteilung im Elsass um 1910

Noch ere Studie vo 2001 gan 61% vor elsässische Bevelkerig àà, das si Elsassisch rede. Vo de Jugendliche git nume jede viert àà, sich glagetlich uf Elsassisch z'unterhàlte. In dr Mitti vom 20. Johrhundert han 90% Elsassisch und/oder Hochditsch verstànde.

Nume no umgrachnet 5% vo de Schuelààfanger chene Elsassisch, wel nume no 28.8% vo den Eltere iri Kind mindischtens e bitzli Elsassisch lehre.

Klàr isch es Stàdt-Lànd-Gfall zugunschte vom Lànd, vor àllem im Norde un Nordweschte.

Schriftsteller, wo Frànzesch, Elsassisch u Hochditsch verstehn un schriiwe, sin unter ànderem der René Schickele, der Jean Egen un der André Weckmann.

Stroßeschild z Änse

Stroßeschilder si viilmol zweisprochig (Franzesch un Elsassisch) üsgfiert. Doderfir chene Ferdermittel bi der OCLA (Office pour la Langue & la Culture d'Alsace) beààtreit were.

In jingerer Zit wird e zweisprochige Unterricht ààgsträbt.

Hiwiis: Mer därf die Zàhle (d'DNA, e Elsassisch Zitig, wo 2001 die o.g. Studie het gmàcht) nit so interpretiere wie vunere àndre Sproch. Net vergasse: Noch 1945 han d'Elsasser versüecht, àlles z'vermiide, wàs "Ditsch" klingt, oder was "Ditsch" in irgendere Form erschiint. Sie han ja nümme zum Find welle ghere, also han nadirli au vile Elsässer versüecht, la langue de l'ennemi, also d'"Findessproch" z'vermiide. Vil Elsasser han ihri eigeni Sproch, ihri eigeni Kültür uffgäwa, àls Bekanntnis zu Frànkri, weil sie "güeti Frànzose" han welle sii, un keini ààgebliche "Sepàràtiste" - bloß desweje, weil sie sich in ihrer Müettersproch üüsdrucke. So sajt mer im Elsass fàscht nemme Nous parlons Alsacien = mir bàbble Elsassisch.

Schild bim e Beck

Im Elsàss isch's normàl, dàss, wenn mer in e Gschäft geht und mer Elsassisch red, und wenn d'Verkäufere des verstehn, sie fàscht numme uff Franzesch Àntwort gan. Worum? Weil si sich schäme Elsassisch z'rede. D'Elsasser hàn, äu hit noch, en Minderwertigkeitskomplex. Mer därf it vergasse: Frànkri hàt d'ditsche Sproch im Elsàss sitter 1918 uf's schärfste bekampft. Leider mit Erfolg. D'Elsassisch Situation vo hüt isch s'Resultàt vome Prozess iwer vil Generatione. D'meiste, wo no Elsàssisch chenne, sin àldi Lit, und desweje hàt die Sproch de Rüef, une langue de vieux, e Sproch vun àldi Litt z'sii. Und vun de jungi chenne s d'meischte gar nemm, und wann, numme rudimentär. Und die wenige, wo's wirkli chenne, wande's nit àà: denn s'isch une langue de vieux, oder une langue de paysans, e Buuresproch.

Àlso: Wenn 61% no Elsassisch bàble chenne, heißt des nit, dàss sie's äu màche. D'meischte vunene màche's nit. Und wann, no numme im engste Fàmiliekreis, im Privàte - nit in der Effentlichkeit. In der Effentlichkeit isch d'Elsassisch Sproch so güet wie verschwunde.

Wenn mer Elsasser frogt, bekunnt mer kei eiheitliche Àntworte. Der eine sajt, s'isch z'spät, die Sproch isch dod. Der àndri sajt "bii uns im Derfel rede sa noch àlli Lit". S'schiint, d'Elsasser wisse salwer nit, ob d'Sproch no z'retten isch, oder nit.

S'giit Bestrewige, de Kinder wider d'elsassisch Sproch z'lehra. Àwer die Bestrewige kumme sehr spät, und si sin sehr zegerlich - un sehr gering.

Ob sie noch rechtziitig kumme, wird erscht d'Züekunft zeige.