Cookie Policy Terms and Conditions Wikipedia:Ortografía consensuata - Biquipedia, a enziclopedia libre

Wikipedia:Ortografía consensuata

De Biquipedia

Ista pachina estiore pensata ta amostrar os colaboradors nuebos e beteranos una coleizión de normas ortograficas que han estato consensuatas á ista pachina de debate, per mans d'os diferents usuarios de Biquipedia. l'Obchetibo d'ista combenzión ye suplir a manca probisional d'una ortografía comuna ta l'aragonés que pueda aplicar-se-ie aintro d'a Wikipedia en a nuestra fabla, ta que l'usuario sepa que cuan os suyos articlos no sían fetos á baixo d'era, pueden beyer-se adaitatos en cualsiquier momento.

A bichenzia d'ista ortografía ye unicament probisional, en espera que l'Academia de l'aragonés en promulgue una nueba, e cal mirar-se-la como á consello, que no pas una obligazión ta os usuarios. Wikipedia en aragonés, como totas as Wikipedias, ye una enziclopedia libre e sin de guaire normas taxatibas, mas que se combida es usuarios á tener ista ortografía en cuenta en pro d'a cualidat final e omochenia d'os articlos escritos.

A descusión d'ista pachina no ye feta habil per l'inte, pero se puet consultar e descutir a normatiba á ra pachina de debate d'on en bién o consenso amostrato astí: Wikipedia:Uso d'a luenga/Ortografía

Ta solbentar dandalos, puez consultar a pachina d'antis u también dreitar-te ta cualsiquier d'es correutors ortograficos de Biquipedia, que trobarás astí: Wikipedia:Colla de correutors

Contenius

[editar] Combenzions consensuatas

[editar] Soztituzión cheneralizata d'a conchunzión copulatiba "Y" per "E"

Yeba un tema de luén debatito que ra conchunzión aragonesa moderna abiés d'estar "Y", cuan s'eba feto patent que á trabiés d'a istoria á prou documentos aparix como á "E" e enacara como á "ET". De Biquipedia mos emos dezidito per aconsellar l'uso d'a forma "E", més chenuina e etimolochicament aragonesa, per mal que cheneralment se prenunzie "I". A exzeizión se troba en o dialeuto belsetán, á on encara güei se puet trobar a forma "E" con prou bichenzia. Es argumentos datos á fabor d'esta forma son es unos que eban ya dato altras organizazions, como o Consello d'a Fabla Aragonesa e ro suyo Consello Asesor:

[editar] Argumentazions e usos

Argumentos esgrimitos per diferents organizazions, e compartitos per Biquipedia:
A forma e ye a preferenzia normatiba de a conchunzión copulatiba en aragonés literario en os rechistros formals; manimenos, puede almitir-se o emplego d’y en testos que reflexen rechistros orals e coloquials u emplegos dialeutals.
e el chustifica dezindo:
D’alcuerdo con a decumentazión istorica, de testos meyebals, de testos de os sieglos XVII-XX e autuals, se deduze que a forma chenuina ye en aragonés e. Antimás l’uso sistematico d’e en l’aragonés de a bal de Bielsa contrimuestra que ye agora encara popular. Manimenos, a forma cheneralizata d’emplego popular autual ye y [i], escrito con y griega d’alcuerdo con os puntos 1.3.2. e 2.15.2 de as Normas graficas [encara que a traza d’escritura ye á ormino i latina en escritos populars e ista ye una custión que caldrá considerar más adebán], por o que en testos que reflexen emplegos orals, rechistros dialeutals e coloquials puede emplegar-se a forma y (d’alcuerdo con as Normas graficas). Pero se consella emplegar a forma e en os rechistros formals (academicos, almenistratibos, de caráuter clasico, ez.).
Como bibliografía, fa menzión d'un articlo: Ch. TOMÁS e Ch.R. USÓN: “Uso e perbibenzia d’a conchunzión copulatiba e en aragonés”, Luenga & Fablas, 4 (2000) pp. 107-121. (Á ixe articlo se beye que l'uso d'a E no ye estato unicamén belsetán, e que se gosaba á emplegar en tot u buena parti d'o territorio)
  • La Sociedat Lingüistica Aragonesa, que esfiende como prou bien sapez una altra ortografía més romanicamén etimolochica, tamién pareix decantar-se per la E. Isto ye el que diz:
La conjunción copulativa histórica en aragonés y benasqués es e < ET. Sin embargo su uso actual se reduce al habla de Bielsa, por lo que se leerá normalmente i, de manera similar, por ejemplo, a lo que sucede en el galaico-portugués.

Argumentos aportatos per o compañero Estrolicador

A conclusión cheneral ye que, tal como se fa en o galaico-portugués, cal escribir "e" anque dimpués se prenunzie "/i/". Azeptato per a comunidat á partir de chunio d'o 2007.

