9e Symfonie-syndroom
Van Wikipedia
Het 9e Symfonie-syndroom is een mythe binnen het componeren van klassieke muziek die berust op het gegeven dat na Ludwig van Beethoven vele componisten niet meer tot negen symfonieën kwamen of bang waren voor het passeren van deze grens.
Inhoud |
[bewerk] Situatie voor Ludwig van Beethoven
Voor de tijd van Ludwig van Beethoven componeerden componisten er, wat betreft symfonieën, lustig op los. Zo kwamen componisten als Joseph Haydn gemakkelijk tot 104, Wolfgang Amadeus Mozart tot 41, en componisten als William Herschel, Michael Haydn en Václav Pichl zonder moeite boven de 20. Dat dit zo eenvoudig leek, kwam mede door het componeren volgens klassieke principes. De vorm waaraan een symfonie moest voldoen was feitelijk vastgesteld en voorgeschreven. Vier delen: Allegro - Adagio - Allegro, Scherzo en Finale waarbij de middendelen verwisseld mochten worden wat betreft volgorde. Binnen de delen waren klassieke dansen zoals de bourrée of gavotte opgenomen.
Een andere reden was dat (onder)delen van de ene symfonie zonder problemen in andere werden gebruikt. Een vorm van knippen en plakken. Een groot verschil lag ook in de tijd die een symfonie duurde. Tien minuten tot een kwartier was normaal. Pas latere symfonieën van Haydn en Mozart gingen rond de 30 minuten duren.
[bewerk] Beethovens situatie
Met Ludwig van Beethoven werd de symfonie indringender, serieuzer en meer conflictueus. Ook kregen vele symfonieën een programma mee dat in de muziek uitgespeeld en gereflecteerd werd. Bijnamen van symfonieën vóór Beethoven hielden meestal geen verband met de gecomponeerde muziek; Mozarts Jupiter-symfonie heeft niets met deze planeet te maken, maar werd zo genoemd door de Londense impresario Johann Peter Salomon wegens haar "Olympische grandeur" (vergetend dat Jupiter een romeinse godheid is en geen griekse). Gedurende Beethovens tijd kwam er soms een verbinding tot stand tussen de benaming of bijnaam van een symfonie en haar bedoelde inhoud – de zesde symfonie ‘Pastorale’ bijvoorbeeld – en na Beethoven nam deze praktijk grootse vormen aan.
De composities werden langer en ingewikkelder. Beethovens derde, vijfde, zevende en negende symfonie duurden tussen de 35 en 65 minuten. Daardoor werd het moeilijker veel symfonieën te componeren en componisten vervulden natuurlijk ook nog andere opdrachten.
[bewerk] Situatie na Beethoven
De term 9de Symfonie Syndroom is geen erkende situatie in de musicologie. Wel is het een opvallend iets. De idee dat het componeren van een symfonie nadat een componist een negende symfonie had voltooid onmogelijk zou worden – door het magische van het getal negen – of dat men terughoudend was om tot negen te komen, speelt een rol bij deze mythe. Sommige componisten ervoeren een blokkade om voorbij de negen te komen (Anton Bruckner) of vermeden de negen (Gustav Mahler). De term symfobie is in deze context genoemd.
In de huidige tijd, waar het componeren van symfonieën uit de gratie lijkt, speelt deze mythe geen rol meer. De symfonie neemt in het hedendaagse componeren ook niet meer die prominente rol in die zij had. Johannes Brahms vond al dat na Beethovens symfonieën eigenlijk alles al was gezegd en dat meer symfonieën componeren nutteloos was. Hij bracht het met moeite tot vier.
[bewerk] Enkele belangwekkendheden
Hier enkele belangrijke componisten die na Beethovens tijd niet boven de negen symfonieën uitkwamen.
- Franz Schubert, voltooide zijn achtste symfonie niet en bleef steken bij negen, ‘de Grote’;
- Robert Schumann voltooide vier symfonieën (de Zwickau-symfonie niet meegeteld);
- Anton Bruckner, voltooide acht en een halve symfonie. Tijdens het componeren van zijn negende overleed hij. Zijn studiesymfonieën worden hierbij niet meegeteld. Hij ervoer regelmatig psychische blokkades en was bevreesd voor de ‘negen’;
- Antonín Dvořák voltooide negen symfonieën;
- Gustav Mahler ervoer een blokkade toen hij zijn negende symfonie naderde. Hij vermeed lange tijd het getal. Zijn eigenlijke negende symfonie ‘Das Lied von der Erde’ gaf hij geen nummer en uiteindelijk voltooide hij een symfonie met het nummer negen, feitelijk de tiende. Hij overleed gedurende de compositie van zijn tiende symfonie, feitelijk de elfde;
- Johannes Brahms vermeed lange tijd het idioom symfonie. Hij kwam uiteindelijk tot vier;
- Egon Wellesz voltooide negen symfonieën;
- Jean Sibelius voltooide zeven symfonieën en gooide vermoedelijk zijn achtste in het haardvuur. Daarna verloor hij iedere interesse in componeren;
- William Schuman, voltooide uiteindelijk zijn tiende symfonie nadat hij jaren om de compositie had heengedraaid;
- Ralph Vaughan Williams voltooide negen symfonieën;
- Harald Sæverud voltooide negen symfonieën;
- Roger Sessions voltooide negen symfonieën;
- Vincent Persichetti voltooide negen symfonieën;
- Peter Mennin voltooide negen symfonieën maar trok de eerste voor uitvoering terug;
- Louis Spohr voltooide negen symfonieën;
- Aleksandr Glazoenov voltooide acht symfonieën en overleed gedurende werkzaamheden aan zijn negende;
- Malcolm Arnold voltooide negen symfonieën;
Voorbeelden van componisten die er duidelijk geen moeite mee hadden, zijn:
- Dmitri Sjostakovitsj voltooide 15 symfonieën. Joseph Stalin was bekend met deze mythe en verwachtte van Shostakowitch een negende symfonie die wat betreft pathos en heroïek ver boven Beethovens werk zou uitstijgen. Dit ook omdat de Tweede Wereldoorlog bijna beëindigd was. Sjostakovitsj reageerde met een pretentieloos, oppervlakkig en bijna banaal werkje.
- Nikolaj Mjaskovski voltooide 27 symfonieën;
- David Diamond voltooide 11 symfonieën;
- Lev Knipper voltooide 21 symfonieën;
- Leif Segerstam voltooide tot nu toe meer dan 150 symfonieën;
- Henk Badings voltooide 15 symfonieën;
- Mieczysław Weinberg voltooide 19 symfonieën en 4 symfonieën voor kamerorkest;
- Roy Harris voltooide 16 symfonieën;
- Alexander Moyzes voltooide 12 symfonieën;
- Heitor Villa-Lobos voltooide ook 12 symfonieën;
- Havergal Brian voltooide 32 symfonieën.
