Cookie Policy Terms and Conditions Maurus Lindemayr - Wikipedia

Maurus Lindemayr

Aus Wikipedia

Der Àrtikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn.


Pater Maurus Lindemayr, 1723-1783
Pater Maurus Lindemayr, 1723-1783

Da Maurus Lindemayr (geboan 17. November 1723 in Naikiacha bai Lãmbåch; gschdoam 19. Juli 1783 a doat) woa Benediktina-Pater und Schriftschdöla, dea an Haufn Deataschdikl und Gedichtl in da dåmålign owaésdaraichischn Mundoat (mittelbairisch) gschrim håd. Saine Weake san a wichtig Gwøn fia de Schbråch fum 18. Joahundat und in Dialekt fu deara Zaid. Ea woa a õana fu de easchdn bai da Faschriftlichung fum Boarischen, bzw. san uns fåst kõane ödan Gwøn iwalifat.

Inhaltsverzeichnis

[dro werkln] Sâi Lém

Da Pater Maurus Lindemayr is am 17. Nofemba 1723 in Naikiacha bai Lãmbåch auf d Wød kema und is auf n Nãm Kajetan Benedikt Maximilian Lindemayr dauft woan. Nåchdém a ois Bua aufs Jesuitngimnasium in Linz (haid Petrinum) gãnga is, is a im Joa 1747 Mönch im Benediktinaschdift Lãmbåch woan und håd dabai in Oadnsnãm Maurus ãgnuma, unta dém a schbéda a saine Weake publiziad håd.

Ois Mönch is a zum Teologischdudian auf d Uniweasidet in Såizbuag gschikt woan und is danåch im Joa 1749 Pfoara woan. In de foigendn Joa is a zum Missionian in dé dåmåis schdoak protesdantische Wikariat Aichkiachn bai Lãmbåch gschikt woan und håd doat im Zug fu da Gégnrefoamazion drã goawat, das de Laid wida zruk konweatian zum Katolizismus (mea dazua untn).

Ea woa dabai ãnschainend recht eafoigraich und håd a guads retoarischs Talent zoagt und is déswéng fum dåmålign Åbt fum Schdift Lãmbåch zruk ins Klosda ghoid woan, damid a si doat ois Prioa um de Nowiznausbüdung kümat. 1759 is a auf aigenen Wünsch hî wida in sâi Hoamadgmõa Naikiachn bai Lãmbåch fasézt woan und is doat bis zu saim Dod Pfoara gwén.

[dro werkln] Schriftschdöla

Ois olaeaschts woa da Maurus Lindemayr Mönch und Pfoara und a heafoarågend ausbüta Teolog. Dé mearan fu saine Weaka san uaschbrünglich fian religiösn Gebrauch gschrim gwén, zum predign foa de Glaibign oda zum Missionian fu hoatnekige Protestantn. Ea håd Psalmen iwasézt und ãndane teologische Schrift und aigentlich east némbai ãgfãnga a Gedichtl und Deataschdikl zum schraim. Es gibt fu eam fimf Lustschbü und an Haufn Gedichtl und Liada auf Hochdaidsch.

Békãnt und fia de haidige Foaschung bsondas intresant san åwa saine zåiraichn Deataschdikl und Gedicht, dé a in da dåmålign owaésdaraichischn Mundoat gschrim håd. Saine bekãntastn Weaka san (de Titl woan oiwai hochdaidsch):

  • Da kuazwailige Hochzaidsfadråg (Der kurzweilige Hochzeitsvertrag)
  • Da eansthåfte Schbas (Der ernsthafte Spaß)
  • Da Daifi im Fassl (Der Teufel im Fass)
  • Da befraide Lãndrekrut (Der befreite Landrekrut)
  • D Hochzaid nåch Gød (Die Hochzeit nach Geld)
  • D roasade Zeares (Die reisende Ceres)
  • Da Gãng zan Richda (Der Gang zum Richter)

Saine Lustschbü bschdengan aus haitane Gschichtn und lusdige Dialog und schbün maistns im Umfød fu am lendlichn Doaf fu deara Zaid. In humoafola, uariga und mãnchmåi deaba Schbråch låst da Maurus Lindemayr saine Figuan auf da Büne rén. Jedoch schdékt in saine Schdikl oiwai a aufkleararischa Ãnschbruch drin, mid dém a s Publikum auf Misschdend, Broblem und Ungerechtigkaitn fu da dåmålign Zaid aufmeaksãm måcha wü. Oft wean a Figuan aus de hechan Schdend, wia Adelige, Beãmte und Gaistliche karikiad und negatife Aignschåftn wia Naid, Aitlkaid und Gaiz wean lechalich gmåcht.

