Brabantse Omwenteling
Van Wikipedia
| Geschiedenis van België
|
|
..Naar chronologie
|
|
..Naar deelstaat
|
|
..Naar onderwerp
|
|
..Naar provincie
|
|
..Naar voormalige koloniën
|
De Brabantse Omwenteling of Brabantse Revolutie was een opstand van de Zuidelijke Nederlanden in 1789 en 1790 tegen het Oostenrijkse gezag van keizer Jozef II. Hij begon in het gewest Brabant, maar breidde al heel snel uit over Vlaanderen, en nadien ook -zij het iets lauwer- in Henegouwen, Namen en het oude Limburg.
Deze opstand leidde tot het kortstondig bestaan van een republiek, de Verenigde Nederlandse Staten, onder leiding van Hendrik van der Noot.
Inhoud |
[bewerk] Keizerlijke staatsgreep
Het verdrag van Utrecht, dat in 1713 het Oostenrijkse gezag over de zuidelijke Nederlandse provincies vestigde, bepaalde dat de vorst alle charters zou respecteren. In weerwil daarvan wilde Jozef II, na de dood van zijn moeder, de Nederlanden snel uniformiseren en centraliseren. Op 1 januari 1787 vaardigt hij een aantal edicten uit die het bestuurlijk en gerechtelijk apparaat volledig hervormen en de staatsmacht versterken. De zelfstandige Nederlandse provinciën zouden worden vervangen door 9 kreitsen en 35 districten. Ook alle verschillende rechtbanken zouden worden vervangen door een eenvormig juridisch stelsel (met een Nederlandstalig beroepshof in Brussel en een Frans- en Duitstalig in Luxemburg). De staten van Henegouwen en Brabant reageren het felst door goedkeuring van belastingen te weigeren. De landvoogden zwichten en schorten in mei de invoering van de edicten op maar de keizer wil volharden in zijn plannen. Brabant en Henegouwen volharden eveneens in het belastingverzet, en ten gevolge daarvan verklaart de keizer op 7 januari 1789 niet meer gebonden te zijn door hun charters (voor Henegouwen een gewoonterecht, voor Brabant een geschreven charter, de Blijde Inkomst).
[bewerk] Opstand en ineenstorting van het regeringsleger
Nu vinden de behoudsgezinde reacties op de hervormingen van de keizer, die vooral leefden bij de geestelijkheid en het volk, en democratische opvattingen, die vooral ingang vonden bij de nieuwe burgerij, elkaar. Het herstel van de oude grondwet van Brabant bood de beide partijen een gemeenschappelijk doel. In mei 1789 wordt het geheime genootschap Pro aris et focis (voor ouder en heerd) opgericht. Van der Noot verzamelt een legertje in Noord-Brabant. Onder leiding van generaal Vander Meersch trekt dat Zuid-Brabant binnen. In de eerste veroverde (of bevrijde) gemeente, Hoogstraten, publiceerde Van der Noot op 24 oktober 1789 zijn Manifest van het Brabantse Volk. De opstandelingen nemen enige tijd Turnhout in, waar de inwoners zelf een tegenaanval van het keizerlijke leger afslaan, maar trekken zich toch terug voor de overmacht; zie ook Slag bij Turnhout (1789).
Op 13 november nemen opstandige troepen bij verrassing Gent in. Op 17 november verlaten de landvoogden Brussel, samen met Oostenrijkse overheden en ambtenaren. De veelal in het land zelf gerecruteerde soldaten deserteren massaal uit het regeringsleger. De keizer doet nog een verzoeningspoging door de Henegouwse en Brabantse grondwetten te herstellen. Op 10 december komen het volk van Brussel en de boeren van de omliggende gemeenten in opstand. Wat overblijft van het leger trekt zich terug op de citadels van Luxemburg en Antwerpen. Het garnizoen van Antwerpen zal zich nog overgeven op 29 maart van het volgende jaar.
[bewerk] Verenigde Nederlandse Staten
Op 18 december doet het Comité van Breda zijn intrede in het met de Brabantse driekleur bevlagde Brussel. Alle staten, met uitzondering van die van Luxemburg verklaren zich onafhankelijk en verenigen zich op 11 januari 1790 in de Verenigde Nederlandse Staten. Elke provincie behoudt zijn souvereiniteit maar draagt de gemeenschappelijke belangen over aan het Congres, dat in feite de voortzetting van de Staten-Generaal is.
[bewerk] Meningsverschillen
De hervormers bleken het al spoedig diep met elkaar oneens. De regering is in handen van Van der Noot en de behoudsgezinde staten van Brabant waarin de sterke naties van de Brabantse steden (Brussel, Antwerpen, Leuven) een doorslaggevende rol spelen. Hun tegenstanders, de Vonckisten, vinden meer aanhang in de provincie Henegouwen en vooral in Vlaanderen. Deze laatsten willen een democratische, centrale staat en laden de verdenking op zich een constitutionele monarchie naar Frans model te preferen, mogelijk opnieuw onder de Oostenrijkse vorst. Van der Noot daarentegen tracht de staten te consolideren en zoekt buitenlandse steun bij Pruisen, dat sinds november 1789 troepen in het prinsbisdom Luik heeft en zo min of meer de Luikse Omwenteling steunt. Van der Noot rekende ook op de Verenigde Provincien, maar die waren niet meer de mogendheid die zij aan het begin van de eeuw nog waren. Nadat veel belastingen onder druk van het volk waren afgeschaft, bleek het ook niet gemakkelijk geld te vinden voor een behoorlijk leger.
[bewerk] Mislukking
Jozef II stierf op 20 februari 1790 en werd opgevolgd door de tactvolle Leopold II. Toen Pruisen de opstandelingen in de steek liet na het sluiten van de Conventie van Reichenbach (27 juli 1790) met Oostenrijk, mislukte de opstand en Oostenrijk kon zijn gezag met zachte middelen (herstel van de grondwetten, algemene amnestie) en lichte militaire druk herstellen. Dit was de Eerste Oostenrijkse Restauratie. Sommige historici (bijvoorbeeld Henri Pirenne) zagen hierin een uiting van een "Belgisch" nationaal gevoel en een voorafspiegeling van de Belgische omwenteling van 1830.
[bewerk] Externe link
- Manifest van het Brabantse Volk (in het Frans)