[editar] Soztituzión cheneralizata d'a conchunzión dischuntiba "O" per "U"

Debant de posibles dandalos con l'emprego d'una conchunzión dischuntiba més semilar á ra fonetica "ó", per manca d'altras proposizions parellanas á redol d'ista cuestión, de Biquipedia se recomienda l'emprego d'a forma "u" que feban serbir o Consello d'a Fabla Aragonesa e altras organizazions. A forma "ó" no s'aconsella pues, e se considera que puet ser una forma de castellanizazión con poca penetranzia en a fabla aragonesa. Azeptato per a comunidat á partir de chunio d'o 2007.


[editar] Emprego de "-T" dezaga de parolas rematatas en "-á", "-é" u "-ú"

Mutas parolas de l'aragonés rematan en bocals tonicas en as formas ", ", "", pero ye només perque s'han perditas as Ts finals d'a desinenzia en prenunziar. En Biquipedia consideramos, como también han feto bels autors, que ixa T abría de ser present, como en ye en oczitán, franzés u catalán, luengas as dos primeras en as cualas se da una forma semilar d'elisión. Son ixemplos d'ista mena de parolas es deminutibos masculins: bediello > bedellet /bedellé/, as cualidaz: irritabilidat, bezindat, lonchitut... e nomes de cosas como Ziudat. A carauteristica cheneral de totas eras ye que fan es plurals en -z: lonchitut > lonchituz, ziudat > ziudaz, bedellet > bedellez.

[editar] Argumentazions e usos

Formas:
  • A forma d'es deminutibos masculins rematando en "-et" per cuentas d'"é" bién de més luén. Deribatos e relatibos fan fuerza en a fabor d'ixa forma: bedellet > bedelleta. Os plurals se farán enta debant como á "-z"; bedellez. Esto ye cheneral ta toz es dialeutos, con l'unica exzeizión d'o benasqués, que en os plurals prenunziará "-ts" per cuentas de -z, como ye abitual en a suya fonetica, anque ixa z será igualment escrita en fabor d'a unidat d'a luenga, encara que toz conoixemos as particularidaz d'a fabla patuesa.
  • A forma rematada en "" e "" no son recomendatas. Se recomiena empregar as formas rematadas en t. Ziudat, bezindat, lonchitut... fendo-se-ne os plurals como en o caso anterior, rematatos en -z. Exzeizión escrita, también, ta ro benasqués, anque no prenunziata. Paraz cuenta: Calatayú ye un toponimo con una etimolochía diferent, e no obeixe ista norma.

l'Orichen etimolochico ye una terminazión "-ettu" d'o latín en o caso d'os deminutibos masculins, e -t (-ate, -ete) en as altras formas. Asinas, se chustifica etimolochicament a norma.

Azeptato per a comunidat á partir de chunio de 2007.

[editar] Emprego de "NT" en as terminazions "ÁN" "ÉN" e plurals

Parolas que en aragonés s'han feto rematar en "-án" u "-én" dend'as normas de Uesca d'o 1987, s'ha dito de fer rematanzas més aucordes con a etimolochía suya escribindo-las con T (no prenunziata) á ro final. Seriban á baixo d'ista norma totas as formas cherundoides d'adchetibos (caminant, abitant, etz), e os alberbios de manera (naturalment, etz.). Sustantibos como "chent" quedan sozchetos á ista norma.

[editar] Argumentazions e usos

Formas:
  • As formas cherundiformes tienen á sobent deribatos como as formas femeninas de bels charrars: caminanta, dominanta, que amuestran a presenzia d'ixa T. También a prenunzia d'una forma nte (anque no s'escribirá ixa e) en bels dialeutos. Os pluras cal que se faigan con -nts en toz os dialeutos e bariedaz de l'aragonés, anque como en os singulars no se prenunzie.
  • Os alberbios de manera rematan en -nt ta fer coderenzia con os dialeutos á on encara se diz a e final. Naturalment, que en ansotán, fobán u semontanés s'ha trobato á sabelas begadas como á naturalmente. A e no s'escribirá se no ye que s'esté fendo una ixemplificazión explizita d'a bariedat dialeutal.

Azeptato per a comunidat á partir de chunio de 2007.

[editar] Partizipios en "-ato"

Os partizipios de l'aragonés teneban d'anticos una forma siempre feta en -ato, -eto, -ito (e -uto) que només ha plegato ent'es nuestros días en charres como o belsetán u casos isolatos en altras formas de Sobrarbe. A mayoría de dialeutos han suabizato a T tipicament aragonesa á fabor d'una D més castellanoide, que con o paso d'os tiempos ha plegato á fer-se, d'"-ado", ta "-au", que corresponde con a forma femenina "-ada". En Biquipedia s'aconsella l'emprego d'a rematanza -ato, -ata ta os partizipios, més que no as formas -au -ada, que s'irán correxindo progresibament. Azeptato per a comunidat á partir de chulio de 2007.

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu