Iannis Xenakis
Van Wikipedia
Iannis Xenakis (Brăila, Roemenië, 29 mei 1922 - † Parijs, 4 februari 2001) was een Grieks componist en architect, die het grootste deel van zijn leven in Frankrijk doorbracht.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Als zoon van Griekse ouders geboren - Clearchos Xenakis en Photini Pavlou behoorden in Roemenië tot de Griekse diaspora - vertrok Iannis Xenakis op 11-jarige leeftijd met zijn familie naar het Griekse eiland Spetsaï, waar hij na een Engels-Griekse privéschool ging. Al vroeg ontwikkelde hij interesse voor Griekse en Byzantijnse kerkmuziek, maar hij studeerde van 1940 tot 1947 voor ingenieur en architect in Athene.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog maakte hij deel uit van het verzet tegen de Duitse bezetting. In 1945 werd hij in het gezicht verwond, gearresteerd en ter dood veroordeeld.
In 1947 emigreerde hij naar Frankrijk waar hij tot zijn dood leefde. In 1965 kreeg hij - ook met steun van Georges Pompidou - de Franse nationaliteit.
Na zich voorheen uitsluitend als autodidact ontwikkeld te hebben, ging hij nu studeren bij mensen als Arthur Honegger aan de Ecole Normale de Musique, Darius Milhaud en Olivier Messiaen. Aan het eind van de jaren '50 steunde ook de dirigent Hermann Scherchen hem; hij dirigeerde verschillende premières van Xenakis' werken.
In Parijs maakte hij ook kennis met de befaamde architect Le Corbusier. Als medewerker op het ontwerpbureau van Le Corbusier ontwierp hij gebouwen in Nantes en Marseille, het convent van La Tourette, het congrescentrum in Chandigarh en het stadion van Bagdad. Ook bij het Philips-Paviljoen op de Wereldtentoonstelling in 1958 in Brussel was hij betrokken met het ontwerpen van "hyperbolische lineaturen", terwijl hij tegelijkertijd zijn eerste compositie Metastasis voor eenenzestig instrumenten schreef. De première van Metastasis bij de Donaueschinger Musiktage in 1955 onder leiding van Hans Rosbaud bracht hem de doorbraak aan de top van de internationale scène van de nieuwe muziek.
Aan de Parijse Ecole Pratique des Hautes Etudes stichtte en leidde hij een interdisciplinaire werkgroep, de Équipe de Mathématique et d’Automatique Musicales (EMAMu). Vanaf 1972 doceerde hij ook aan de Sorbonne. Met Pierre Boulez stichtte hij het IRCAM-Instituut te Parijs, maar hij trok zich later daaruit terug.
In de volgende jaren ontstonden vele composities, essays en analyses van eigen en andermans werken.
[bewerk] Stijl
Zijn opleiding tot ingenieur en architect heeft zijn composities beïnvloed. Zijn muziek is helemaal als Ruimtesymfoniek te verstaan, als klankbeweging in de ruimte. Daarin gaat hij zelfs verder dan Edgar Varèse, omdat hij Varèses theorie van de klankprojectie als vierde dimensie met wiskundige praktijken en met middelen van architectonische berekeningen in klank omzet. Interessant is de verbinding van zijn eerste composities, die door hem als klankwolken en melkwegen aangeduid worden, met de architectonische vormgeving van het Philips-Paviljoen op de Brusselse Wereldtentoonstelling in 1958, waar hij niet de vlakteconstructie maar een architectuur van de volumina inzet.
Uit stochastische fenomenen zoals regenval, een massa van mensen of een bijenzwerm leidde hij vanaf 1954 een eigen muziekstijl, de stochastische muziek af. Verder trachtte hij praktijk en kennis van de speltheorie, verzamelingstheorie en de maattheorie in zijn composities om te zetten.
Zijn laatste werk voor de Olympische Spelen te Athene met de titel Prometheus kon hij niet voltooien.
