Fokker
Van Wikipedia
Fokker was de naam van een vliegtuigfabriek, genoemd naar de stichter Anthony Fokker. Fokker raakte al zeer vroeg in zijn jeugd geïnteresseerd in vliegen. Hij is geboren op 6 april 1890 in het toenmalige Nederlands-Indië. Begin 1900 keert het gezin Fokker terug naar Nederland en vestigt zich in Haarlem. Antony begint rond 1910 met de bouw van zijn eerste echte vliegtuig. Dit vliegtuig werd de "Fokker Spin" gedoopt. Hiermee werd Fokker beroemd toen hij op 31 augustus 1911 ter demonstratie rondjes rond de Grote Kerk van Haarlem vloog.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
[bewerk] Eerste Wereldoorlog
Voor het begin van de Eerste Wereldoorlog ging Fokker in Duitsland wonen waar hij een fabriek in Johannisthal bij Berlijn oprichtte. Later verhuisde de fabriek naar Schwerin. Het eerste bekende en succesvolle vliegtuig dat Fokker produceert is de Fokker Eindecker. Dit vliegtuig bezat als eerste de mogelijkheid door de bladen van de propeller heen te schieten zonder deze te beschadigen. Dit was mogelijk door een mede door Fokker uitgevonden mechanisme dat het machinegeweer blokkeerde wanneer er zich een propellerblad voor de loop bevond, het synchonisatiesysteem. Wanneer de Duitse regering dwingt Hugo Junkers en Fokker samen te werken, komt Fokker in aanraking met dikke vleugelprofielen. Deze past hij toe op twee andere zeer succesvolle vliegtuigen, de Fokker Dr.I Dreidecker en de Fokker D.VII.
De Fokker Dr.I werd vooral bekend toen Manfred von Richthofen met dit type ging vliegen. Manfred von Richthofen was de hoogst scorende luchtaas uit de Eerste Wereldoorlog met 80 neergehaalde vliegtuigen. Met zijn vuurrode Fokker Dr.I werd hij de nachtmerrie van de geallieerde piloten. Aan zijn vuurrode kist heeft hij ook zijn bijnaam de Rode Baron te danken. De Fokker D.VII wordt beschouwd als het beste vliegtuig uit de gehele Eerste Wereldoorlog. Het werd aangedreven door een 185 PK sterke 6-cilindermotor van BMW, en was een zeer wendbaar toestel. Toen de Duitsers zich overgaven was een van de eisen die de geallieerden stelden dat alle D.VII's vernietigd of ingeleverd werden. Ruim 140 stuks werden naar de Verenigde Staten verscheept. Fokker wist echter op een clandestiene manier een aantal - waarschijnlijk 98 - per trein naar Nederland te transporteren. In Nederland hebben er daarvan nog 20 bij de toenmalige luchtvaartafdeeling (LVA), 20 bij de marineluchtvaartdienst (MLD) en 6 bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) dienst gedaan.
[bewerk] Nederlandse Vliegtuigenfabriek
Als Fokker in 1919 terugkeert in Nederland richt hij met steun van familie, de Steenkolen Handels Vereniging (SHV) (eigendom van de families van Beuningen en Fentener van Vlissingen), en van enkele rijke particulieren op 21 juli 1919 de Nederlandse Vliegtuigenfabriek op. De naam Fokker wordt zorgvuldig vermeden vanwege het oorlogsverleden. Voor de fabriek worden de hallen verbouwd van de ELTA, de Eerste Luchtvaarttentoonstelling in Amsterdam, die in de zomer van 1919 was gehouden en door Albert Plesman was georganiseerd. Een startbaan is er niet. De rompen en de vleugels worden op dekschuiten door Amsterdam naar Schiphol gevaren, en worden daar ter plekke geassembleerd.
Behalve het verder tot ontwikkeling brengen van militaire vliegtuigen, legt Fokker zich ook met succes toe op het bouwen van verkeersvliegtuigen. Hij is een van de eersten die het in de vliegtuigbouw aandurft de rompen op te bouwen uit gelaste naadloze buis. Eind jaren twintig is Fokker de grootste vliegtuigfabriek ter wereld, met vestigingen in Amsterdam-Noord en Veere, en op drie plaatsen in de Verenigde Staten.
Een historische dag is 30 december 1933 wanneer de vierkoppige bemanning wordt gehuldigd, die met de driemotorige Fokker 'Pelikaan' een retourpostvlucht Amsterdam-Batavia in recordtijd aflegt. Wereldwijd vliegen 54 luchtvaartmaatschappijen begin jaren dertig met de populaire F.VII van Fokker. In de Aviodrome in Lelystad zijn verschillende vliegtuigen van Fokker te zien.
