Agatha (heilige)
Van Wikipedia
 De Heilige Agatha door Francisco de Zurbarán |
|
| Heilige martelares van de Rooms-Katholieke Kerk | |
| Geboren | 225 in Catania |
| Gestorven | 5 februari 251 in Catania |
| Vereerd in | Rooms-Katholieke Kerk en Orthodoxe Kerk |
| Zaligverklaring | Rond 280 |
| Heiligverklaring | Rond 280 |
| Schrijn | Kathedraal van Catania |
| Naamdag | 5 februari |
| Attributen | (martel)tang, palmtak en haar afgesneden borsten op een schaal |
| Beschermheilige voor | Zie "Beschermheilige" |
| Lijst van christelijke heiligen | |
|---|---|
De heilige Agatha of Agaat (Grieks: Αγαθα) (Catania, 225 — aldaar, 5 februari 251) is een door de Rooms-Katholieke Kerk heilig verklaarde martelares. Door de christenvervolgingen ten tijde van keizer Decius werd haar leven vroegtijdig ten einde gebracht. De heilige Agatha is één van de bekendste heiligen in Europa; haar naam staat samen met de heilige Agnes, de heilige Cecilia en de heilige Lucia in de eerste Rooms-Katholieke lijst van heiligen. De naam Agatha is een Latijnse vorm van het Griekse woord αγαθος (uitgesproken als: "agathos") wat de goede betekent.
Inhoud |
[bewerk] Legende
Agatha werd geboren in Catania op het eiland Sicilië als dochter van welvarende christelijke ouders. Ze werd gedoopt en als vroom christen opgevoed. In het jaar 251 had de Romeinse keizer Decius de stadhouder Quintianus het bevel gegeven de christenen te vervolgen. Deze Quintianus, die een nogal losbandig leven leidde, was verliefd op de mooie Agatha, maar zij wees hem af. Hij liet haar gevangennemen en omdat zij niet wilde offeren voor de heidense afgodsbeelden, maar trouw bleef aan haar doopbeloften en haar geloof in Christus, plaatste Quintianus haar in het bordeel van Aphrodisia. Hij wist dat ze veel waarde hechtte aan een zuivere levenswandel. Agatha doorstond al deze beproevingen zonder toe te geven. Toen ze voor de rechter moest verschijnen vroeg deze haar hoe het kwam dat zij, die van adel was, slavin van Christus wilde zijn. Ze antwoordde: "Voor mij is ten dienste van Christus staan de hoogste adeldom. Mijn heil, mijn geluk is Christus." Daarop werd ze gemarteld; haar beide borsten werden afgesneden en over heel haar lichaam verminkt werd ze in de gevangenis geworpen. Volgens de legende verscheen daar een oude man (in wie men de apostel Petrus meende te herkennen) die haar wonden verzorgde en genas. Een paar dagen later werd ze weer voor de rechter gebracht. Die vroeg haar: "Wie heeft je genezen?" Zij antwoordde: "Het was Christus, de Zoon van God." En weer werd ze gefolterd. Ze werd over een bed van glasscherven en hete kolen gerold.
Dan is het alsof God zelf ingrijpt via de natuur. Een aardbeving deed alle gebouwen op hun grondvesten schudden en een eruptie van de vulkaan de Etna dreigde Catania te verzwelgen.[1] Toen sprak ze een kort gebed: "Heer, mijn schepper, sinds de wieg heeft U mij beschermd; U heeft mij genomen van de liefde van deze wereld, en gaf me het geduld om te lijden: Ontvang nu mijn ziel!" Hierna stierf Agatha aan de gevolgen van de marteling. Ze werd in Catania begraven en door de gelovigen ter hulp geroepen telkens als de Etna begon te rommelen. Sindsdien wordt ook tot haar gebeden bij brandgevaar, tegen brandwonden en lichaamskwalen als borstkanker. Ze stierf op 5 februari 251, op welke dag ze ook herdacht wordt door katholieken én orthodoxen.
Agatha wordt in het bijzonder door "The Military Order of the Collar of Saint Agatha of Paternò" (M.O.C.) herdacht.