[dro werkln] Foiksliada

Ea håd a ainige Liada gschrim, dé schbeda im gãnzn boarischn Schbråchraum, fu Baian bis Keantn, lãngsãm zu tradizionele Foiksliada woan san, woabai oft sogoa fagéssn woan is, wea de uaschbrünglich gschrim håd.

[dro werkln] S Landlarisch im 18. Joahundat

s Benediktina Schdift Lãmbåch
s Benediktina Schdift Lãmbåch

Saine Deataschdikl san hauptsechlich auf Landlarisch fafåsst, im Dialekt fum ehemålign Schaunbeaga Landl, dé Gégend, dé haid ois Hausrukfiatl in Owaésdaraich bekãnt is. Dés Woat Owaésdaraich woa dåmåis nemli nu iwahaupst ned in Fawendung, bzw. håd si neta auf Gégendn bezong, de waida im Ostn san. Ea håd hauptsechlich déswéng auf Dialekt gschrim, wai de mearan Laid dåmåis nu Analfabetn woan und a Predikt oda a Deataschdikl auf Hochdaidsch goa ned gschaid faschdãndn hedn. In Ésdaraich is a eascht im Joa 1774 de åigemaine Schuipflicht unta da Maria Tearesia âigfiad woan.

Da Maurus Lindemayr håd åwa néd neta aus dém braktischn Grund aussa auf Dialekt gschrim, sondan de Schbråch woa a sâi aigentliche Muataschbråch und woa eam déswéng a wichtig. Nåchdém s fia s Boarische dåmåis (wia haid) kõa ãneakãnte Kodifiziarung gém håd und kõa Oatografi, håd a søwa saine aiganen Régln fia d Faschriftlichung eafundn. De fum Martin Luther entwükite „sächsische“ Schriftschbråch, dé a dåmåis schã de waidfabraitetsde Schriftschbråch in Daidschlãnd und Ésdaraich woa, håd a åwa genau so guad beheascht und a fia saine hochdaidschn Weake fawent. Zum Predign und fia saine Deataschdikl woit a åwa gãns bewusst de õahõamisch-ésdaraichische Oat fawendn.

  • Zitat: Im Schreiben wollen wir Sachsen, im Predigen aber Österreicher sein. (Lindemayr, 1769)

[dro werkln] Schriftschbråch Boarisch

Im katolischn Ésdaraich woa s dåmåis nu néd definitif entschidn, ob dés „lutheranische“ Hochdaisch de ofiziele Schriftschbråch sai soid, oda néd. Wia da Maurus Lindemayr aindruksfoi zoagt håd, was a duachaus méglich gwén, s Boarische zu ana Schriftschbråch zum ausbau und ois Büdungsschbråch zum fawendn. Eascht nåchdém 1774 de Schuipflicht âigfiad woan is, und damid a de Entschaidung fia s Hochdaidsch in da Schui drofa woan is, woa de Diskusion beent und im Boarischn ois Schriftschbråch is damid da Todesschdos fasézt woan.

De Kayserliche Deutsche Grammatik ausn Joa 1747 fum Johann Balthasar Antesperg, de mea auf da südlichn und ösdaraichischn Ausschbråch basiad hed, is néd zum Zug kema, sonda de nöadliche Wariantn fum Johann Christoph Gottsched (Grundlegung einer deutschen Sprachkunst, Leipzig 1748) is heagnuma woan ois Basis fia dé naiche Untarichtsschbråch und Kanzlaischbråch im ofizieln Gebrauch.

De Hauptargumente fia s "Sächsiche" woan hauptsechlich da Heaschåftsãnschbruch fu de Habsbuaga iwa gãns Daidschlãnd (Kaisa fum Hailign Römischn Raich). De Habsbuaga hãm dåmåis an Risnkonflikt mid n Kini fu Braissn ghåbt um de Foaheaschåft in Daidschlãnd (Ésdaraichischa Eabfoigekriag 1740-48 und Simjeariga Kriag 1756-63) und woitn déswéng a kõan schbråchlichn Regionalismus aufkema låssn, sondan eanare Kronlenda ois integraln Dail fu Daidschlãnd presentian. Dawai is åwa sogoa "bei Hofe in Wien" und a in da Familie fu da Maria Tearesia søwa oft Dialekt grét woan. Sunst is dafoa fia ofiziele Såchan Latain gschrim woan und in da Diplomati oda in da adelign Gschöschåft a Französisch.