[bewerk] Fokker D.XXI en G.I-jachtkruiser
Als Duitsland zich midden jaren dertig begint te bewapenen, wordt duidelijk dat de Nederlandse defensie hopeloos verouderd is. Tanks bezit Nederland niet en de enkele machinegeweren waarover het leger beschikt stammen nog uit de Eerste Wereldoorlog. Het leger maakt voornamelijk nog gebruik van paardentractie voor manoeuvres. Ook de Nederlandse luchtmacht is hopeloos verouderd en vliegt nog met oude door Fokker geproduceerde dubbeldekkers. Fokker start een aantal ambitieuze projecten om orders in de wacht te slepen. Er wordt begonnen met de ontwikkeling van de Fokker D.XXI, die in eerste instantie bedoeld is om verscheept te worden naar Nederlands-Indië. In Nederlands-Indie zijn de doctrines echter gewijzigd waardoor men voor de verdediging van de archipel overgaat tot de aanschaf van bommenwerpers. De D.XXI wordt door het ministerie van kolonieen overgedragen aan het ministerie van defensie, om beproefd te worden voor gebruik door de Luchtvaartafdeling. Het is het eerste moderne toestel dat vanaf midden jaren dertig de gelederen van de Luchtvaartafdeling (LVA) van het leger komt versterken. Dit toestel is een eendekker met een 830 PK sterke Bristol Mercury-motor. Verder beschikt de D.XXI over vier 7,7 mm machinegeweren en een niet intrekbaar landingsgestel. In totaal schaft de Nederlandse luchtverdediging er 36 aan. In mei 1940 zijn er 29 operationeel. De D.XXI wordt geëxporteerd naar Denemarken en Finland. Finland bouwt het toestel ook in licentie, deels met Pratt & Whitney Wasp-motoren. In de twee Fins-Russische oorlogen strijden in totaal 93 D.XXI's mee.
Ook begint Fokker met de ontwikkeling van de Fokker G.I-jachtkruiser. De G.I was een uniek vliegtuig in zijn tijd. De G.I was uitgerust met twee motoren en met twee staartbomen, en beschikte over maar liefst acht machinegeweren in de neus. Het toestel werd in 1936 voor het eerst gepresenteerd op de luchtshow in Parijs. In eerste instantie wilde Fokker de Rolls-Royce Merlin-motor inbouwen maar deze waren vanwege de oorlogsdreiging veel te weinig beschikbaar. Daarom werd in het prototype een minder sterke en minder betrouwbare Hispano Suiza-motor ingebouwd. De LVA bestelde er 36 met Bristol Mercury-motoren van 830 PK elk. Vlak voor de Duitse inval zijn ze bijna allemaal afgeleverd, maar velen worden in de eerste uren van de strijd vernietigd voordat ze zijn opgestegen. De Spaanse luchtmacht bestelt er 25 met Pratt & Whitney Wasp-motoren. Deze worden vlak voor de Duitse inval door Nederland gevorderd, maar kunnen niet meer in dienst worden gesteld. Duitsland maakt een aantal G.I's buit, die tijdens de oorlog worden ingezet bij de training van bemanningen voor de Duitse tweemotorige jachtkruiser Bf-110.
[bewerk] Tweede Wereldoorlog
De Fokker G.I blijkt tijdens de Duitse invasie het enige toestel van de luchtvaartafdeling te zijn dat iets tegen de Duitse jachtvliegtuigen in kan brengen. Veel G.I´s worden echter op de grond al vernietigd. Ook de minder snelle en minder goed bewapende Fokker D.XXI weet een respectabel aantal toestellen neer te halen, voornamelijk transportvliegtuigen. Tegenover de Messerschmitt Bf 109 weet de D.XXI een aantal successen te behalen juist doordat de D.XXI langzamer is en een kleinere draaicirkel heeft. Het feit dat er vijf keer zoveel Duitse vliegtuigen zijn vernietigd als er Fokkers zijn afgeschoten, is voor het grootste deel te danken aan één van de weinige moderne onderdelen van de Nederlandse krijgsmacht: de luchtdoelafweer. Het verwijt dat de Nederlandse regering te weinig G.I's heeft aangeschaft is, gezien het grote Duitse overwicht, twijfelachtig.
Tijdens de oorlog worden de fabrieken in beslag genomen door de Duitsers, en worden er Bücker Bestmann-lesvliegtuigen en onderdelen voor Junkers Ju 52-transportvliegtuigen gebouwd. Op 17 juli 1943 mist een geallieerd bombardement de fabrieken aan de Papaverweg; de bommen vallen in de plantsoenen langs de Meeuwenlaan en maken veel slachtoffers onder de daar schuilende arbeiders.