[bewerk] Verschijningen
[bewerk] Beverwijk
Agatha zou verschenen zijn in de 9e eeuw na Christus op de plek waar later Beverwijk gesticht zou worden. Een maagd uit Velsen zou vurig tot haar gebeden hebben omdat ze achterna werd gezeten door op seks beluste Noormannen, waaronder Rorik de hertog van Kennemerland. Agatha zou deze toen verjaagd hebben door de aarde te laten beven. Later werd op die plek een kerk gebouwd en aan haar gewijd. Rond die kerk is Beverwijk ontstaan. Sindsdien is ze de patroonheilige van Beverwijk. Al van in de middeleeuwen gingen er pelgrims naar Beverwijk, meer bepaald Sint Aagtenkerke, om te bidden tot de heilige Agatha. De heilige Agatha kom je overal tegen in Beverwijk: de Heilige Agathakerk, een wijk (Het Sint Aagtendorp), een dijk (De Sint Aagtendijk) en een sporthal (De Aagtenhal). Ook het brandwondencentrum is hier op de goede plaats: St. Agatha is onder andere de patroonheilige van brandwonden.
[bewerk] Lucia van Syracuse
Agatha zou verschenen zijn bij Lucia van Syracuse (later heiligverklaard) om te zeggen dat ze haar leven in dienst van God moest stellen.
Lucia had haar vader al op zeer jonge leeftijd verloren. Haar moeder wilde haar uithuwelijken aan een heiden, maar dit wilde ze als christen niet. Daardoor bad ze tot God die haar gebeden verhoorde en haar moeder ongeneeselijk ziek maakte. Maar Lucia wilde niet dat haar moeder zou sterven en dus gingen Lucia en haar moeder samen naar de tombe van de H. Agatha om te bidden voor genezing. Hierop verscheen Agatha en zei: "Wilt gij, Lucia, uw gehele leven in dienst van de Heer stellen?". Hierop antwoordde ze ja en haar moeder werd genezen. Ze wilde echter niet dat iemand wist dat ze de belofte van kuisheid had afgelegd. De stadhouder echter wilde een relatie met haar (niet wetend dat ze haar leven in dienst van God had gesteld). Dit wilde ze niet en hij martelde haar vreselijk maar niets kon haar schaden omdat ze was beschermd door de heilige Agatha. Lucia werd in 304 tijdens de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus door het zwaard gedood.
[bewerk] Malta
Agatha zou op het eiland Malta verschenen zijn in 1551. Volgens het verhaal heeft ze Malta gered van een Turkse invasie. Sindsdien wordt ze als de patroonheilige van Malta beschouwd. Veertien jaar later (1565) belegerde de Ottomanen (Turken) Malta nog eens en weer zonder succes. Na deze aanval besloten de ridders van de Maltezer Orde de verdedigingswerken van het eiland te versterken. In de haven werd een nieuwe versterkte stad gebouwd, Valletta, vernoemd naar de grootmeester van de orde Jean Parisot de la Vallette.
[bewerk] Kunst
De heilige Agatha wordt vaak met een tang (voorstelling van haar marteling) en een palmtak (voorstelling van haar geloof in Christus) voorgesteld. Soms wordt ze afgebeeld met haar borsten op een schaal. In de kunst heeft de marteling van de heilige Agatha voor veel inspiratie gezorgd. Zo wordt ze voorgesteld:
- op het ogenblik dat Petrus haar in haar cel bezoekt en haar wonden geneest
- naast een vuur waarin de foltertuigen (onder andere een nijptang) worden opgewarmd
- met haar beul die gereed staat om met een grote tang haar borsten af te knijpen
- met haar borsten op een schaal
- in haar graf, terwijl de inwoners van Catania de draperie die de toegang afsluit opheffen om zich tegen het vuur van de Etna te beschermen
Onder andere de volgende kunstenaars gebruikten Agatha als inspiratie: "Het martelaarschap van Agatha" door Sebastiano del Piombo, "Heilige Agatha's marteling" door Giovanni Battista Tiepolo en "Heilige Agatha" door Francisco de Zurbarán.
[bewerk] Relikwieën van de heilige Agatha
Van de heilige Agatha bestaan diverse relikwieën. Zij zijn over bijna heel (Zuid-)Europa verspreid, maar de meeste rusten in Italië, haar land van herkomst.
