Carolus Clusius
Van Wikipedia
Carolus Clusius (Arras, 18 februari 1526 - Leiden, 4 april 1609), eigenlijk Charles de l'Écluse, was een Vlaamse geleerde, arts en botanicus. Hij speelde een grote rol bij de verspreiding van de aardappel en tulp in Europa.
Hij begon zijn studie in de rechten in Gent bij Gabriel Mudaeus en studeerde vanaf 1546 bij het beroemde Collegium Trilingue. In 1548 studeerde hij in Marburg nog steeds rechten, maar vanwege zijn protestantse geloofsovertuiging ging hij in 1549 naar Wittenburg medicijnen studeren, waar hij samen studeerde met de hervormer Philip Melanchthon. Op advies van Melanchthon ging hij in 1551 in Montpellier medicijnen en plantkunde studeren bij de beroemde professor in de Medicijnen Guillaume Rondelet. De omgeving van Montpellier met de rijkdom aan planten stimuleerde zijn interesse in planten. Tijdens zijn studiejaren leerde hij acht talen beheersen en verzamelde hij op verschillende terreinen een grote hoeveelheid kennis.
In 1560 en 1561 verbleef hij in Parijs. In 1564 hield hij zijn eerste expeditie en kruiste twee jaar lang door Spanje en Portugal, waar hij meer dan 200 nieuwe plantesoorten ontdekte, verzamelde en beschreef. In de daaropvolgende jaren verbleef hij bij Karel van Sint-Omaars te Moerkerke in Vlaanderen, waar hij Spaanse en Portugese plantkundige boeken in het Latijn vertaalde, waarna hij zijn eerste eigen werk schreef over de flora van Spanje en Portugal dat in 1576 verscheen. Op een lange reis in Engeland in 1571 leerde hij een Spaans boek over de Flora van de Nieuwe wereld (Amerika) kennen, dat hij in drie jaar tijds ook vertaalde in het Latijn.
Vanaf 1573-1588 was hij hofbotanicus bij Maximiliaan II in Wenen, waar hij een geneeskrachtige kruidentuin en het eerste Alpinum aanlegde. Hij geldt als de eerste geleerde die door het houden van botanische excursies op de Ötscher en Schneeberg de belangstelling wekte voor de Oostenrijkse alpenflora. Hij is ook de eerste beschrijver van de Oostenrijkse plantkunde. Zijn artikelen over de Oostenrijkse flora en die van Hongarije bleven meer dan 100 jaar toonaangevend. Hij viel echter vanwege zijn geloofsovertuiging in ongenade en moest verhuizen.
Na Wenen vestigde hij zich in Frankfurt am Main, waar hij hoofdzakelijk vertalingen maakte, waarna hij vanaf 1594 professor aan de universiteit van Leiden werd en daar de Hortus Botanicus Leiden aanlegde. In 1930 en 1931 werd de Clusiustuin opnieuw aangelegd met behulp van de plattegrond uit 1594 en de beplantinglijsten uit 1593. Clusius kreeg van de Oostenrijkse ambassadeur in Turkije, de Vlaamse edelman Ogier Ghiselin de Busbecq, een paar tulpenbollen, die deze op zijn beurt van de sultan Suleiman I had gekregen. Clusius nam deze bollen mee naar Leiden waar hij veel onderzoek heeft gedaan naar het voorkomen van vlammen en strepen in tulpenbloemen. (Aan het eind van de negentiende eeuw werd ontdekt dat dit een gevolg was van een virusinfectie.) Hij heeft door zijn onderzoek de basis gelegd voor de Nederlandse bollenteelt en tulpenveredeling. Zo heeft hij in Nederland uit het Middellandse Zeegebied ranunculus, anemoon, iris, en narcis geïntroduceerd. Ook introduceerde hij in Nederland o.a. de paardenkastanje (1576), snijboon, schorseneer en jasmijn. Niet alleen planten maar ook paddenstoelen en schimmels heeft hij beschreven.
Enkele plantensoorten die naar hem genoemd zijn, zijn:
- Grootbloemige gentiaan (Gentiana clusii)
- Primula clusiana
- Potentilla clusiana
- Rubus clusii
- Paeonia clusii
- Achillea clusiana
- Doronicum clusii
- Tulipa clusiana
Evenzo heeft de botanicus Charles Plumier (1646-1704) het tropische geslacht Clusia, dat naamgevend is voor de Clusiafamilie (Clusiaceae) naar hem genoemd.
[bewerk] Publicaties
Clusius vertaalde veel publicaties van tijdgenoten. Zo was zijn eerste publicatie in 1557 het in het Frans vertaalde kruidenboek van Rembert Dodoens, dat door van der Loë in Antwerpen gepubliceerd werd. Ook heeft hij bijgedragen aan de door Abraham Ortelius gemaakte kaart van Spanje. Verder schreef hij:
- Rariorum aliquot stirpium per Hispanias observatarum historia in 1576, dat een van de vroegst bekende boeken is over de flora van Spanje en Portugal met daarin ook gravures van planten gemaakt door Pieter van der Borcht , die ook het Cruydboeck van Dodoens illustreerde. Hierin worden zeldzame planten beschreven.
- Rariorum aliquot stirpium, per Pannoniam, Austriam, & vicinas quasdam provincias observatarum historia in 1583 met beschrijvingen van planten van Oostenrijk en aangrenzende regio's.
- Rariorum plantarum historia in 1601, waarin hij ongeveer 100 nieuwe plantensoorten beschreef.
- Exoticorum libri decem in 1605, dat een belangrijk werk is over de exotische flora.
- Fungorum in Pannoni observa historia, waarin hij paddenstoelen beschreef.
[bewerk] Literatuur
Hunger, Friedrich Wilhelm Tobias. Charles de L'Escluse (Carolus Clusius) Nederlandsch kruidkundige, 1526-1609. 2 vols. The Hague: M. Nijhoff, 1927-43. (Tekst in het Nederlands en het Duits, documenten in het Latijn.)