[bewerk] De wederopbouw
Na de oorlog verloopt de wederopbouw van het bedrijf moeizaam. De fabriek is door de Duitsers leeggeroofd en de benodigde machines keren maar mondjesmaat terug. Met de bouw van zweefvliegtuigen en autobussen wordt een voorzichtige nieuwe start gemaakt. De eerste naoorlogse Fokker-vliegtuigen kennen weinig succes door de overvloed aan goedkope vliegtuigen uit de oorlog. Door Dakota-transportvliegtuigen om te bouwen tot passagierstoestellen weet Fokker hier toch nog een beetje van te profiteren. Van het F-25-zakenvliegtuig wordt een kleine serie gebouwd. Het S-11-lesvliegtuig uit 1947 is een groter succes en wordt door zowel luchtmacht als marine aangekocht.
[bewerk] Fokker Friendship
In 1951 verhuist de fabriek naar Schiphol. In 1958 introduceert het bedrijf, dat nu voortaan Fokker heet, de Fokker F-27 'Friendship', zonder twijfel het vlaggenschip in de historie van Fokker. De Nederlandse regering heeft 27 miljoen gulden bijgedragen aan de ontwikkeling van dit vliegtuig. De F-27 groeit uit tot 's werelds meest verkochte turbopropellervliegtuig. Tot 1986, het laatste jaar waarin dit vliegtuig werd gemaakt, verkoopt Fokker wereldwijd 786 van deze toestellen, waarvan er 206 in licentie worden gebouwd door het Amerikaanse Fairchild. In april 1962 kondigt Fokker een straalvliegtuig aan, de Fokker F-28 Fellowship. Van 1969 tot 1987 worden hiervan in totaal 241 toestellen gebouwd, in diverse uitvoeringen.
In 1969 zoekt Fokker samenwerking met het Duitse VFW in Bremen. De samenwerking is geen succes. Van het enige vliegtuig dat uit deze combinatie wordt geboren, de VFW-614, worden er maar 19 verkocht. Begin 1980 is het met de samenwerking gedaan.
[bewerk] Fokker 50, Fokker 100 en Fokker 70
In 1978 is Frans Swarttouw president-directeur geworden. Hij is afkomstig uit de Rotterdamse containeroverslag. Na het vastlopen van de samenwerking met VFW geeft hij het startsein tot een wanhoopsoffensief. Gelijktijdig zullen twee nieuwe toestellen worden ontwikkeld. De Fokker 50 zal de sterk gemoderniseerde opvolger worden van de F-27 Friendship, en de Fokker 100 zal uit de F-28 Fellowship worden ontwikkeld. Swarttouw weet vervolgens het voltallige personeel tegen zich in te nemen door het bedrijf laatdunkend 'een blikfabriek' te noemen. De ontwikkelingskosten voor de nieuwe toestellen lopen gigantisch op. In 1987 zit Fokker vrijwel aan de grond. De Nederlandse overheid springt bij met 212 miljoen, maar eist wel dat Fokker een 'strategische partner' zoekt. British Aerospace en Dasa komen als meest geschikte kandidaten naar voren.
Fokker krijgt in 1990 de Koning Willem I-prijs voor goed ondernemingsschap en vernieuwing. Vooral de gelijktijdige ontwikkeling van de F-50 en de F-100 worden geprezen. Prins Claus overhandigt de prijs aan ir.M.Kuilman, voorzitter van de raad van bestuur van Fokker. Een jaar later maakt Fokker bekend dat uit de Fokker 100 een kleiner toestel zal worden ontwikkeld, de Fokker 70.
Na jarenlange en zeer moeizame onderhandelingen wordt op 30 oktober 1992 het principe-akkoord tussen Fokker en Dasa ondertekend. De problemen zijn daarmee allerminst voorbij. In 1994 viert Fokker het 75-jarige jubileum zeer sober. Wel wordt trots de nieuwe F-70 gepresenteerd. Ook de afzet van dit model voldoet echter niet aan de verwachtingen en de moeilijkheden stapelen zich op, mede veroorzaakt door interne problemen bij DaimlerBenz. Het lot van Fokker, en de 8000 mensen die er werken, ligt in handen van de Duitsers.
[bewerk] Ruimtevaartactiviteiten
In 1967 werd op bescheiden schaal een ruimtevaartafdeling door Fokker opgezet. Aanvankelijk werden enkele kleine opdrachten verworven voor onderdelen van een paar Europese satellieten. Een grote stap werd gezet in 1968 met de ontwikkeling van de eerste Nederlandse satelliet, de ANS, samen met Philips en de Nederlandse universiteiten. Fokker was daarbij verantwoordelijk voor de ontwikkeling en productie van de deelsystemenstructuur, thermische huishouding, standregeling en zonnepanelen. Ook de ontwikkeling op satellietsysteemniveau viel onder Fokker’s verantwoordelijkheid. Na de succesvolle lancering van de ANS volgde nog een tweede groot Nederlandse satellietproject: de IRAS, wat eveneens met een succesvolle lancering (in 1983) werd afgesloten.
Intussen was een onafgebroken stroom van bijdrages gestart aan allerlei Europese aardobservatie/milieu satellietprojecten waarbij Fokker zich al snel ontwikkelde als de specialist op deelgebieden als structuren, thermische huishouding, standregelsystemen en zonnepanelen. Ook aan de ontwikkeling van de Europese raket, de Ariane, in al zijn uitvoeringen (Ariane 1, 2, 3, 4, 5) heeft Fokker bijgedragen. Daarvoor werden de motorophanging en verbindingsstructuren tussen de rakettrappen gemaakt. Een nieuwe kleinere Europese raket, VEGA, is in ontwikkeling en DS is hierbij nauw betrokken. Bovendien ontwikkelde Fokker, samen met een Russische onderaannemer een reusachtig parachutesysteem waarmee de vastebrandstofraketten (boosters) van de Ariane 5 na het leegbranden weer onder gecontroleerde omstandigheden naar de aarde konden afdalen.
De bijdrage tot het International Space Station (ISS) concentreerde zich op een aantal deelstudies in de voorontwerpfase, en op de ontwikkeling en bouw van een autonome robotarm (ERA) die t.z.t. aan de buitenzijde van het ISS ruimtestation zijn werk moet gaan doen. In de loop van zijn bestaan werd de ruimtevaartafdeling steeds zelfstandiger tot het kort voor het faillissement van Fokker (1996) geheel op eigen benen kwam te staan. De naam ontwikkelde zich van Fokker Space & Systems (FSS) naar Fokker Space (FS) tot Dutch Space (DS).
Door mismanagement, het gebrek aan visie en het uitblijven van grote orders moest het bedrijf zwaar afslanken en balanceerde jarenlang op de rand van een faillissement. Van 1997 t/m 2005 werden er vijf reorganisaties doorgevoerd. Daar waar men in 1995 nog zo'n 600 hooggekwalificeerde medewerkers in dienst had liep dit aantal terug tot zo'n 250 werknemers in 2006. Op 1 januari 2006 werd Dutch Space (in samenspraak met het Ministerie van Economische zaken) overgenomen door EADS - Space Transportation. Bij het in Leiden gevestigde Dutch Space/EADS-ST zal er, wegens tegenvallende bedrijfsresultaten, medio 2007 wederom een reorganisatie plaatsvinden. Er zullen ditmaal naar verluidt 55 arbeidsplaatsen komen te vervallen...
Meer informatie volgt.
[bewerk] Faillissement
Maandag 22 januari 1996 hakt de Raad van Commissarissen van het moederbedrijf Daimler-Benz de knoop door. Daimler-Benz, dat zijn eigen uitbouw tot een wereldwijd vervoersconcern al eerder zag mislukken, stoot Fokker af. Op 23 januari 1996 wordt door de rechtbank te Amsterdam voorlopig surséance van betaling verleend. Op 15 maart 1996 gaat Fokker tenslotte failliet.
Diverse doorstartpogingen zijn tot nu toe mislukt. Rekkof is op dit moment ver gevorderd met een herstart van de productie van de Fokker 70 en Fokker 100. Of het ooit gaat lukken blijft tot nu toe een vraag, daar het bedrijf in 2006 al geruime tijd geen persberichten heeft uitgegeven.
Delen van het originele bedrijf blijven echter overeind. De ruimtevaartafdeling gaat als zelfstandig bedrijf verder en opereert sinds 2002 onder de naam Dutch Space. De fabrieken voor vliegtuigonderdelen en vliegtuigonderhoud/reparatie maken sinds 1996 deel uit van het Stork-concern, en zijn onder meer partner in het JSF-project. In 2003 start een Fokker-onderdeel van Stork, Fokker-Services, het project FokkerFUTURE. Door een samenwerkingsverband aan te gaan met verschillende toeleveranciers worden de oude Fokker 50 en 100, opgeknapt en opnieuw in de markt gezet. Waarbij men een onderhoudgarantie kan geven tegen lage kosten. Zodoende behoudt Fokker-Services zijn bestaansrecht. Daarnaast heeft men in dit kader een Fokker 50 Maritime Patrol versie ontwikkeld, bouwt men een drietal Fokker 50's om tot vrachtvliegtuig en biedt men de Fokker 100 aan als Executive Jet (F100EJ). Voor dit project ontvangt men in 2005 de Aerospace Industry Award in de categorie Air Transport uitgereikt door het tijdschrift Flight International.