Paus Gregorius I plaatste relieken van haar in een kerk die aan de Arianen had toebehoord. Deze kerk werd ter ere van Agatha in 460 herbouwd door Ricimer, de generaal van het West-Romeinse Rijk. Ricimer liet ook een mozaïek aanbrengen in de kerk, die hij aan de Arianen had geschonken. Gregorius I liet relikwieën van Agatha plaatsen in de kerk van het klooster van St. Stefanus, op het eiland Capreae, nu Capri. Het voornaamste deel van haar relieken bleef in Catania. Ze werden rond het jaar 1040 door een Byzantijnse generaal, die de Saracenen uit Sicilië verdreef, meegenomen naar Constantinopel. In 1127 brachten twee Franse soldaten, Gilbert en Goselin, de relieken terug naar Sicilië. Zij gaven ze aan bisschop Mauricius die de relikwieën terug naar Catania stuurde. Op 17 augustus 1127 werden de relikwieën teruggeplaatst in de Dom van Catania.
- Tombe
De tombe van Agatha met het grootste deel van haar relieken bevindt zich in de kathedraal van Catania.
- Stuk schedelbeen
In het klooster Kamp (Kamp-Lintfort, Duitsland) wordt een stuk schedelbeen van Agatha (zie foto rechts) bewaard. Dit stuk schedelbeen werd op 31 januari 1123 door monniken meegebracht.
- Arm
In een reliekschrijn in de Dom van Graz in Oostenrijk staat een schrijn met als opschrift:
- Het gebeente van de Heilige martelares Maxentia
- werd samen met een arm van de heilige Agatha,
- afkomstig uit de catacomben van Priscila
- aan de Via Salaria (te Rome),
- door Paus Paulus V
- overgedragen aan groothertog Ferdinand
- en op de schouders van de bisschoppen
- in deze kerk plechtig binnengedragen
- in het jaar 1617 op de 7de mei.
- Sluier
De sluier van Agatha wordt in de Dom van Catania bewaard. Wanneer de Etna dreigde uit te barsten, gingen de Cateners in een processie met de sluier om de stadswallen om zo de stad te beschermen. Deze processie gebeurt elk jaar één keer, maar wordt soms vaker gedaan als de Etna dreigt uit te barsten.
[bewerk] Kerken gewijd aan de heilige Agatha
- De belangrijkste vereringsplaats van de heilige Agatha en tevens haar "hoofd-schrijn" is de kathedraal van Catania. Hier rust haar gebeente en vele van haar relikwieën. Dit is ook het begin- en eindpunt van de Agathaprocessie op 5 februari rond Catania.
- De Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara is een Rooms-Katholieke kerk te Oudenbosch. De kerk werd gebouwd tussen 1867 en 1880 en werd in 1912 tot basiliek verheven. De kerk is een verkleinde kopie van de Sint-Pieterskerk en de Sint-Jan van Lateranen te Rome. De architecten waren P.J.H. Cuypers en G.J. van Swaay.
- Paus Symmachus bouwde een kerk gewijd aan Agatha in Rome aan de Via Aurelia rond het jaar 500. De kerk verviel en werd uiteindelijk geheel gesloopt.
- Paus Gregorius II stichtte in 726 een andere aan haar gewijde kerk in Rome, die door Paus Clemens VIII werd geschonken aan de Congregatie voor de Geloofsleer.
- Santa Gadea, een kerk van historisch belang gewijd aan de heilige Agatha, in Burgos.
- Agatha is de beschermheilige van de rond 1900 gebouwde parochiekerk van Laag-Wilsele (Wilsele-Putkapel). Deze heeft haar naam overgenomen van de oude kapel die eeuwenlang de "zondagse parochiekerk" was voor de bewoners. De kapel stond aan de Aarschotsesteenweg bij het riviertje de Vunt en droeg de naam "Sancta Agatha ad Fontem", vrij vertaald; "De Heilige Agatha aan de Vunt".
- In bijna alle plaatsen waarvan Agatha de beschermheilige is, is een kerk aan haar gewijd. Zie Beschermheilige.
[bewerk] Festiviteiten rond de heilige Agatha
[bewerk] Basken
De Basken hebben de traditie om samen te komen op de avond van de heilige Agatha (5 februari) en rond het dorp/de stad te gaan. De dorpelingen kunnen dan kiezen of ze een lied over haar leven willen horen, samen met het kloppen van wandelstokken op de vloer, of een gebed voor degenen die in het huis overleden zijn. Nadien geven de dorpelingen voedsel aan het koor.