Dass de Habsbuaga de daidsche Kaisakrone e schã a boa Joazente schbeda fia ima fialian dadn (1806) und damid a dés Argument fia s „sächsische“ Daidsch fum Gottsched hinfellig wiad, håd dåmåis nu kõana foarausseng kina und is a Ironi fu da Geschichte. De Zukunft fum Boarischn ois Schriftschbråch woa damid åwa besiglt.

[dro werkln] Lindemayr ois Foaschungsobjekt

Saine fün Dialekt-Deataschdikl und Gedicht san haid a unschezboare Gwøn fu da dåmalign Schbråch und a Fundgruam fia Linguistn und Dialektologn, åwa a genau so fia haidige Dialektschbrecha, de wissn woin, wia si eana Schbråch in de lezdn 200 Joa faendat håd.

Ainige fu saine Iden zum Dialekt-Schraim hãm schbéda ãndane Dialekt-Autorn beainflust. Duach de franzesische Rewoluzion und de napoleonischn Kriag und s Aufkema fum Nazionalismus san da Maurus Lindemayr und a saine Weake im 19. Joahundat mea oda weniga in Fagéssnhaid grådn. East jéz hãm Foascha fu da Uniweasidet Graz saine Schrift wida ausgråm und zum easdn Måi in gsãmita Foam naich aussa bråcht.

[dro werkln] Dextbaischbü

Detail fum Barokdeata im Schdift Lãmbåch
Detail fum Barokdeata im Schdift Lãmbåch
doat san in Lindemayr saine Weak ois easdas aufgfiad woan
doat san in Lindemayr saine Weak ois easdas aufgfiad woan

Die Bauernnoth - oder der Bauer aus Verzweiflung ein Schatzgräber. (A Baua beklågt si iwa de hochn Schdaian) aus Schmieder Pius, 1875

I kann má’s unmigli nöt denká,
Was d’Herren mit ins no anhöbn.
A Baur soll si wáhrla grads henká,
So kám á dient wög vo den Löbn.
Sán d’Rüstgeldá kam zán dáschwingá.
Und gleiwohl höbn’s Noiringa an
Und thain ins án Toifel afdingá
Den d’Herrschaft selbm nenná nöt kann.
I bsinn mi, i z`brich má ‚n Schedl,
I raith oft á halbáti Nacht.
I röd aus dá Sach mit mein Gredl,
Wie vil hoir mein Ausgab schan macht.
Kain Nachbá, kain Amtmann kann’s wissen;
Und schau i in’s Büechel, wie’s geht’s,
Is’s ainwög guet deutsch damit gschmissen,
Weil’s in dá Latein drinná steht.
Mein Huimátel kann i leicht zötn.
I mag má kam ‚s Traidl dábaun;
Is nix, als á sagrischi Frötn:
Bein Fenster thuet d’Neath auaschaun.
Ain Gaiß’l; zwen Frischling, söchs Anten
Und ‚s Peondel is all mein Vámögn.
Mag mi und dö Kiná kám gwándten,
d’Kostirung und ‚s Jahrláhnl göbn.
Schátzt ainár á Geldl von Airen?
Fuchzg sánd grads, als wie, we geht da.
'n Haar bringán's inhá aus Baiern:
'n Lándláhaar káft ins niemd a.
Kain Schwabn han i nöt z´n vákáfá,
Brauchs' Allisamt selbm hinta's Gfott.
Mi'n Scheitern is nix zun dáláfá.
Und 's Heu ist iez á um án Spott.
Sinst hat má do gleiwohl mit'n Spinná,
Mit Leinwáden, Rupfen und Garn
À Geldl dárobern aft kinná;
Iez sein má da á gstigelt warn.
Drei Stempellahn kosten án Groschen;
Und 's Tuech, dös kain Stempel nöt trait,
Is schölmisch und zrissátást d'Goschen,
Má nihmt dá's; du wirst ga nöt gfrait.