[bewerk] Vliegtuigtypen
[bewerk] Tot en met de Eerste Wereldoorlog
- Fokker Spin
- Fokker M.1 - M.4 Spin (militaire versies)
- Fokker W.1 - W.2
- Fokker A.III (M.5K)
- Fokker A.II (M.5L)
- Fokker M.6
- Fokker B.I (M.7 en M.10E)
- Fokker W.3
- Fokker A.I (M.8)
- Fokker M.9
- Fokker B.II (M.10Z)
- Fokker E.I (M.5K/MG)
- Fokker E.II (M.14)
- Fokker E.III (M.14v)
- Fokker E.IV (M.15)
- Fokker M.16E en M.16Z
- Fokker B.II (M.17Z)
- Fokker B.III (M.18Z)
- Fokker D.I (M.18E)
- Fokker D.II (M.17E)
- Fokker D.III (M.19)
- Fokker D.IV (M.21)
- Fokker D.V (M.22)
- Fokker V.1 - V.4
- Fokker F.I (V.5)
- Fokker Dr.I
- Fokker V.6 - V.9
- Fokker D.VI (V.13)
- Fokker D.VII (V.11/2)
- Fokker V.17 - V.25
- Fokker E.V/D.VIII (V.26)
- Fokker V.27 - V.37
- Fokker C.I (V.38)
[bewerk] Tot de Tweede Wereldoorlog
- Fokker V.39 - Fokker V.42
- Fokker C.II
- Fokker F.6
- Fokker F.II
- Fokker F.III
- Fokker F.IV
- Fokker T.II
- Fokker S.I
- Fokker D.IX
- Fokker D.X
- Fokker S.II
- Fokker B.I
- Fokker C.IV
- Fokker F.V
- Fokker S.III
- Fokker D.XI
- Fokker T.III
- Fokker B.II
- Fokker F.VII
- Fokker C.V
- Fokker D.XII
- Fokker D.XIII
- Fokker S.IV
- Fokker D.XIV
- Fokker B.III
- Fokker F.VIII
- Fokker T.IV - T.IVa
- Fokker C.VIIW
- Fokker F.XI "Universal"
- Fokker F.XIV
- Fokker D.XVI
- Fokker F.IX
- Fokker C.VIII
- Fokker C.IX
- Fokker F.XII
- Fokker D.XVII
- Fokker F.XVIII
- Fokker F.XX
- Fokker F.XXXVI
- Fokker C.X
- Fokker F.XXII
- Fokker C.XIW
- Fokker D.XXI
- Fokker G.I
- Fokker T.V
- Fokker S.IX
- Fokker C.CIVW
- Fokker T.VIIIW
- Fokker D.XXIII
- Fokker T.IX
[bewerk] Na de Tweede Wereldoorlog
- Fokker F.25 "Promotor"
- Fokker S.11 "Instructor"
- Fokker S.12 "Instructor"
- Fokker S.13 "Universal Trainer"
- Fokker S.14 "Machtrainer"
- Fokker F-27 "Friendship"- Een civiel vliegtuig met 4 bladige Dowty Rotol-propeller en Rolls-Royce Dart6-turbopropmotoren. Later met iets grotere propellers uitgevoerd en een opgevoerde Dart7-motor.
- Fokker F-28 "Fellowship" - Het eerste straalvliegtuig van Fokker, met twee Rolls-Royce-motoren
- Fokker 50 - Een flink gemoderniseerde versie van de F-27, met 6 bladige Dowty Rotol-propellers, voor maximaal 50 passagiers
- Fokker 60 - Een militaire versie van de Fokker 50
- Fokker 100 - Een flink gemoderniseerde en verlengde versie van de F-28, voor maximaal 100 passagiers.
- Fokker 70 - Een verkorte versie van de Fokker 100, voor 70 passagiers
- Fokker 130 - Een verlengde versie van de Fokker 100, voor 130 passagiers - nooit gebouwd - ontwikkeling door DASA in 1993 stopgezet ..
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Fokker van Wikimedia Commons. |
