Guliks Overkwartier
Van Wikipedia
Guliks Overkwartier
Enkele Duits-Nederrijnse plaatsen in het Nederlands-Duitse grensgebied bij Roermond hebben een nog complexere staatkundige geschiedenis dan de twee oude hertogdommen Gelre en Gulik al zelf. Ze waren verbonden met het Overkwartier van Gelre, maar lagen in het Gulikse land. De naam Guliks Overkwartier heeft alleen betrekking op de stad Erkelenz en het daarbijbehorende Kückhoven, maar de stad Viersen was een soortgelijke Gelderse exclave in Gulik, iets noordelijker aan de Niers gelegen. Ook Elmpt, Nederkruchten en Wegberg lagen als een slurfvormig soort 'schiereiland' in het Gulikse gebied, maar deze plaatsen waren territoriaal verbonden met het Gelderse, thans Midden-Limburgse Swalmen en Beesel met Belfeld. Hoewel nooit Guliks geworden is hun geschiedenis toch enigermate met die van Erkelenz en in ieder geval met die van Nederland verbonden.
Inhoud |
[bewerk] Erkelenz
Erkelenz (Nederlands: Erkelens) is een plaats in de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, gelegen in het district Heinsberg. De stad heeft ongeveer 44.600 inwoners. Naburige steden zijn onder andere Geilenkirchen, Heinsberg en Hückelhoven.
In 1326 kreeg Erkelenz stadsrechten van graaf Reinald II van Gelre. Erkelenz en Kuckhoven maakten deel uit van het Overkwartier van het hertogdom Gelre maar vormden een exclave in het hertogdom Gulik. Deze exclave was in de 15e, 16e en 17e eeuw wel in het Ambt Erkelenz verbonden met het nabij gelegen Gelderse Wegberg met Niederkrüchten en Brempt.
Keizer Karel V verovert 1543 Gelre en Erkelenz wordt deel van de Habsburgse Nederlanden. Het behoorde tot de Spaanse Nederlanden tot de stad in 1713 bij het Verdrag van Utrecht als het Guliks Overkwartier werd toegewezen aan het hertogdom Gulik. Gedurende het grootste deel van de 18e eeuw is de stad dus Guliks. De Fransen bezetten 1794 Erkelenz. In 1815 wordt de stad Pruisisch.
[bewerk] Viersen
Viersen is een stad, gelegen aan de linker Rijnoever in Noord-Rijnland-Westfalen, daarnaast is het ook de hoofdstad van het district Viersen. De stad heeft ruim 76.000 inwoners en een oppervlakte van 9100 hectare. De huidige gemeente Viersen ontstond in 1970 door de bestuurshervorming waardoor de gemeenten Viersen, Dülken, Süchteln en Boisheim werden opgeheven en fuseerden tot de huidige gemeente Viersen.
De gemeenten Dülken, Süchteln en Boisheim lagen in het gebied van het Amt Brüggen in het Hertogdom Gulik. Viersen lag als Gelderse exclave van het ambt Krickenbeck temidden van dit Guliks gebied.
Viersen behoorde tot het Overkwartier van Gelder en dus tot de Zuidelijke Nederlanden. Tijdens de Spaanse successieoorlog werd het door Pruisen ingenomen, samen met een reeks andere gemeenten, die vanaf 1713 officieel Pruisisch Opper-Gelre vormden.
Deze geïsoleerde situatie werd door de Fransen in 1794 beëindigd. Vanaf 1815 hoorde dit gebied als onderdeel van de Rijnprovincie tot het Koninkrijk Pruisen. Hiermee kwam tevens een einde aan de territoriale versplintering van het gebied. Doordat de plaatsen tot verschillende staten hebben behoord, verliep de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeenten zeer verschillend. Dülken en Süchteln werden bestuurd door leden van de familie Van Gulik en dezen wilden de steden versterken als grenssteden tegen Gelre. In Viersen had het Stift St. Gereon uit Keulen grote invloed. Zij hadden geen interesse om Viersen tot een stad te ontwikkelen. Hierdoor ontwikkelde Viersen zich planologisch anders dan de gemeenten Dülken und Süchteln.
[bewerk] Wegberg
Wegberg is een stad met bijna 30.000 inwoners in de kreis Heinsberg in Noord-Rijnland-Westfalen (Duitsland). De stad heeft een grenslijn van ongeveer 8 km met Nederlands Limburg.
Wegberg werd voor het eerst in 966 genoemd onder de naam Berck. De wegen die naar de brug over de Swalm leiden deden de naam Wegberg ontstaan. Dit riviertje vormde eeuwenlang tussen de Mühlenbach en de Beeckbach ook de grens tussen het hertogdom Gelre en het hertogdom Gulik.
Gelders Wegberg met Niederkrüchten en Brempt hoorde bij het Overkwartier en was dus achtereenvolgens Spaans en Oostenrijks (of Belgisch). In de Franse tijd hoorde het ook bij het Belgisch departement van de Nedermaas. In 1815 kwam het aan Pruisen.
De katholieke Sint-Peter en Pauluskerk lag (ligt) in het Gulikse deel van Wegberg.
[bewerk] Nederkruchten
Niederkrüchten (Nederlands Nederkruchten, vroeger ook Cruchten) is sinds 1972 met Elmpt verenigd in de nieuwe gemeente Niederkrüchten, behorende tot de Kreis Viersen in het regeringsdistrict Düsseldorf van Noord-Rijnland-Westfalen. Voordien behoorden ze beide tot het voormalige dictrict Erkelenz. Tot deze gemeente, ruim 15.000 inwoners tellend, horen de volgende plaatsen: Birth, Brempt, Boscherhausen, Dam, Elmpt, Gützenrath, Heyen, Laar, Niederkrüchten, Oberkrüchten, Overhetfeld, Rieth en Silverbeek.
Cruchten hoorde bij het Overkwartier of Opper-Gelre en was dus achtereenvolgens Spaans en Oostenrijks (of Belgisch). Het Gelderse, thans tot Nederkruchten behorende Elmpt grensde westelijk aan het thans bij Roermond behorende, eveneens Gelderse Swalmen en het Gulikse Maasniel (later een vrije heerlijkheid), en oostelijk aan het thans Duitse, toen Gelderse Brempt, Nederkruchten en Wegberg. Terwijl Elmpt samen met Swalmen onder het Gelderse ambt Montfort viel, behoorden Brempt, Nederkruchten en Wegberg tot het Ambt Erkelens. Swalmen, Elmpt, Brempt, Nederkruchten en Wegberg kwamen in de 18e eeuw tesamen met Roermond, Maasniel en Herten aan het Oostenrijks Overkwartier. In de Franse tijd hoorde dit gebied ook bij het Belgisch departement van de Nedermaas. In 1815 kwam het aan Pruisen.
[bewerk] Bronvermelding
A.J. Welschen 2000-2005: Course Dutch Society and Culture, International School for Humanities and Social Studies ISHSS, Universiteit van Amsterdam (met toestemming)
