Johann Friedrich Böttger
Van Wikipedia
Johann Friedrich Böttger (Schleiz, 4 februari 1682 - Dresden, 13 maart 1719) was een van de uitvinders van het zogenaamde Meißener porselein. Böttger ontwikkelde een tamelijk geavanceerde, kleine oven en was deskundig op het gebied van robijnglas.
Johann Friedrich Böttger werd geboren op 4 februari 1682 in Schleiz in Thüringen. Hij kreeg zijn eerste opleiding van zijn stiefvader, een vestingbouwkundige in Magdeburg. In 1696 kreeg hij een betrekking als apothersbediende in Berlijn en maakte - volgens de legende - kennis met een Griekse monnik, die hem in de alchemie in wijdde. Liever dan pillen te draaien en tabak verkopen, begon Böttger te verkondigen goud te kunnen maken. Frederik I van Pruisen had Leibniz geraadpleegd en zette een premie op Böttger's gevangenneming, hopend dat deze veelbelovende jongeman de lege staatskas zou kunnen vullen. Omdat de experimenten van Böttger niet voor herhaling vatbaar waren, vluchtte hij naar Wittenberg en liet zich inschrijven als student aan de plaatselijke universiteit. Ondertussen verzocht Böttger de keurvorst August de Sterke om bescherming en kreeg in het paleis een laboratorium om goud te maken. Böttger trachtte, toen zijn pogingen zonder gevolg bleven naar Bohemen te vluchten, maar werd achternagezeten, en opgesloten in de vesting Königstein (Saksen). Afgesloten van ieder contact zette Böttger zich aan het samenstellen van een wijdlopig boek, vol mystische onzin, dat hij in de herfst van 1705 presenteerde.
Op voorstel van de graaf Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, een wiskundige en geoloog, die in Leiden had gestudeerd (en zich bezig hield met het opzetten van innovatieve industrie) werd besloten om van Böttger's kennis gebruik te maken en hem daarvoor meer vrijheid toe te staan. Böttger werd overgebracht naar Dresden toen de Zweden tijdens de grote Noordse oorlog Saksen binnenvielen. Hij werkte in een bastion aan Elbe, gelegen aan de Brühlsche Terrasse. Von Tschirnhaus was diverse malen op bezoek was geweest bij de pottenbakkers in Delft, maar ook in Saint-Cloud. Vanwege zijn onderzoek naar vergrootglazen en brandpunten was hij een expert op het gebied van bakprocessen bij hoge temperaturen en als lid benoemd van de Academie van Wetenschappen in Parijs. Het gelukte de beide mannen eind 1707 de samenstelling van de grondstoffen (alabaster) te verbeteren en het zogenaamde rode of bruine Böttgersteingzeug aan August de Sterke te presenteren.
Na de dood van Von Tschirnhausen, die in zijn jonge jaren nog met Baruch de Spinoza en Christiaan Huygens had gecorrespondeerd, claimde Böttger op 15 januari 1708 de uitvinding. Dat had tot gevolg dat hij streng werd bewaakt door negentig soldaten, twintig onderofficieren, etc. en een trommelaar. In 1710 werd hij de eerste directeur van de Koninklijke Meißener Porselein Manufactuur. In 1711 werd hij in de adelstand verheven. In Dresden en Meißen wemelde het ondertussen van de spionnen, die het samenstelling van de porseleinaarde en het glazuur wilden weten. De productie van koffie-, thee- en chocoladekannen en kopjes vond plaats in de lege Albrechtsburg. In 1713 begon de fabriek met de verkoop op de Messe in Leipzig. Al in een vroeg stadium waren een aantal (Amsterdamse) kunstenaars aangetrokken - waaronder Gerrit van Malsem en zijn schoonvader - die ervaring hadden met het beschilderen van tegels. Andere schilders werkten vanuit huis.
Böttger was veel meer een uitvinder dan manager. Hij had te kampen met weglopend personeel, omdat het niet regelmatig werd uitbetaald; daarnaast met plagiaat, corruptie, diefstal, een falende boekhouding en een slechte gezondheid. Böttger werd opnieuw depressief en dronk buitengewoon veel. Hij werd vrijgelaten, maar mocht Saksen niet verlaten. De keurvorst August de Sterke was de grootste afnemer van het porselein, maar helaas een zeer slecht betaler en Böttger ging failliet. Rond 1717 lukte het Böttger om wit porselein te maken. Dat betekende dat hij opzoek kon gaan naar een goede samenstelling van het onderglazuurblauw, dat tijdens het bakproces stand zou houden.
Böttger stierf op 13 maart 1719, op nog betrekkelijk jonge leeftijd. Naast tbc en epilepsie zullen alle giftige dampen die hij vijfentwintig jaar lang had opgesnoven, daarmee te maken hebben gehad.
[bewerk] Bronnen
- Coutts, H. (2001) The Art of Ceramics. European Ceramic Design 1500-1830, p. 87
- Gleeson, J. (1998) Het arcanum. Het fantastische, ware verhaal over de uitvinding van het Europees porselein.
- Oosthoek's Encyclopaedie (1917)
