De Vliegende Hollander (spookschip)

Van Wikipedia

De Vliegende Hollander is een spookschip dat in de buurt van Kaap de Goede Hoop rond zou varen. De sage vertelt dat het schip op Paasochtend in het jaar 1676 uitvoer en volgens overleveringen verdween in een storm. Richard Wagner baseerde later de opera Der fliegende Holländer op deze legende.

Inhoud 1 De Sage 1.1 Tafelbaai 1.2 Gezien 1.3 Achtergrond 1.4 Naam 2 In de literatuur 2.1 In film 3 Verklaring 3.1 Diversen 4 Bronnen

[bewerk] De Sage

Hardnekkige geruchten doen steeds de ronde dat "De Vliegende Hollander" uit Terneuzen afkomstig zou zijn. Met name in Zeeland wordt het volgende verhaal verteld.

Er was eens een zekere Kapitein Willem van der Decken die eigenaar was van een schip. Hij woonde in Terneuzen en stond bekend als een moedig man. Maar op één van zijn zeereizen, zo rond het jaar 1676, is hij spoorloos verdwenen.

Men verhaalde dat Van der Decken op weg was naar Indië toen er bij Kaap de Goede Hoop plotseling een hevige storm opstak. De stuurman gaf de kapitein het advies om de storm af te wachten. Maar de kapitein ontstak in razende woede: hij slingerde de stuurman over de reling en gooide zijn Bijbel (die elke kapitein altijd bij zich had) in het water. Hij greep de spaken van het stuurrad en riep: "Al zou God mij laten zeilen tot aan de jongste dag, de Kaap zal ik ronden!"

Nadat hij dit gezegd had, viel er een doodse stilte: de storm ging liggen en de golven bedaarden. Er klonk een stem uit de lucht: "Willem van der Decken, gij zult moeten zeilen tot aan de jongste dag!"

De bemanning van het schip stierf één voor één en kapitein Van der Decken bleef alleen over de zeeën rondzwalken. Bij noodweer rond de Kaap meenden zeelieden soms een schim te zien van het spookschip met kapitein Van der Decken verbeten achter het stuurrad.

Het verband tussen bovenstaand verhaal, het muziekdrama "De Vliegende Hollander" van Richard Wagner en de vermeende herkomst van Van der Decken uit Terneuzen vindt zijn oorsprong in een reis die Richard Wagner in 1831 over de Schelde maakte naar Antwerpen. In de buurt van Terneuzen zou één van de zeelui het verhaal van kapitein Van der Decken hebben verteld. Naar aanleiding van die vertelling zou Wagner "De Vliegende Hollander" hebben geschreven.

Nadat het schip van Van der Decken bij de Tafelbaai had aangemeerd stak er een hevige storm op. Van der Decken kon al een paar dagen niet uitvaren en was hier woedend over. De volgende dag was het Pasen, een Christelijke feestdag. Desondanks voer Van der Decken uit, waardoor hij en zijn schip vervloekt werden: het schip werd zwartgeblakerd en kreeg bloedrode zeilen. Het voer met gebolde zeilen tegen de wind in en kon dwars door andere schepen heen varen. Van der Decken zou nooit de Kaap kunnen ronden en wanneer een ander schip de Vliegende Hollander tegenkwam, betekende dat ongeluk.

Van der Decken stuurde brieven naar zijn gezin (dat al dood was) en gaf deze mee met andere schepen. Deze schepen kwamen een sloep met drie lijkwitte mannen tegen die de brieven doorgaven. Sommige schippers spijkerden deze brieven tegen de mast omdat zij meenden dat dit zou helpen tegen het ongeluk. Van der Decken werd hier zo kwaad om dat hijrecht op ze invoer en daarbij de ruimen leegde. Ook zou er gezegd worden dat de kapitein elke honderd jaar een keer aan land mag om een vrouw mee te nemen.

[bewerk] Tafelbaai

Het schip zou zes dagen gelegen hebben in de haven van Simonsdorp, nabij de Tafelbaai, vanwege de storm. Toch wilde de kapitein om onduidelijke redenen vlug uitvaren en met de gedachte dat hij niet wist hoe lang de storm zou aanhouden, besloot hij het bevel tot vertrek te geven op Paasochtend rond 17 april 1676. De storm rond Kaap de Goede Hoop werd sterker en sterker en zijn bemanning verklaarde hem voor gek. Op deze dag heeft hij het volgende gezegd: "Ik zal varen, al is het tot het einde der tijden!"

