1984 (boek)
Van Wikipedia
1984 is een boek (dystopie) van de Britse schrijver George Orwell uit 1948. Het is een beroemde anti-utopie van de westerse wereld anno 1984, waarin de enkeling ten onder gaat in een volkomen kansloze strijd tegen een totalitair bewind. Het is een waarschuwing tegen totalitaire regimes, zoals Nazi-Duitsland en Stalins Sovjet-Unie.
Beroemd is de uitspraak Big brother is watching you, wat slaat op de nooit geziene, maar almachtige leider van het totalitaire bewind in Oceanië, waar de hoofdpersoon van het boek Winston Smith leefde.
Het is een bijna satirisch verhaal over een politiek systeem dat een perfecte greep op het doen en laten van de onderdanen heeft. De enige politieke partij beheerst de ziel van de mens en dus het hele mechanisme van liefde en haat. De ideologie van deze partij heet ENGSOC, Nieuwspraak voor Engels Socialisme. Hoewel deze oorspronkelijk een socialistisch ideaal nastreefde, is van dit ideaal na de revolutie niets overgebleven. Hierbij zij opgemerkt dat zowel de bolsjewieken/stalinisten als de nazi's zichzelf (nationaal-)socialisten noemden.
Een kenmerkende uitspraak is dan ook: Freedom is the freedom to say two plus two is four. If that is granted, all else follows. Het gaat erom dat de Partij kan zeggen dat twee plus twee vijf is, en dat de gehele geschiedenis in de archieven veranderd wordt, alsof het nooit anders geweest is. Een paar ironische slogans uit het boek zijn:
- Oorlog is vrede
- Vrijheid is slavernij
- Onwetendheid is kracht
George Orwell weet dit met een heel heldere argumentering een kern van waarheid mee te geven. Verder zijn er de verschillende ministeries met hun opvallende namen: het Ministerie van Vrede houdt zich bezig met oorlogvoering, het Ministerie van Waarheid verricht geschiedvervalsing in de staatsarchieven om te zorgen dat de Partij altijd perfecte voorspellingen doet, het Ministerie van Welvaart onderdrukt de bevolking en het Ministerie van Liefde heeft als doel er voor te zorgen dat iedereen van Big Brother gaat houden.
Een van de middelen waarmee de Partij de greep op hun burgers probeert te houden is een nieuwe taal: Nieuwspraak (in het originele Engelse boek als 'Newspeak' aangeduid). Nieuwspraak is een extreem gecomprimeerde vorm van de Engelse taal, waarin de Partij ervoor heeft gezorgd dat alle woorden die een negatieve werking voor hun zouden kunnen hebben zijn geschrapt of een andere betekenis gekregen hebben.
Het regime weet in het boek zelfs in het hoofd van de hoofdpersoon door te dringen, en hem van de Staat en Partij te laten houden. Gedrag wordt volledig voorgeprogrammeerd. Romantische krachten als liefde en tradities worden volledig uitgewist. Een zeer grimmige parallel wordt getrokken met Stalins Rusland. Big Brother zou voor Jozef Stalin kunnen doorgaan, Emmanuel Goldstein voor Leon Trotski. Op een gegeven moment komt de hoofdpersoon oude bekenden tegen in de gevangenis, waarvan sommigen zelfs zijn verraden door hun eigen kinderen (ook dit kwam voor in Stalins Rusland. Het betreffende kind kreeg hiervoor direct een onderscheiding).
De lezer zal niets meer voor waar aan kunnen nemen. Is de oorlog wel werkelijk aan de gang, of schiet de regering zelf de raketten af om de bevolking gedwee te houden? Is het boek van Goldstein wel werkelijk van Goldstein? Bestaan Big Brother en Emmanuel Goldstein wel? De hoofdpersoon leeft als in een (nare) droom.
De ideeën in het boek staan niet helemaal los van de werkelijkheid. In de jaren dat hij als verslaggever in de verschillende oorlogen in die tijd heeft gewerkt, merkte hij met regelmaat op dat de pers soms een dubbele agenda heeft, en schrijfsels als waarheid brengt die helemaal niet gebeurd zijn. In zijn boek Animal Farm schreef hij als voorwoord een stuk over de persvrijheid in Engeland die sterk te wensen overlaat, en waarschuwde voor totalitaristische tendenzen die hij waarnam. Dat de linkse intellectuelen, de mensen bij uitstek die vrijheden zouden moeten bewaken, heulden met het totalitarisme van de Sovjet-Unie, waar juist de vrijheden onder vuur lagen, beangstigde hem. Het publiceren van Animal Farm, dat een kritische kijk heeft op de USSR zou hem ook de nodige moeite hebben gekost. Het voorwoord is pas ergens in de jaren '70 verschenen.
[bewerk] Het verhaal
Winston Smith is een lagere Partijmedewerker in het Ministerie van Waarheid. Zijn taak is het veranderen van de krantenarchieven. Als Partijmedewerker staat hij bloot aan strenge controle, tot in zijn eigen flat. Het leven is saai en kleurloos. Hij woont in Londen, hoofdstad van de provincie Luchtstrook 1 van Oceanië. Dit land is voortdurend in oorlog.
Het keurslijf waarin hij moet lopen staat hem meer en meer tegen. Op een gegeven moment doet hij iets ongehoords: hij koopt een dagboek, en begint hierin zijn gedachten op te schrijven. Deze zijn volgens hem het enige dat de Partij niet van hem kan afpakken of manipuleren. Hij ontmoet Julia, op wie hij verliefd wordt. Zij is, hoewel naar buiten een fanatieke partijmedewerkster, ook iemand die het maatschappelijk keurslijf zat is, en aan de door de Partij opgelegde normen en waarden twijfelt. Beiden gaan met elkaar naar bed. Ook dit is ongehoord, daar seks voor de voortplanting moet dienen, en niet voor het plezier. Uiteindelijk nemen ze contact op met O'Brien, een hoger Partijlid dat tegelijk lid is van het Verzet. Hij geeft Winston een boek van Emmanuel Goldstein, de tegenstander van Big Brother.
De Denkpolitie, die afwijkende ideeën bestrijdt, krijgt hen uiteindelijk toch te pakken. O'Brien blijkt zelf een agent te zijn, en neemt de ondervraging en marteling zelf ter hand. Winston wordt gemarteld, niet slechts om te bekennen, maar ook om hem de Partij en dictator Big Brother lief te hebben. Hij wordt gemarteld, mentaal afgebroken en geïndoctrineerd. Uiteindelijk confronteert O' Brien hem met zijn grootste angst: ratten.
In het eind vinden we Winston terug in een café. De radio roept een militaire overwinning om, en Winston kan zijn geluk niet op. Hij wordt vermoord, maar hij beseft dat hij van Big Brother houdt.