Anmeakung:
á - soid a helles A sai
ö - schded bai Lindemayr fia s helle E
ue - schded woaschainli fian Diphthong UA

[dro werkln] Sâi dunkle Saitn

D Maria Tearesia woa recht katolisch.
D Maria Tearesia woa recht katolisch.

Da Pater Maurus Lindemayr woa a iwazaigta Katolik und mea ois aifrig an da lezden Wøn fu da Gégnrefoamazion betailigt. Dåmåis woit de Maria Tearesia iare Kronlenda wida komplet katolisch måcha und déswéng san ole fablibanen Protesdantn zwunga woan, dass eanam Glaum åbschwöan und katolisch wean. Ole, dé néd fraiwilig konweatien woitn, san zwãngswais nåch Sibnbiagn (Transilwanien) depoatiad woan. Dé Nåchkomen fu de dåmåis ausn Landl, ausn Såizkãmaguad und aus Keantn zwãngsumgsidltn Laid san de klõane Mindahaid fu de Landla im haidign Rumenien.

A da Maurus Lindemayr håd an deara so genãntn Transmigrazion midgwiakt, indém a in saina Pfoagmõa hõamliche Protesdantn ausgfoascht und denunziad håd. A boa fu de Foafoan fu de rumenischn Landla keman genau aus de Oatschåftn um Lãmbåch, wo da Lindemayr "missioniad" håd. Aussadém san unta saine Weake a a boa Kãmpfgedichtl, dé in ana hoatn Schbråch ois Efangelische ãgraifn und dé sogoa im Boarischn drüm zum "Katolischmåcha" fawent woan san.

[dro werkln] Werk'

  • Die hochdeutschen Komödien. Bd. 1: Text; Bd. 2: Kommentar. Hg. u. mit einem Nachwort v. Christian Neuhuber (= Praesens TextBibliothek (PTB), Bd. 5; zgl.: Schriften zur Literatur und Sprache in Oberösterreich, Bd. 9). Wien: Praesens 2006. ISBN 978-3-7069-0349-3

[dro werkln] Lustspui

  • Der kurzweilige Hochzeitsvertrag, geschrieben 1770 fir d'Marie Antoinette fir ihr Durchreise durch Lambach am Weg zu ihra Hochzeit in Paris
  • Der ernsthafte Spaß
  • Die Komödieprob
  • Die reisende Ceres
  • Der Teufel im Faß
  • Der befreite Landrekrut
  • Der Gang zum Richter
  • Die Hochzeit nach Geld

[dro werkln] Gedichtln

  • Hirtenlied auf die hl. Nacht
  • Die Bauernnoth
  • Die betrogene Welt
  • Der klagende Bauer
  • Die Stempeln
  • Die bösen Zeiten
  • Die veränderten Zeiten
  • Die alte und die neue Zeit
  • Vom Haruk
  • Lied vom lutherischen Glauben
  • Die Kindstaufe
  • Die Hexe
  • Der kranke Bauer
  • Vom Aderlassen
  • Der Bauerntraum
  • Vom Stadtleben
  • Hochzeitsgesang 1761
  • Brautgesang 1765
  • Urlaublied 1770
  • Schlosserlied
  • Der Schmiedsepperl z'Lambach
  • Der welsche Arzt

[dro werkln] Gwøn

  • Schmieder Pius (Hrsg.), Maurus Lindemayr's Sämtliche Dichtungen, Linz 1875
  • Tatzreiter Herbert, Ein Dialektschreiber im 18. Jahrhundert - P. Maurus Lindemayr (1723-1783), in Eichner H., Peter E. Sergios K. (Hrsg.), Festschrift für Otto Back zum 70. Geburtstag, Edition Praesens, Wien 1997
  • Maurus Lindemayr, Die hochdeutschen Komödien; Hrsg. und kommentiert mit einer Studie von Christian Neuhuber, Praesens-Verl., Wien 2006, ISBN 3-7069-0349-0
  • Huber Karl Heinz (Hrsg.), Die Hochzeit nach Geld von P. Maurus Lindemayr, Faksimiledruck, Gaspoltshofen 2000, ISBN 3-901483-11-X

[dro werkln] Schau a unta


Der Artikl gheart zu de berign Artikl in da boarischn Wikipedia.
Åndane Språchn
Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu