Religion

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Under Religioo verstoot mer e System vo Aasichte und Glaubessätz, wo versuecht d Welt z erchläre - maist verbunde mit moralische und ethische Grundsätz. E Religioo werd inere Kultur traditionell wittergee. Vili Religioone gönd ufen Gründer zrugg und hend mindestens ai Hailigi Schrift, wo die wichtigste Grundsätz beschribet. E Religioo cha monotheistisch (s git ain Gott), polytheistisch (s git vill Gotthaite) oder au atheistisch (s git kai Gotthaite) sii, oder au agnostisch (d Froog öbs e Gott git, werd offeloo). Naturreligioone stelet sich vor, as d Welt vo Gaister bilebt isch (Animismus). D Grenze zwüschet Religioo und Philosophii isch nöd immer aidütig.

Inhaltsverzeichnis 1 Etymologi 2 Grossi Religioone 3 Historischi Religioone 4 Büecher

[ändere] Etymologi

S Wort Religioo chunt usem latinische religio "Vereerig, Gottesfurcht, Frommsii, Biwusstsii, Bedenke, Glaube". De Usdruck isch scho en Begriff vode altrömische Religioo gsii. De St. Augustin het da Wort as re-ligare "wider-verbinde" dütet, en Etymologii wo vo Theologi akzeptiert isch. Die nödreligiösi Sproochforschig degege het sich bis hüt nöd chöne uf e Dütig ainige.