De liedteksten variëren afhankelijk van de lokale tradities en de Baskische dialecten. In 1937, tijdens de Spaanse burgeroorlog, verscheen een Spaanse versie van het lied, die het Sovjet-schip Komsomol prees. Het schip zonk terwijl het Sovjet-wapens bracht aan de Tweede Spaanse Republiek.
[bewerk] Segovia
In de Spaanse stad Segovia wordt de heilige Agatha gevierd in de wijk Zamarramala op de zondag het dichtste bij 5 februari.
[bewerk] De heilige Agatha in de literatuur
[bewerk] Gebeden
[bewerk] Gebed (Nederlands)
Een gebed op voorspraak van de heilige Agatha:
- Heer, wees ons genadig
- omwille van de H. Agatha,
- die haar leven aan U heeft toegewijd
- en in de marteldood voltooid.
- Verhoor ons op haar voorspraak,
- want zij is U altijd dierbaar
- omwille van haar moedige geloofsbelijdenis
- en haar zuiver leven.
- Door Christus onze Heer.
[bewerk] Gebed (Engels)
Een Engels gebed aan de heilige Agatha:
- Dear Virgin and Martyr,
- whom the Church recalls in her liturgy,
- you heroically resisted
- the temptations of a degenerate ruler.
- Subjected to long and horrible tortures,
- you remained faithful to your heavenly Spouse.
- Saint Peter, we are told,
- gave you some solace and so you are invoked by nurses.
- Encourage them to see Christ in the sick
- and to render true service to them.
- Amen.
De vertaling van het Engelse gebed:
- Goede Maagd en Martelares,
- vanwie de Kerk haar beschreef in haar liturgie,
- uw heldadige verzet tegen
- de verleidingen van een ontaarde heerser.
- Lange onderwerpingen en vreselijke martelingen,
- maar u blijf trouw aan uw heilige Vader.
- Sint Petrus, werden we verteld,
- gaf u troost en daarom word u opgeroepen door verple(e)g(st)ers.
- Moedig hen aan om Christus te zoeken in de zieken
- en om hen te laten genezen.
- Amen.
[bewerk] Gedichten
[bewerk] Gedicht (Nederlands)
Een gedicht op voorspraak van de heilige Agatha:
- Laat het Licht schijnen op de Aarde,
- laat ieder mens in zijn waarde.
- Laat het Licht schijnen op de mensen,
- laat het licht raken aan hun diepste wensen.
- Laat Liefde en Licht op Aarde verschijnen,
- laat duisternis en negativiteit verdwijnen.
- Laat de Engelen en Agatha ons horen,
- laat ons in Liefde en Licht opnieuw worden geboren.
- Laat de mensheid nu kiezen voor Licht,
- pas dan komt alles weer in evenwicht.
[bewerk] Gedicht (Latijn)
In de zesde eeuw vermeldt Venantius Fortunatus haar in zijn gedicht over maagdelijkheid als een van de meest gevierde christelijke maagden en martelaren.
Fragment uit "De Virginitate": ... Illic Euphemia pariter quoque plaudit Agathe Et Justina simul consociante Thecla. ...
[bewerk] Weerspreuken
[bewerk] Weerspreuk (Nederlands)
- "Op Sint Agaat is 't gewo'nlijk vree kaut."
(Op Sint Agaat is het gewoonlijk zeer koud)
[bewerk] Weerspreuken (Duits)
- "Sankt Agatha, die Gottesbraut, macht dass Schnee und Eis gern taut."
Vertaling: "Heilige Agatha, de bruid van God, zorgt dat sneeuw en ijs ontdooien."
- "Am Agathentag rieselt's Wasser der Berg hinab."
Vertaling: "Op Agatha's dag kabbelt het water de berg af."
- "An St. Agathe Sonnenschein, bringt recht viel Korn und Wein."
Vertaling: "Hebben we op St. Agatha zonneschijn, dan brengt de oogst veel koren en wijn."
- "Ist Agathe klar und hell, kommt der Frühling nicht so schnell."
Vertaling: "Is Agatha helder en klaar, dan is het voorjaar later daar."
- "Der Tag der heiligen Agathe, der war oftmals reich an Schnee."
