Broto

De Biquipedia

Iste articlo tién una bersión escrita con una grafía alternatiba esperimental propuesta por bels biquipedistas aintro d'o Biquiproyeuto:Grafía. Puede beyer-se aquí.

Broto
Una embista cheneral de Broto en a suya balle.
Comunidat autonoma	Aragón
Probinzia	Uesca
Redolada	Sobrarbe
Codigo postal	22370
Latitut Lonchitut	{{Coor dd| lon=-0.12|lat=42.60}}
Superfizie	128 km²
Altaria	905 m.
Distanzia	104 km enta Uesca
Poblazión	522 ab. (2005)
Chentilizio	{{{chentilizio}}}
Ríos	Ara
Pachina web	{{{web}}}

Ista fuella ye escrita en alto sobrarbés.

Broto (Brotto en a grafía meyebal) ye una billa situata en a balle de Broto, á lo norte d'a probinzia de Uesca, en a redolada d'o Sobrarbe. O monezipio tien un total de 522 abitants, repartitos en 11 nuclios, d'entre os cuals Broto ye o més gran, con 255 ab.

O lugar de Broto ye ra cabezana tradizional de tota ra balle de Broto, e tradizional seo d'o Conzello de Broto, enstituzión d'a balle que d'antigos feba funzions de parlamento u deputazión de toz os lugars de ra valle, á on que s'empentaban as dezisions que eban d'implicar toz os abitants d'era; conzesions d'exploitazions agropecuarias, regulazions economicas e d'arrendamientos, faxerías (espezialment importantes con as balles gasconas), tribunal, etz. A enstituzión encara ye funzional, anque de más que no d'antis, güe ne tiran os monezipios de Torla e ro mesmo Broto, con funzions más minguatas que no en os tiempos d'os antigos fueros reyals, que con auspizio d'a casa reyal aragonesa la reguloren por primera begata en o siaglo XVIII.

O conzello feba ras suyas reunions aintro de l'edifizio d'a cárzel, edifizio que encluy dependenzias que s'empregoren dic'o siaglo XVIII como á prisión, e á on que bels reclusos i deixoren grabaturas en as parez, que estan actualment uno d'os atrautibos toristicos d'a billa.

O nuclio de Broto s'estrutura á redol d'a carretera nazional, dita Avenita d'Ordesa en o suyo paso por o lugar, con toz os comerzios aversatos enta era. A ilsia se troba en a parti más alta d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que ra cárzel, anque ra segunda ye á man d'o río. Por o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaza d'as Ferrerías (tammién dita "d'a Santa Cruz" u "d'os Suportals") que ye una d'as más bonicas bisions d'o lugar.

Os dos bicos de Broto son separatos uno á cada ripa de l'Ara, con o bico d'a Santa Cruz en o norte, e ro bico d'os suportals en o sud. D'antis más, yeran chuntos por un puent romanico, que estiore destruyito en a Guerra Zebil, güe soztituyito por uno d'hormigón. Autualment, de puents romanicos nomás que bi ha remaso l'uno que trescruza por alto d'o Sorrosal á man d'a Cadreita d'o Sorrosal que brinca bien d'alto d'a paret de roca e cai por baixo d'o lugar. O puent biello d'o Sorrosal ye güe en diya trancato á ro paso de personas, que han de pasar por l'uno de paral·lelo, que s'alza á bien pocos metros e que mesmo endreita ta Oto.

Istoricament, o lugar de Broto amanix en os decumentos á l'año 1076, anque ra primera referenzia clara ta ra numbrosidat d'os suyos pobladors ye d'o 1488, cuan se-bi cuentan 41 fuecos. A ilesia orichinal, á on s'eban fetos toz os eventos relichiosos d'o lugar, yera d'o siaglo XVI, d'estilo romanico aragonés, pero dend'o siaglo XVI os oficios relichiosos se fan en a más gran ilesia de Sant Pietro. De l'antiga ilesia güe se'n diz a ermita d'a Piedat.

[editar] Ilesia de San Pietro

A ilesia autual s'alzore en o siaglo XVI con una carauteristica forma, de carauters transizionals d'os estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta ro renaixentista. Ye un edificio muito más gran que no l'usual en as ilesias d'a balle, poderosa e de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas e bi son besibles por tota ra suya frontera una serie d'aspilleras t'a suya defensa. Ye un ixemplo carauteristico d'ilesia fortificata altaragonesa.

A portalada tién cinco arquibueltas que, superpuestas, dixan as fuallas d'a puerta cobiartas. Autualment, ta privar a dintrada cuan a ilesia ye zerrata, bi son mesas unas baranas de fiarro de forcha, con motibos ornamentals. A portalada tien tammién figuretas de santos trucatas en a peña, con una d'eras que diz "S. IOAN" en o nomme d'o santo que representa. Tammién se-bi lei l'añada d'a construzión d'o templo: 1578.

Á man d'a billa de Broto tamién se pueden trobar as ermitas de Sant Blas (que teneba un retablo autualment expuasto en Zaragoza) e de Sant Climente, as dos d'o siaglo XVI.

[editar] Fiastas

• O primer cabo de semana d'otubre, Fiastas mayors fendo honor t'a Birchen d'o Rosario. D'entre as autibidaz más clasicas d'a festibidat cale endicar o Palotiau que a colla local de danzaires echecutan con vestuache carauteristico.

• 3 de frebero, fiasta d'ibierno fendo honor ta Sant Blas. Junto con os pobladors de Saruiset, romería enta ra ermita d'o santo en o camín de Torla.

• 1 de mayo, romería ent'a ermita d'a Birchen de Muriello, reconstruzión d'un templo á on que en a edat meya s'alzava tot una fortaleza.

• O segundo domingo de chunio, romería ent'a ermita de Santa Elena.

• 25 de setiembre, Feria d'a rematería.

[editar] Enrastres externos

• (an) Estadisticas de Broto en o portal AragonEsAsi

• (es) Pachina ofizial de l'Achuntamiento de Broto

• (es) Informazión sopre o monezipio de Broto

• (es) O monezipio de Broto