[ändere] Grossi Religioone

Mosaischi Religioone
	Judetum 15 Mio	As Urvätere vo dere monotheistische Religioo vom userwäälte Volch werdet de Moses und de Abraham aglueget. Die hailigste Schrifte sind d Tanach mit de Tora und de Talmud, und di hailigi Sprooch isch Hebräisch. Di hailigsti Stadt isch Jerusalem. D Aafäng vom Judetum werdet im 12. Jh.v.Chr. vermuetet.
	Christetum 2,1 Mia	D Religioo vo de Nöchsteliebi isch vom Jesus Christus vo Nazareth (7. v.Chr.-30 n.Chr.) verchündet wore. Sis Lebe isch i de vier Evangelie ("Di frohi Botschaft") ufgschribe, wo en Bistandtail vo de Bible bildet. S wichtigste Gibet isch s Paternoster. Die klassische "hailige" Sproche sind Hebräisch, Altgriechisch und Latiinisch. Wichtigi Städt sind Jerusalem und Rom, früener au Byzanz. "Liebe den Nächsten wie dich selbst!"
	Islaam 1,3 Mia	De Verchünder vo dere monotheistische Religioo isch de Prophet Mohammed (570-632) gsii. Di hailig Schrift isch de Koran, wo uf Arabisch gschriben isch. S wichtigsat Gibet isch d Fatiha und die hailgste Städt sind Mekka, Medina und Jerusalem, wo uf arabisch al-Quds ("di Hailigi") haisst. "S git kan Gott usser GOTT."
	Bahai 7 Mio	Im 19. Joorhundert het de de Perser Bahaullah (1817-1892) e noiji monotheistischi Religioo uf de Grundlaag vom Islam verchündet.
Iraanischi Religioone
	Parse 2,6 Mio	De Stifter isch de Zarathuschtra (628-551 v.Chr.) gsii. Di hailigi Schrift isch de Avesta und d Sprooch Avestisch. Die Religioo isch ursprünglich monotheistisch prägt gsii, mitem Ahura Mazda as ursprüngliche Gott. Typisch för die Religioo isch de usprägti Füürkult. "Rainhait vo Gidanke, Wort und Taat isch d Essenz vo de Religioo."
Religioone wo z Indie entstande sind
	Hinduismus 900 Mio	Die hailigste Schrifte, d Vede, sind vode Götter ade Mensch gschenkt worde und d Bhagavadgita isch vom Gott Krishna verchündet wore. Di hailigi Sprooch isch Sanskrit. De hailigsti Fluss isch d Ganga (de Ganges) und aini vode hailige Städt isch Varanasi (Benares). Die wichtigste Gotthaite sind de Brahma, de Vishnu und de Shiva. Di hailigsti Silbe isch "Om". Di ältiste schriftliche Zügnis stammet usem 14. Jh.v.Chr.
	Buddhismus 376 Mio	De Bigründer isch de Buddha Siddhattha Gotama (563-483 v.Chr.) gsi. Di wichtigst Sprooch isch Pali, denebet aber au Sanskrit. De Grundsatz isch d Lehr vom Liide, die Vier Edle Woorete. Di wichtigste Ort sind Bodhgaya und Sarnath in Indie.
	Jainismus 4,2 Mio	Die polytheistischi Religioo verlangt vo sinene Aahänger en starche Asketismus und isch vom Mahavira Vardhamana Kashyapa (599-527 v.Chr.) gstiftet worde. D Schrifte sind maist i Gujarati, enere indische Sprooch gschribe worde. De wichtigst Gott isch de Donnergott Indra. "Nödverletze isch woorli di anzig Religioo."
	Sikhismus 23 Mio	Im 15. Joorhundert het de Guru Nanak (1469-1538) usem Hinduismus und em Islam e noiji monotheistischi Religioo gründet. S Hailige Buech isch de Guru Granth Sahib, wo uf Panjabi gschriben isch. S Zentrum isch de Goldig Tempel z Amritsar. "S git nu ann Gott und sin Name isch Wooret."
Fernöstlichi Religioone
	Dao 2,7 Mio	De Daoismus (Dao Jia) isch e atheistischi Philosophi, wo z China glehrt werd. Bigründet wore isch er vom Laotse (Lao Zi: 604-531 v.Chr.) und sini Üssrige sind im Dao De Jing ("Buech vom Tugedweg") ufgschribe. S Dao gelt as "Muetter vom All". "De seb, wo sich selber öberwunde het, de isch mächtig."
	Konfuzianismus 6,3 Mio	Im 6. Jh.v.Chr. het de Maister Konfuzius (Kong Fu Zi: 551-479 v.Chr.) di alti chinesischi Religioo und Mythologi reformiert und e noiji Ethik brediget. Sini Aasichte sind i de Wu Jing ("Füüf Büecher") ufgschribe. "Was du nicht willst, was man dir tu, das füg auch keinem anderen zu!"
Di alti traditionelli chinesischi Volksreligioo zält öppe 385 Milioone Aahänger.
	Cao Dai 5 Mio	De Gründer vo dere monotheistische Religioo isch de Vietnames Ngo Van Chieu (1878-1925) gsii. Sini Religioo bezaichnet er as "Grosses Gibäude", wo s Christetum, de Buddhismus, de Daoismus und de Konfuzianismus veraint.
	Shinto 4 Mio	De Shinto isch die alti polytheistischi Religioo vo Japan, s wichtigsti Buech haisst Kojiki. D Hoptgöttin isch d Sunegöttin Amaterasu. "Gsee nünt Böses, ghöör nünt Böses und red nünt Böses."
	Tenrikyo 4 Mio	D Japaneri Miki Nakayama (1798-1887) het die monotheistischi Religioo usem Shintoismus entwicklet.
Witteri Religioone
Witters gits hüt no vill anderi Religioone uf de Welt. 15 Milione hanget em Animismus aa, 100 Milione ghöret zude traditionelle afrikanische Religione und 300 Milione zu anderne chline indigene Religione. Öber ai Miliaard Mensche bizaichnet sich as säkulär, nödreligiöös, atheistisch oder agnostisch. Dezue chömet no 19 Milioone Koreaner, wo de "Philosophi" Juche ahanget, e Form vom Marxismus, wo dütlichi religiöösi Forme aninnt, wa aber vode Partaivertretter abgstritte werd.

[ändere] Historischi Religioone

Die ältiste Zügnis vo de religiööse Vorstelige liferet d Archäologii, wo Tempel und Kultbilder us de Vorgschicht usgrabe het. Spöter chömet literarischi Zügnis dezue. S ältiste Werch isch de sumerischi Mythos vom Held Gilgamesch.

[ändere] Büecher

• Hubert Cancik (Hrsg.): Die Religionen der Menschheit; Kohlhammer-Verlag, Stuttgart. (36 Bd.)
• Mircea Eliade: Geschichte der religiösen Ideen, Freiburg (2002), ISBN 3-451-05274-1
• Michael Klöcke und Udo Tworuschka (Hg.): Ethik der Weltreligionen. Ein Handbuch, Darmstadt (2004)
• Wulf Meth (Hrsg.): Handbuch Weltreligionen: eine umfassende Einführung in Gedanken und Riten der Weltreligionen; R. Brockhaus (2003). ISBN 3-417-24779-9