Vertaling: "Op de dag van Sint-Agatha sneeuwde het vaak."
[bewerk] Beschermheilige
Sint-Agatha is de patroonheilige van: Sicilië, vuur, vuurwerk, brandwonden, brandgevaar, martelaren, vuurwerkmakers, juweliers, goudsmeden, glasblazers, wevers, verpleegsters, pleegmoeders, herderinnen, klokken, bergarbeiders, mijnwerkers, leken, hongerlijdenden, Etna (en andere vulkanen), vulkaanuitbarstingen, aardbevingen, hongersnood, steriliteit, onweer, slachtoffers van verkrachting, mensen met borstkwalen (bijvoorbeeld borstkanker) en ongeluk in het algemeen.
[bewerk] Beschermheilige van het vuur
Agatha is de beschermheilige tegen vuur, brand, vulkanische erupties en andere natuurrampen. Vele brandwondencentra in Europa zijn naar haar genoemd. In Catania haar geboortestad wordt nu nog steeds een processie gehouden met haar sluier om het vuur van de Etna af te weren. Ook haar marteling had met vuur te maken, de tangen en andere foltertuigen werden verwarmd zodat ze meer pijn zou hebben. Ze werd ook over een hoop hete kolen gemengd met potscherven gerold. Ook bij aardbevingen wordt tot haar gebeden.
[bewerk] Beschermheilige van ambten
Ze wordt beschouwd als de patrones van de klokkenmakers omdat haar afgesneden borsten op een schaal gelijken op 2 klokken. Vele klokken op Sicilië zijn aan haar gewijd. Ze hebben opschriften zoals : "Sancta Agatha" of ze stellen Agatha voor met haar twee borsten op een schaal. Opvallend is ze ook patrones van vele vrouwelijke beroepen en kwalen zoals: herderin, vrouwen met borstkanker, onvruchtbaarheid bij vrouwen, pleegmoeders, ... Tot haar wordt gebeden bij borstkanker of andere borstkwalen, dit omdat tijdens haar marteling haar borsten werden geamputeerd. Toen Quintianus het bevel gaf haar borsten te amputeren zei ze: "Bloost gij niet om dit deel van mijn lichaam te martelen, gij die zelf door de borst gevoed werd?". Agatha wordt daarom vaak afgebeeld met haar borsten op een schaal.
[bewerk] Dorpen en steden onder de patronage van de heilige Agatha
Ze is de beschermheilige van een aantal steden en dorpen, waaronder:
Aagtdorp (Nederland) - Aagtekerke (Nederland) - Águeda (Portugal) - Alì (Sicilië, Italië) - Aschaffenburg (Duitsland) - Beverwijk (Nederland) - Berlingen (België) - Besenello (Italië) - Carlão (Portugal) - Catania (Sicilië, Italië) - Eys (België) - Gallipoli (Italië) - Jérica (Spanje) - Le Fournet (Frankrijk) - Lisse (Nederland) - Malta (Malta) - Marcignago (Italië) - Oudega (Nederland) - Palermo (Sicilië, Italië) - Pesqueira (Pernambuco, Brazilië) - Prossedi (Italië) - Sankt Agatha (Oostenrijk) - Sant'Agata di Militello (Sicilië, Italië) - Sant'Agata di Puglia (Italië) - Sant'Agata Fossili (Italië) - Sant'Agata li Battiati (Sicilië, Italië) - Sant'Agata sul Santerno (Italië) - Santhià (Italië) - Segovia (Spanje) (vooral de wijk Zamarramala) - Sint Agatha (Nederland) - Sint-Agatha-Berchem (België) - Sint-Agatha-Rode (België) - Villalba del Alcor (Spanje) - Wilsele-Putkapel (België).
Ze is de co-patrones van San Marino.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Voetnoot
[bewerk] Referenties
- art. St Lucia, Ongeschonden Lichamen
- art. St. Agatha Virgin and Martyr (Third Century), in A. Butler, The Lives or the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints, I, New York, 1864. (en)
- J.P. Kirsch, art. St. Agatha, in The Catholic Encyclopedia I (1907) (en)
- Biografie over de heilige Agatha (de)
- VIES DES SAINTS - Les Petits Bollandistes (fr)
- DOM UND MAUSOLEUM IN GRAZ - Brochure (de)
