Hengist

Oddi ar Wicipedia

Yn ôl traddodiad, arweinydd y Sacsoniaid yn amser Gwrtheyrn, oedd Hengist (Hen Saesneg Hengest "ceffyl", efallai o yth-hengest "ton ceffyl" i ddisgrifio un o donnau'r môr^[1]) (fl. 5ed ganrif). Cyfeirir ato gan amlaf gyda'i frawd Hors. Roedd yn dad i Alys Rhonwen (Rhonwen). Fel yn achos Hors a Rhonwen (a ystyrid yn "Fam y Saeson" ac ymgnawdoliad twyll gan y Cymry), daeth Hengist yn symbol o'r Eingl-Sacsoniaid a'r Saeson i Gymry'r Oesoedd Canol.

Cyfeirir at rywun o'r enw Hengist yn y gerdd Beowulf, ond ni ellir profi cysylltiad â Hengist, brawd Hors.

Yn y rhestrau o frenhinoedd Caint, enwir Hengist yn sefydlydd y llinach ac yn dad i Octha ac yn hendaid i Aethelbert ac Egbert ac eraill.

Ceir hanes Hengist a'i frawd yn ymsefydlu ym Mhrydain yn amser Gwrtheyrn a chyflafan Brad y Cyllyll Hirion yn Historia Brittonum Nennius lle fe'u disgrifir fel disgynyddion y duw Woden.^[2] Yn ôl Nennius gwahoddodd Hengist Wrtheyrn a'i bendefigion i wledd yn ei lys. Ond ystryw oedd y cyfan i lofruddio'r Brythoniaid er mwyn meddianu Ynys Prydain. Cytunodd Gwrtheyrn, dall yn ei gariad at Ronwen, ond ar yr amod fod pawb yn ddiarfog yn y wledd. Ar air penodedig gan Hengist (Nemet eour Saxes! "Gafaelwch yn eich cyllyll!"), tynnodd y Saeson, oedd yn eistedd bob yn ail â'r Brythoniaid wrth y byrddau, eu cyllyll hirion a lladd tri chant o'r Brythoniaid. Dim ond un pendefig a lwyddodd i ddianc o'r gyflafan, sef Eidol, Iarll Caerloyw. Ni fu dewis gan Wrtheyrn wedyn ond ildio de Prydain i gyd i'r Sacsoniaid a ffoi a gweddill ei bobl i Gymru. Ceir ymhelaethiad lliwgar ar yr hanes gan Sieffre o Fynwy yn ei Historia Regum Britanniae.

Ceir cyfeiriad ato gan yr hanesydd Eingl-Sacsonaidd Beda hefyd (tua 731) yn meddianu Caint gyda'i frawd.^[3]

Fe'i enwir gyda Hors yn y gerdd Gymraeg Armes Prydain hefyd, sy'n tynnu ar Nennius efallai trwy ddweud iddynt feddianu Thanet trwy dwyllo Gwrtheyrn.^[4]

Cyfeirir at Hengist a'i frawd mewn un o Drioedd Ynys Prydain fel un o 'Dair Gormes Ynys Prydain':

Tair gormes a ddaeth i'r Ynys hon, ac nid aeth yr un drachefn ["yn ei hôl"].

Un ohonynt ciwdod ["llu"] y Coraniaid, a ddaethant yma yn oes Caswallon fab Beli, ac nid aeth yr un ohonynt drachefn. Ac o Asia yr oeddynt yn hanu.

Ail, Gormes y Gwyddyl Ffichti. Ac nid aeth yr un ohonynt drachefn.

Trydydd, Gormes y Saeson, a Hors a Hengist yn benaduriaid arnynt.^[5]

Ceir sawl cyfeiriad ato gyda'i frawd yng ngwaith y beirdd a hefyd ar ei ben ei hun.

[golygu] Cyfeiriadau

1. ↑ Rachel Bromwich (gol.), Trioedd Ynys Prydein (Caerdydd 1961; arg. newydd 1991). tud. 406.
2. ↑ John Morris (gol.), Nennius (Phillimore, 1980), pennod 31 et. seq..
3. ↑ Rachel Bromwich (gol.), op. cit., tud. 406.
4. ↑ Ifor Williams (gol.), Armes Prydein (Caerdydd, 1955), llau. 31-2.
5. ↑ Rachel Bromwich, op. cit., Triawd 36.