[bewerk] Composities
[bewerk] Werken voor orkest
- 1952/1953 Anastenaria - Le sacrifice voor orkest (51 instrumenten)
- 1953 Anastenaria - Procession aux eaux claires voor gemengd koor (30), mannenkoor (15) en orkest (62)
- 1953/1954 Metastasis voor orkest (61 instrumenten)
- 1955/1956 Pithoprakta voor strijkorkest (46), twee tuba's en 2 slagwerkers
- 1956/1957 Achorripsis voor orkest (21 instrumenten)
- 1956-1962 ST/48, 1-240162 voor orkest
- 1958-1959 Analogique A et B voor strijkerensemble en geluidsband
- 1959 Syrmos voor strijkerensemble
- 1959 Duel voor twee orkesten
- 1962 Stratégie voor twee orkesten
- 1965-1966 Terretektorh voor orkest (88 instrumenten); de muzikanten zijn onder het publiek over de gehele zaal verdeeld
- 1967-1968 Nomos gamma voor orkest
- 1969 Synaphaï voor piano en orkest
- 1971 Aroura voor strijkerensemble
- 1971 Antichthon voor orkest
- 1972 Eridanos voor orkest
- 1974 Erikhthon voor piano en orkest
- 1974 Noomena voor orkest
- 1975 Empreintes voor orkest
- 1977 Jonchaies voor orkest
- 1982 Pour les Baleines voor strijkorkest
- 1982 Shaar voor strijkorkest
- 1983-1984 Lichens voor orkest
- 1986 Kekrops voor piano en orkest
- 1986 Horos voor orkest
- 1987 Tracées voor orkest
- 1987 Ata voor orkest
- 1990 Tuorakemsu voor orkest
- 1990 Kyania voor orkest
- 1991 Dox-Orkh voor viool en orkest
- 1991 Roáï voor orkest
- 1991 Krinoïdi voor orkest
- 1991 Troorkh voor tuba en orkest
- 1993 Mosaïques voor orkest
- 1993-1994 Dämmerschein voor orkest
- 1995 Koïranoï voor orkest
- 1996 Ioolkos voor orkest
- 1997 Sea-Change voor orkest
[bewerk] Werken voor piano
- 1949-1950 Sept pièces sans titre
- Menuet
- Air populaire
- Allegro molto
- Mélodie
- Andante
- 1950-1951 Six chansons
- 1961 Herma
- 1973 Evryali
- 1981 Mists
- 1987 A R. - hommage à Maurice Ravel voor piano
[bewerk] Werken voor orgel
- 1974 Gmeeoorh
[bewerk] Werken voor koor
- 1953 Stamatis Katotakis - chanson de table voor zang en driestemmig mannenkoor
- 1962 Polla ta dhina voor kinderkoor en orkest
- 1967 Medea Senecae voor mannenkoor en kwintet (klarinet, fagot, tuba, cello, percussie)
- 1967-1968 Nuits voor gemengd koor
- 1973 Cendrées voor gemengd koor (4 x 18 stemmen) en orkest
- 1977 A Hélène voor vrouwenkoor
- 1977 A Colone voor mannenkoor en ensemble
- 1979 Anemoessa voor gemengd koor en orkest
- 1981 Serment-Orkos voor gemengd koor
- 1981 Nekuïa voor gemengd koor en orkest
- 1981 Pour la Paix voor gemengd koor
- 1983 Chant des soleils voor kinderkoor, gemengd koor, koperensemble en percussie
- 1985 Idmen A voor gemengd koor en vier slagwerkers
- 1990 Knephas voor gemengd koor
- 1992 Pu wijnuej we fyp voor kinderkoor
[bewerk] Vocale muziek met orkest of instrumenten
- 1952 Zyia (2e versie) voor sopraan, mannenkoor (10 minimum), fluit en piano
- 1953 La Colombe de la paix voor alt en gemengd koor
- 1975 N'Shima voor twee mezzosopranen en 2 hoorns, 2 tuba's, cello
- 1977 Akanthos voor sopraan, fluit, klarinet, piano, 2 violen, altviool, cello, contrabas
