Kinderdijk
Van Wikipedia
 |
|
|
Kinderdijk is een dorp in Zuid-Holland, gelegen in de Alblasserwaard. Een deel van het dorp maakt deel uit van de gemeente Nieuw-Lekkerland, een ander gedeelte ligt in de gemeente Alblasserdam. Kinderdijk bevindt zich op de plaats waar Noord en de Lek samenkomen. De plaats is voornamelijk bekend om de molens. De voornaamste bedrijvigheid bestaat uit scheepsbouw.
Inhoud |
[bewerk] Molens
De molens van Kinderdijk staan sinds 1997 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De 19 windmolens, die een molengang vormen, zijn een toeristische trekpleister. Één van de molens, vrij dicht bij het dorp Kinderdijk, is tijdens het zomerseizoen ook van binnen te bezichtigen. De molenrijen zijn slechts te voet of per fiets goed te bezichtigen.
De molens bij Kinderdijk zijn gebouwd vanaf het einde van de veertiende eeuw, maar de overblijvende molens dateren van het midden van de 18e eeuw.
De molens van Kinderdijk zijn allemaal grondzeilers en zijn gebouwd om het water uit de polder te pompen. Onder in elke molen bevindt zich een schoepenrad, dat het water omhoog brengt, vaak met een hoogteverschil van 140 centimeter. Door het inklinken van de bodem van de polders van de Alblasserwaard en het stijgen van het waterpeil in de rivier de Lek waren er steeds meer molens nodig. Er staat tussen de molens van Kinderdijk ook één wipmolen (De Blokker).
De molens verplaatsen het water uit de Alblasserwaard (met een oppervlakte van 24.000 ha) in twee trappen. Eerst wordt het water van een lage boezem (het polderniveau) naar een hoge boezem gepompt, die door de gehele Ablasserwaard loopt. Bij de tweede trap wordt het water naar een reservoir gepompt. Hiervandaan wordt het water via sluizen in de rivier gelaten als het water het hoogste punt bijna nadert. De molens worden dan ook boezemmolens genoemd.
Het molencomplex bestaat uit:
- acht bakstenen windmolens die vroeger eigendom waren van het voormalige waterschap Nederwaard, gebouwd in 1738. Deze molens zijn vrijwel gelijk aan elkaar, maar verschillen in details, omdat ze door verschillende aannemers zijn gebouwd. De lengte van de wieken (de vlucht genoemd) varieert tussen 27,5 en 28 meter. De schepraderen zitten onderin de romp van de molen. Een molenaar bewoonde de molen met zijn gezin.
- acht met riet bedekte windmolens, die vroeger eigendom waren van het voormalige waterschap Overwaard, gebouwd in 1740. Deze molens zijn achtkantig en hebben een vlucht van 28,6 tot 29,5 meter. Het schoepenrad van deze molens heeft een diameter van 6,70 meter. Net als bij de molens van Nederwaard kunnen deze molens het water over een hoogte van 1,40 meter verplaatsen.
- Deze beide rijen molens zorgden, onafhankelijk van elkaar, voor de afwatering van de Alblasserwaard.
- twee achtkante windmolens van de polder Nieuw-Lekkerland gebouwd in 1760. Deze heten resp. De Hoge Molen (gebouwd in 1740) en De Lage Molen (1761). Beide zijn achtkante, met rietgedekte molens gebouwd op muren van baksteen. De Hoge Molen maalt met een schroef van Archimedes van 1,8 meter diameter, die dateert uit 1962. Daarvoor had het een scheprad, net als de Lage Molen.
- en één wipmolen, de Blokweerse Wip of De Blokker, van de polder Blokweer die gebouwd is in 1620 en in 1997 afbrandde. De molen is geheel hersteld en weer operationeel sinds 2000. Al rond 1400 stond hier een molen, die in 1575 door de Spaanse troepen in brand is gestoken.
Alle negentien molens van het complex zijn eigendom van de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk.
[bewerk] Geschiedenis
De molens van Kinderdijk werden gebouwd, omdat er moeilijkheden waren met de afwatering van de Alblasserwaard. Dit gebied was op grote schaal ontgonnen. Via sloten en weteringen werd het water afgevoerd. Eerst waren er meer natuurlijke waterlopen, maar uiteindelijk bleven hiervan alleen de Alblas en de Giessen over. Oorspronkelijk kon het water daarvan vrij in de rivieren (waaronder de Lek) uitlopen, maar door de afwatering klonk de bodem in, en ontstonden problemen, als het rivierwater hoog stond.
Veengrond kan door dit soort effecten wel een meter per eeuw dalen, en dat gebeurde hier dan ook. De polderbesturen moesten samen gaan werken en maakten daartoe twee grote afwateringseenheden:
- Het waterschap Overwaard (globaal in het oosten en noorden van de Alblasserwaard, uitwaterend langs de Giessen)
- Het waterschap Nederwaard (ten zuiden en westen hiervan; uitwaterend via de Alblas).
