Euhemerus
Van Wikipedia
Euhemerus (Oud-Grieks: Εὐήμερος) was rond 316 v. Chr. een Griekse mythograaf (een samensteller van mythen) aan het hof van Cassander, de koning van Macedonië. De geboorteplaats van Euhemerus wordt betwist, Messina in Sicilië en Messene in de Peloponnesos komen als meest waarschijnlijkst in aanmerking, de andere mogelijkheden zijn Chios en Tegea.
Euhemerus is voornamelijk bekend vanwege zijn gerationaliseerde denkmethode, het zogenaamde Euhemerisme, die mythen (mis)interpreteert als een weerspiegeling van geschiedkundige gebeurtenissen die door mondelinge overlevering en culturele opvattingen hun uiteindelijke vorm hebben gekregen. Euhemerisme stond in de sceptische filosofie van de Cyrenaics aan de basis van een nieuwe methode die zich toelegde op het interpreteren van contemporaine religieuze geloofsopvattingen. Aangenomen werd dat Euhemerus van mening was dat de Griekse mythologie aan natuurlijke gebeurtenissen een bovennatuurlijke betekenis had toegeschreven. Deze gedachtegang werd door bijvoorbeeld David Friedrich Strauss vergeleken met de 19e eeuwse opvattingen van Duitse rationalistsen, zoals Johann Gottfried Eichhorn en Heinrich Paulus, in hun opvattingen over de Judeo-Christielijke heilige geschriften. Deze als anthropologisch en sociologisch op te vatten benadering van religie lijkt Euhemerus hierin, deze wetenschappers te zijn voorgegaan. Sigmund Freud, beschrijft in zijn boeken Das Unbehagen in der Kultur en Die Zukunft einer Illusion, hoe religie voor de voor-wetenschappelijke en voor-psychoanalytische mensheid fungeerde als een spiegel voor het eigen hoopvolle gedachtenpatroon. De bijbehorende rationalisering van contemporaine wetenschappers wordt dan onder de noemer "euhemerisme" als pseudo-wetenschap bestempeld. Zelfs Freud, na een woordenwisseling met Jules Romain en andere vrienden, twijfelde aan zijn pogingen om de spirituele ervaring vanuit een humanistisch oogpunt te willen begrijpen. "Euhemerisme" wordt soms ook gebruikt om het naïeve reductionisme door moderne seculiere denkers aan de kaak te stellen, vanwege de misvatting om religieus gedrag toe te willen schrijven aan economische, psychoanalystische en utilitaristische factoren, die uitsluitend seculier zijn.
Inhoud |
[bewerk] Euhemerisme en het vroege christendom
[bewerk] Cyprian
De vroege christelijke apologistsen hanteerden de euhemeristische methode als argument om de heidense mythologie te ontmaskeren als een verzameling verzinsels. Cyprian, een Noord Afrikaanse bekeerling tot het christendom, schreef hierover een kort essay, De idolorum vanitate ("Over de ijdelheid van Idolen") in 247 na Chr., dat de euhemeristische redevoering voor vanzelfsprekend houdt zonder noodzaak van bewijs of demonstratie. Cyprian schrijft:
- "Dat het geen goden zijn die door gewone mensen aanbeden worden, is bekend vanwege het volgende: het waren koningen van vroeger, die vanwege hun koninklijke reputatie zelfs na de dood geadoreerd werden. Vandaar dat tempels voor hen werden opgericht; beelden werden gehouwen om de gelaatstrekken te behouden; en er werden slachtoffers voltrokken en feestdagen gehouden om hen eer te bewijzen. Voor het nageslacht werden deze riten heilig, terwijl deze eerst alleen werden ingesteld om vertroosting te brengen."
[bewerk] Arnobius
Arnobius' verwerping van het heidendom in de 5e century op gerationaliseerde gronden kan ontleent zijn van Cyprian, maar met toevoeging van een overvloed aan argumenten. Van de Latijnse vertaling is maar een kort fragment bewaard gebleven waar hij werd geciteerd door kerkvaders, in het bijzonder in een fragment dat wordt toegeschreven aan Diodorus Siculus, bewaard in de kerkgeschiedenis van Eusebius. Andere fragmenten bleven bewaard in het werk van Lactantius, de verhandeling De Falsa religione ("Over valse religies," 1.11), in een context die de niet-christelijke mythografy niet bepaald welgezind was.
[bewerk] Euhemerisme en het heidendom
In de mythen van oude volkeren is het mogelijk om de evolutie van families en stamgoden te volgen tot aan het bestaan van belangrijke leiders en krijgers. Volgens de euhemeristische methode is het mogelijk deze goden als gepersonificeerde abstracties van de ethos van de stam te zien. Alle theorieën over religie die aan voorouderverering een belangrijke plaats geven en aan dodenverering doen, zijn per definitie tot op zekere hoogte euhemistisch. Echter, euhemerisme is nooit algemeen geaccepteerd als de enige verklaring voor het god-idee. In de 18e eeuw in Frankrijk was de geestelijke "abbé Banier" in zijn Mythologie et la fable expliqués par l'histoire, uitgesproken euhemeristisch. Andere vooraanstaande "euhemeristen" waren Étienne Clavier, Sainte-Croix, Desiré-Raoul Rochette, Emile Hoffmann en Herbert Spencer.
Onder de oude Romeinen was de geleidelijke vergoddelijking van de voorouders en de apotheosis van keizers een belangrijk kenmerk van de imperiale cultus en als zodanig een uitbreiding van de Griekse heldenverering.
[bewerk] Snorri Sturluson
In de Proza-Edda, opgesteld rond 1220, stelde de IJslandse bard en geschiedschrijver Snorri Sturluson voor dat de Noorse goden oorspronkelijk historische krijgsheren en koningen waren, waarvan de graven zich later tot cultcentra ontwikkelden. Odin, de Noorse hoofdgod, werd opgevoerd als een een man uit Turkije, waarvan de voorouders terug gingen tot Priamus, koning van het Troje van de Trojaanse oorlog. Nadat Odin naar het noorden vertrok stichtte hij de koninklijke families van Denemarken, Zweden en Noorwegen. Hier volgt Snorri het euhemeristische voorbeeld uit de vroeg-christelijke traditie, maar het beoogde effect gaat verder dan het eenvoudige in discrediet brengen van de heidense religie, namelijk op het punt waar volgens het model van het epos Aeneis van Virgilius de contemporaine heersers ook nog worden geligitimeerd.
[bewerk] Keltische mythologie
Onder invloed van vroege christelijke annalisten werden de voor-christelijke goden uit het heidense Ierland voorgesteld als een dynastie van vroegere heersers, de Tuatha Dé Danann, die door een latere dynastie, de Milesiërs uit Spanje, naar de onderwereld(Sídhe) werden verdreven. In het volk van de Tuatha Dé Danann kan de godenwereld van de Keltische wereld herkend worden, waarvan in Ierland de dienst vanouds op dezelfde heuvels werd gehouden tot waaronder ze later -volgens het geëuhemeriseerde verhaal- verdreven zouden zijn, terwijl de Milesiërs al helemaal verzonnen zijn als stamvaders van de heersende Keltische geslachten en hoogstens de romeins-chistelijke invloed kunnen vertolken: vergelijk daarvoor bijvoorbeeld het Latijnse "miles" (soldaat) met Mile, de naam van de veronderstelde stamvader der Milesiërs.[1]
[bewerk] Euhemerisme in de moderne wereld
Gerationaliseerde interpretatie-methoden die sommige mythen behandelen als traditionele verslagen gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen of historische feiten, kunnen worden herkend in een aantal moderne lezingen over de Griekse mythologie. De 20ste eeuwse dichter en mythograaf Robert Graves zou zich hebben schuldig gemaakt aan een overvloed van zulke "euhemeristische" interpretaties in zijn vertolking van de Griekse mythen uit 1955. Zijn suggestie dat zulke mythen getuigen van de politieke en religieuze omverwerping van eerdere cult-systemen en daarvan de rechtvaardiging zijn, werden met skepsis ontvangen. Axel Olrik, een vooraanstaande Deense folklorist, verwierp deze zienswijze al in "Principles for Oral Narrative Research"[2].
[bewerk] Externe links
- Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities 1898: Euhemerus
- Encyclopaedia Britannica 1911: Euhemerus
- Ante-Nicene Fathers, vol V: Cyprian, "On the Vanity of Idols" e-text
- The Ancient Library
[bewerk] Bronnen
- Smith, William. 1870. "Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology." (London: C. Little and J. Brown) sub "Evemerus"
- Abbé Banier's Ovid commentary Englished The Euhemerist tradition in Banier's "historical" commentaries on Ovid's Metamorphoses.