Anderen verplaatsen het verhaal al terug naar Terneuzen. Daar zou het weer bij vertrek al grote problemen hebben gegeven en zou hij, tegen de zin in van de havenmeester, vertrokken zijn.

[bewerk] Gezien

In de jaren na de verdwijning van het schip zou het nog vaak gezien zijn door schippers: de opvallendste melding komt uit 1880 van prins George, de latere koning George V van Engeland, die toen langs de kusten van Australië voer en het schip in de verte zag. Het schip had drie masten met zeilen waardoor een fel rood licht scheen; de bouw van het schip stamde uit een lang vervlogen tijd. George had dertien getuigen die er allen van waren overtuigd dat het De Vliegende Hollander moest zijn.

[bewerk] Achtergrond

Toch is duidelijk dat het schip De Vliegende Hollander nooit in Terneuzen gebouwd kan zijn, aangezien schepen van de VOC doorgaans werden gebouwd in Oostzaan, Zaandam, Amsterdam en Rotterdam (Delfshaven). Het is evenmin zeker dat het schip daadwerkelijk in de haven heeft gelegen, aangezien de breedte van die haven nog geen acht meter bedroeg, terwijl een VOC schip alleen al 18 meter breed is. De enige mogelijkheid zou zijn dat hte schip gemeerd was langs de kade of zelfs een paar mijl verderop in de Schelde voor anker lag. Pas na 1827 kreeg Terneuzen als haven meer faam doordat in de periode 1825-1827 een kanaal werd gegraven naar Sas van Gent. Hiermee kreeg de stad Gent een nieuwe verbinding naar zee. Nog groter zou de haven van Terneuzen worden na de aanleg van de spoorlijnen Gent-Terneuzen en Mechelen-Terneuzen omstreeks 1880.

[bewerk] Naam

Dan is er nog het vraagstuk van de naam. Wat is de echte naam van het schip? Men mag er vanuit gaan dat Vliegende Hollander een bijnaam is omdat het een Hollands schip zou zijn en omdat men het immers tegen de wind in over de golven zag 'vliegen'. Een mogelijke naam is De Falkenberg maar die wordt ook verbonden aan de kapitein of de stuurman die hij overboord sloeg. Er wordt ook gedacht aan de Vluchtende Hollander als bijnaam, omdat de Engelsen het voor het eerst benoemden met de Flying Dutchman en 'flying' kan ook staan voor vluchten.

[bewerk] In de literatuur

Begin (1826) werd een toneelstuk geschreven door Edward Fitzball over de Vliegende Hollander. Hij zou dit gedaan hebben naar aanleiding van diverse verhalen van scheepslui. In (1837) kwam het boek The Phantom ship uit, geschreven door Frederich Marryat die, volgens kenners, geïnspireerd werd door het toneelstuk van Fitzball. In de jaren erna kwam de Nederlandse schrijver A.H.C. Römer met het boek Het Vliegend Schip. In (1855) kwam Washington Irving met zijn fictieve verhaal over The Flying Dutchman on Tapas Sea. In 1930 schreef Martinus Nijhoff ter gelegenheid van het 355ste lustrum van de Leidse Universiteit zijn 'waterfeestspel' De vliegende Hollander, waarin hij de legende vervlocht met het sprookje van het Vrouwtje van Stavoren en met de moord op Bonifatius. De bijbehorende muziek was van Matthijs Vermeulen.

Verder zijn er nog korte verhalen verschenen, onder andere:

• Washington Irving (1822) The Storm Ship.
• Washington Irving (1824) Adventures of the Black Fisherman.
• Walter Scott (1822) The Pirates.
• Heinrich Heine (1866) Verhalen van de Heren uit de Salon.
• Samuel Taylor Coleridge (1798) The Rime of the Ancient Mariner.
• Tom Holt (1991) Vliegend Hollands Schip.
• Brian Jacques (2001) Castaways of the Flying Dutchman.
• Reggie Naus (2005) De Vliegende Hollander.