Floris V richtte tevens in 1277 het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard op. Dit legde een ringdijk aan rond het gehele gebied, met sluisjes in de Giessen en de Alblas. Bij laag water kon hierdoor op de Merwede geloosd worden. Op den duur was dat ook niet meer voldoende. Daarom maakte men uitwatering op de plaats met de laagste waterstand buiten de polder, op de meest noordwestelijke punt van de Alblasserwaard, bij Kinderdijk.
In 1366 verlegde men de afwatering via de Giessen hierheen, en in 1370 ook de afwatering via de Alblas. Dat vergde nieuwe afwateringskanalen van 17 kilometer lengte in het geval van de Giessen. Beide afwateringskanalen lopen bij Kinderdijk parallel, en zijn gescheiden door een smalle kade, waarover het voetpad loopt.
Tweehonderd jaar later voldeed dit ook niet meer. De capaciteit voor de waterberging werd vanaf 1620 vergroot. Maar nog 100 jaar later bleek dit opnieuw onvoldoende. Vanaf dat moment (1739 voor Nederwaard, 1740 voor Overwaard) werd het water door de boezemmolens opgepompt naar de waterberging in de hoge boezems. Bij lage waterstand werd het water uitgelaten in de rivier.
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Kinderdijk op Wikimedia Commons. |
[bewerk] Andere bezienswaardigheden
De plek is van internationale waarde, niet alleen vanwege de windmolens, maar omdat alle technologie van waterbeheer vanaf de middeleeuwen hier dicht bij elkaar te zien is. Er zijn dijken, opslagreservoirs, moderne pompstations en administratieve gebouwen.
Zo ligt het gemeenlandshuis van de Overwaard aan het einde van de Lage Boezem en tegen de Lek aan. Dit pand bestond al eerder, maar werd in 1644 als gemeenlandshuis in gebruik genomen. Het gebouw wordt tegenwoordig gebruikt als representatief gebouw van het waterschap Rivierenland.
[bewerk] Gemalen
Ter versterking van de pompcapaciteit zijn in 1868 twee stoomgemalen opgericht. Eén daarvan - het gemaal Wisboom - bestaat nog, maar is inmiddels voorzien van een elektrisch opvoerwerktuig. Vanaf 1950 is de functie van de molens overgenomen door een aantal gemalen. Het gemaal bij Kinderdijk zelf werkt met een schroef van Archimedes, dat aan de buitenkant goed te zien is.
Naast het Wisboomgemaal liggen bij Kinderdijk het J.U. Smitgemaal (uit 1972) en Gemaal De Overwaard (uit 1995)
[bewerk] Herkomst van de naam
Over de ontstaansgeschiedenis van de naam Kinderdijk doen verschillende verhalen de ronde. De oorspronkelijke naam van het dorp is "Elshout".
- Het bekendste verhaal over het ontstaan van de naam Kinderdijk gaat terug naar 1421 tijdens de grote St. Elisabethsvloed. Toen de ergste storm geluwd was ging men de dijk op om te kijken, wat er te redden viel en zag men in de verte een wiegje aan komen drijven. Men had geen hoop, dat daarin nog iets levends zou zijn, maar toen het dichterbij kwam, zag men beweging. Nog dichterbij gekomen zag men, dat een kat het wiegje in evenwicht probeerde te houden door heen en weer te springen zodat er geen water in het wiegje kon komen. Toen het wiegje uiteindelijk vlak bij de dijk was, viste men het wiegje op en bleek er nog een baby in te liggen die, rustig en droog, sliep.
- Een ander verhaal vertelt dat de naam Kinderdijk ontstaan is doordat de dijk die er door heen loopt met behulp van kinderarbeid tot stand is gekomen.
- Weer een ander verhaal vertelt, dat er een zekere Jan in een groot huis nabij Kinderdijk (Elshout) woonde. Deze Jan had veel kinderen en werd daarom 'Jan der Kindere' genoemd. Later hebben de mensen het gebied, waar hij woonde, Kinderdijk genoemd.
- Nog een andere verklaring is, dat de betrokken dijk laag was ten opzichte van omringende dijken. De dijk was dus een kleiner exemplaar, een kind dus.
[bewerk] Externe links
| {{{afb_links}}} | Werelderfgoed in het Koninkrijk der Nederlanden |  |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Beemster - Ir. D.F. Woudagemaal - Stelling van Amsterdam - Molens bij Kinderdijk-Elshout - Rietveld-Schröderhuis - Schokland en omgeving - Historische binnenstad van Willemstad op Curaçao |
|||
