Kaszëbsczi jãzëk
Z Wikipedia
| kaszëbsczi jãzëk | |
|---|---|
| Òbsëga | Pòlskô, Kanada |
| Lëczba mówiącëch | 50-200 tësãcë (fëleje akùratnëch danëch) |
| Môl | - |
| Pòchodzeniowe régòwanié | Jindoeùropejsczé jãzëczi *Słowiańsczé jãzëczi **Zôpôdnosłowiańsczi jãzëk ***Lechicczi jãzëk ****Pòmòrsczi jãzëk *****Kaszëbsczi jãzëk |
| Alfabét | łacëzniany |
| Òficjalny sztatus | |
| Ùrzãdny jãzëk | Òd 2005 rokù w Pòlsce òbéndowi jãzëk, z mòżebnotą wprowadzenia do ùrzãdów jakno pòmòcny jãzëk w pòmòrsczim wòjewództwie |
| Regùlowany òb | Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka |
| Kòdë jãzëka | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | csb |
| ISO 639-3 | csb |
| SIL | CSB |
Kaszëbsczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô wiãcy jak 50 000 Kaszëbów. Kaszëbsczi je jednym z pòmòrsczich jãzëków - ò apartnym jãzëkù mòżna rzec ju w XIV stolace. Nôstarszi kaszëbsczé knédżi to Duchowe piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow Szymona Krofeja z 1586 rokù, jak téż z rokù 1643 Michôła Pontanusa Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski. Dzysdniowò lëterackô kaszëbizna je ewòlucëją zabédowóny przez Floriana Cenôwe, wprzód w 1848 (?) - ta równak òstałą òdnalazłô w rusczich archiwach kòl kùńca XX stalata - ë w 1879 rokù w Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé, wëdanej w Pòznaniu. Badéra kaszëbiznë Fridrich Lorentz wëapartnił w kaszëbsczim jãzëkù 47 zwãków, chtërne są dzysdniowò pisane 34 lëterama, jich dzél (ch, cz, dz, dż, rz, sz) òb sparłãczenie lëter.
Spisënk zamkłoscë |
[edicëjô] Miono
Kaszëbizna czãstô je wëmieniownô zwónô pòmòrsczim jãzëkã, chòc de facto je òna le karnã słëchających do niegò dialektów. Bëtnosc wielu mionów na òpisanié jednégò jãzëka a téż jidentifikacëjô całownégò jãzëka z jegò nômòcnészim dialektã mô czasã môl w przëmiôrze mniészoscowëch jãzëków, jaczé sã mòcno zjinaczoné ë jaczé na skùtk nieżëcznëch, pòliticznëch dzejników nie bëłë w sztądzë ùsôdzëc òglowégò, sztandardowégò jãzëka ë dobéc mòcny lëżnoscë w państwie, w jaczim są brëkòwóné.
Juwernô stojizna jakno w pòmòrsczim jãzëkù ma môl np. w òkcytańsczim ë dolnomiemieczim jãzëkù. Òkcytańsczi czãstô biwô zwóny prowansalsczim jãzëkã, chò dialektë prowansalsczé są blos dzélã òkcytańsczégò, leno mają nômòcnészi lëteracczi zwëk. Dolnomiemiecczi (Nederdüütsch, Plattdüütsch) je czãstô zeszlachòwóny z jegò dolnosaksońsczim dialektã (Nedersassisch, Low Saxon), ga mô òn wiele mòcniészi môl òd resztë.
Pò wëmiarcém słowianiznë a téż wszëtczéch jinëch pòmòrsczich dialektów, króm kaszëbiznë w przerównaniém do jãzëka Pòmòrzanów dzysô nôczãsczi je brëkòwóny termin "kaszëbsczi jãzëk". Rodowizna mionów "Kaszëbi" ë "kaszëbsczi" a téż ôrt, na jaczi òne przëszłë òb stalata z òkrãżégò Kòszalëna na Pòrénkòwi Pòmòrskô są wcyg wëzgôdką dlô ùczałich. Niżódnô z dotëchczasnych teòrëjów nie pòtkała sã z òglowym akceptã. Nie mô równak dokôzów na to, żebë doszło do wanogów Pòmòrzanów z òkrãżégò Kòszalëna w pòrénkòwim czérënkù.
[edicëjô] Brëkòwanié
Syg kaszëbiznë òd kùli lat bezùstankòwò sã zmiésza. Do niedôwna westrzódk pòlsczich mòwnoùczałich panowała ùdba, że kaszëbsczi je blós dialektã pòlsczégò jãzëka. W 2003 rokù naznaczono kaszëbiznié trzëlëterowi midzënôrodny kòd CSB wedle normë ISO 639-2.
Dzysdniowò w Pòlsce a òsoblëwie na Kaszëbach je cziledzësąt szkòłów, w chtërnech dzëcë ùczą sã kaszëbsczégò. Òd 2005 rokù je mòżnota skłôdania egzaminu maturalniégò z negò jãzëka. W kaszëbsczim wëdôwane są knëżczi, cządniczi a téż nadëwane programë w radiju czë telewizëji.
Wedle ùstawë ò nôrodnëch ë etnicznëch miésziznach ôs òbéndowich jãzëkach z 6 stëcznika 2005 rokù je mòżebnota brëkòwania przed ùrzãdama gminów, kòl ùrzãdniégò jãzëka, kaszëbsczëgò jakno pòmòcniégò jãzëka.
[edicëjô] Lëteratura
- Aleksander Labùda : Słownik polsko-kaszubski/Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Gduńsk 1981
- Fridrich Lorentz : Gramatyka pomorska t. 1-3 Wrocław 1958-1962
- Bernard Zëchta : Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. t. 1-6 Wrocław - Warszawa - Krakòwò 1967 - 1976
- Gustaw Pobłocki: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich, Chełmno 1887
- Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny t.1-4 Warszawa 1994 - 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0
- Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Krakòwò 1893
- Jerzy Treder : Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny. Gduńsk 2002 ISBN 83-7326-037-4
- Jan Trepczik : Słownik polsko-kaszubski t. 1-2 Gduńsk 1994 ISBN 83-85011-73-0
[edicëjô] Zaòstałoscë kaszëbsczi (pòmòrscczi) pismieniznë
- 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Sztetëno 1897.
- 1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: z dolmaczënkù bëtowsczégò pastora S. Krofeja, Słowińca (?) rodã z Dąbia.
- 1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gduńsk 1643. Pastor smołdziński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodem ze Słupska.
- Die Schmolsiner Perokopen (Smòldzëńsczé perikòpë), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno (pòrénkòwé) 1967
- Altkaschubisches Gesangbuch (Stôrokaszëbsczi spiéwnik), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno (pòrénkòwé) 1967
- Przysięgi słowińskie z Wierzchocina
