Matarraña
De Biquipedia
Matarraña Matarranya |
|
![]() |
|
![]() |
|
País | ![]() |
Comunidat autonoma | {{{ccaa}}} |
Probinzia | Tergüel |
Capital | Balderrobres y Calazeit |
Mayor poblazión | {{{mayor_poblazión}}} |
Monezipios | 18 |
Superfizie | 933 km² |
Poblazión Densidat |
8.682 ab. (2005) 9,31 ab./km² |
Pachina web | Pachina ofizial |
A redolada d'o Matarraña (en catalán Matarranya) ye una redolada aragonesa d'a Francha de Lebán, en a probinzia de Tergüel. Muga á lo norte con o Baxo Aragón-Casp, á l'este con Tarragona, á lo sur con Castillón y á l'ueste con o Baxo Aragón. La forman 18 monezipios y lo despoblato de Mas de Llaurador.
[editar] Charrar
Fueras de Balchunquera, que ye con os charrars de o Guadalop-Mezquín y La Fraxneda, os charrars de o Matarraña gosan estar prou omochenios y pertenexen á lo sozdialeto tortosín chunto con o que se charra en o Baxo Ebro, Tierra Alta y Los Puertos de Moriella.
[editar] Istoria
Bi abió una prebatina de reconquista con Alifonso I lo Batallero, que plegó ta Orta, pero dimpués os cristians rebloron y os musulmans recuperoron a redolada. A reconquista finitiba se produzió á finals d'o sieglo XII con Alifonso II lo Casto. Dimpués d'a reconquista gran parte d'a redolada fue zedita a l'orden de Calatraba. O 24 de chulio de 1175, lo Casto deseparó un territorio conzedito teoricamén á os calatrabos en 1157: Mazalión y a Peña d'Aznar Lagaña. A Peña d'Aznar Lagaña yera una tenenzia con as localidaz de Mezquín y Foz Espalda y con capital en Balderrobres. Mazalión y la Peña d'Aznar Lagaña pasan á depender d'o Bispe de Zaragoza. Os templers tamién i teneban representazión, pero as mugas entre as dos ordens no yeran fixas á lo prenzipio, porque feban cambeos de tierras y lugars.
Seguntes Carlos Laliena os musulmans fuoron acotolatos u espulsatos en a guerra de reconquista y a comarca yera bueita. A repoblazión estió de mayoría catalana y probeniba d'o campo de Lerida. O resultato estió que encara güei se charre catalán ozidental, como en Lerida, Tortosa y Castellón. Esisten testos de pagos de indemnizazions á o bispe de Lerida por os diezmos y primizias que os repobladors dixan de pagar. Pa atrayer á os repobladors lis daron pribilechios y lis fazioron pagar impuestos menors, a bida yera más periglosa porque yera una tierra de muga: Os autuals Puertos de Moriella yeran plenos de moros fuyitos de Lerida, que podeban fer incursions en territorio cristián. Entre os pobladors a más de catalans, bi eba oczitans(Bretó, Gascón, Vidal) y, seguindo o camín natural d'a depresión de l'Ebro, castellans (Molina, Soriano) y aragoneses (Robres, Fonz). Os pobladors no s'establioron con fuerza dica o zaguer cuarto de o sieglo XIII.
Cuan Blasco d'Alagón conquerió Moriella, reinando Chaime I, o Matarraña dixó d'estar tierra de muga con os moros. En os repartos d'a Corona de Aragón que feba Chaime I, o Matarraña y a Tierra Alta feguraban en Aragón; años dimpués d'a muerte de Chaime I a muga local finitiba entre Cataluña y Aragón se fazió en o río Algars tenendo en cuenta a muga finitiba entre Calatrabos, en a marguin cucha de L'Algars y os Templers, en a marguin dreita.
Monezipios d'a redolada Matarraña | |
---|---|
Arens de Ledón | Balderrobres | Baldetormo | Balchunquera | Bezeit | Calazeit | Cretas | Fornols | La Fraxneda | Foz Espalda | Ledón | Mazalión | Mon Royo | Peñarroya de Tastabins | La Portellada | Rafals | Torre d'Arcas | Torrelconte |