[bewerk] In film

• In 1951 verscheen de film Pandora and the Flying Dutchman in de bioscoop met James Mason en Ava Gardner in de hoofdrollen. Mason speelt Hendrik van der Zee, ook wel De Hollander wordt genoemd, die met zijn schip de havenplaats Experianza aandeed. Daar ontmoet hij Pandora, een vrouwelijke verleidster, op wie hij verliefd wordt. Het schip vervuld een bijrol in het verhaal.
• In 1995 krijgt de stad Terneuzen de première van de Nederlandse film De Vliegende Hollander. Deze film is wel gedeeltelijk gebaseerd op de sage, maar volgt een andere weg, namelijk die van de zoon van Van der Decken.
• In de film Villanden (De Wilde Eend), een Noorse film uit 1996, komt de hoofdpersoon in aanraking met de Vliegende Hollander als hij op een bepaald moment in zijn leven gaat varen.
• Swept from the Sea, een film uit 1997, is een verhaal van Joseph Conrad uit 1903, eveneens gebaseerd op het verhaal rond de Vliegende Hollander. Hoofdpersoon Amy Foster is een eenzame, jonge vrouw die vaak naar de zee staart, wachtend op een antwoord. Als er een jonge man aanspoelt veranderd haar leven voorspoedig.
• De Vliegende Hollander speelt een belangrijke rol in het tweede en derde deel van de succesvolle avonturenfilm Pirates of the Caribbean: Dead Man's Chest uit 2006. In deze films staat het schip onder bevel van de legendarische Davey Jones. In deze versie van het verhaal bezit de Vliegende Hollander wel een bemanning: zeelui die in ruil voor hun ziel de dood met honderd jaar werken op het schip kunnen tegenhouden. Naarmate de tijd voorbij gaat, raken de matrozen steeds meer vergroeid met het schip. Met Davy Jones als kapitein beschikt de Vliegende Hollander over een aantal speciale talenten. Zo is het schip in staat om onder water te reizen, heeft het buiten haar normale arsenaal aan kanonnen, twee unieke, drievoudige kanonnen aan de boeg en kan het als enige de monsterlijke Kraken oproepen. De schrijvers van Pirates of the Caribbean zouden hun inspiratie uit het boek Adventures of the Black Fisherman van Washington Irving gehaald hebben, het feit is dat zowel Davey Jones als de Vliegende Hollander er in voorkomen.

[bewerk] Verklaring

Het verschijnsel wordt veroorzaakt doordat bij bepaalde weersomstandigheden op zee, zeelieden weerspiegelingen zien van hun eigen schip. Dit gaat vaak gepaard met slecht weer, waarbij het gevaar groot is, dat het schip in moeilijkheden komt of zelfs vergaat.

[bewerk] Diversen

• De Efteling zou haar deuren in 2006 openen voor een nieuwe attractie, De Vliegende Hollander, een rollercoaster die door water gaat. Na technische problemen krijgt de attractie in april 2007 een nieuwe start [1]. In het Amerikaanse Kansas City is in het themapark Worlds of Fun eveneens een attractie gebouwd naar de Vliegende Hollander, evenals in Six Flags over Georgia.
• In de videogames The Curse of Monkey Island, A Billy Bones Tale, Pirates of the Spanish Main en Pirates Cove komt het schip veelvuldig ter sprake en verschijnt het ten tonele.
• Er zijn bekende Nederlanders die de bijnaam van Vliegende Hollander kregen toebedeeld, zoals Anthony Fokker, Arjen Robben en Tom Okker. Dennis Bergkamp werd de Non Flying Dutchman genoemd vanwege zijn vliegangst.
• In Terneuzen werd in september 2005 een Vliegende Hollander Festival gehouden. Er werden rondleidingen door de binnenstad gegeven, er waren verkleedpartijen als piraat en men kon eten op de manier die mensen 500 jaar geleden ook deden.

Het festival werd afgesloten met de opvoering van de eerdergenoemde opera van Richard Wagner.

• Alle vliegtuigen van de KLM dragen de naam 'The Flying Dutchman'.

[bewerk] Bronnen

• Frederich Marryat -The Phantom Ship, 1837. vertaald als Het spookschip of, De Vliegende Hollander
• Reggie Naus - De Vliegende Hollander, 2005.