- 1980 Aïs voor bariton, percussie en orkest
- 1982 Pour Maurice voor bariton en piano
- 1987 Kassandra voor bariton en percussie
- 1992 La déesse Athéna voor bariton en ensemble
- 1993 Les Bacchantes voor bariton, vrouwenkoor en ensemble
[bewerk] Kamermuziek
- 1952 Dhipli zyia voor viool en cello
- 1956-1962 Morsima-Amorsima voor piano, viool, cello, contrabas
- 1963-1964 Eonta voor piano en koperkwintet
- 1964 Hiketides koperkwartet en strijkersensemble
- 1964-1965 Akrata voor blazersensemble
- 1966 Nomos alpha voor cello
- 1967 Polytope de Montréal voor vier ensembles
- 1969 Anaktoria voor klarinet, fagot, hoorn, 2 violen, altviool, cello, contrabas
- 1971 Charisma voor klarinet en cello
- 1972 Linaïa-Agon voor hoorn, trombone en tuba
- 1976 Epeï voor hobo, klarinet, trompet, twee trombones en contrabas
- 1976 Dmaathen voor hobo en percussie
- 1979 Palimpsest voor ensemble
- 1979 Dikhthas voor viool en piano
- 1981 Komboï voor percussie en klavecimbel
- 1983 Tetras voor strijkkwartet
- 1983 Khal Perr voor koperkwintet en twee slagwerkers
- 1984 Thalleïn voor ensemble
- 1984 Namma voor klavecimbel
- 1986 Akea voor piano en strijkkwartet
- 1987 XAS voor saxofoonkwartet
- 1989 Epicycle voor cello en ensemble
- 1989 Oophaa voor klavecimbel en percussie
- 1992 Paille in the wind voor cello en piano
- 1993 Plekto voor fluit, klarinet, percussie, piano, viool, cello
- 1994 Mnamas kharin Witoldowi Lutoslawskiemu voor koperkwartet
- 1995 Kuïlenn voor blazersensemble
- 1996 Zythos voor tuba en zes slagwerkers
- Khoaï-Xoai voor klavecimbel
[bewerk] Werken voor percussie
- 1969 Persephassa voor zes slagwerkers
- 1975 Psappha
- 1978 Pléïades voor zes slagwerkers
- 1985 Idmen B voor zes slagwerkers
- 1987-1988 Rebonds
- 1989 Okho voor percussietrio
[bewerk] Elektronische muziek
- 1957 Diamorphoses
- 1958 Concret P-H
- 1960 Orient-Occident
- 1962 Bohor naar een oud Grieks drama
- 1969-1970 Hibiki Hana Ma
- 1971 Persépolis
- 1972 Polytope de Cluny
- 1977 La légende d'Eer
- 1978 Mycènes alpha
- 1987 Taurhiphanie
- 1989 Voyage absolu des Unari vers Andromède
- 1991 Gendy3
[bewerk] Werken voor traditionele Japanse instrumenten
- 1985 Nyûyô voor shakuhachi, sangen en 2 koto's
[bewerk] Publicaties
- François-Bernard Mâche: Portrait(s) de Iannis Xenakis Seuil. January 2002. 176 p. ISBN 2717721789
- Rosemary Tristano Amagali: Texture as an Organizational Factor in Selected Works of Iannis Xenakis. M.M. Thesis, Indiana University. 1975.
- André Baltensperger: Iannis Xenakis und die Stochastische Musik - Komposition im Spannungsfeld von Architektur und Mathematik. Zürich. Paul Haupt. 1995, 709p.
- Jean-Marc Bardot: Cendrées de Xenakis ou l'émergence de la vocalité dans la pensée xenakienne Undergraduate thesis (equivalent), Université Jean Monnet, Saint-Etienne. 1999. 99p.
- Salvatore di Biasi: Musica e matematica negli anni 50-60: Iannis Xenakis. Bologne. Universida degli Studi di Bologna. 1994. 484p.
