Koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog
Van Wikipedia
Dit artikel behandelt de rol van de Nederlandse koningin Wilhelmina direct voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij vertrok uit Nederland naar Londen aan het begin van de Duitse bezetting en bleef daar tot na de bevrijding. In Londen gaf Wilhelmina leiding aan de Nederlandse regering in ballingschap, de Londense kabinetten en sprak ze het Nederlandse volk toe via Radio Oranje.
[bewerk] Beoordeling en discussies achteraf
Veel Nederlanders hebben koningin Wilhelmina verweten dat zij bij de bezetting van Nederland door Duitsland het land heeft verlaten. Daarbij wordt vaak vergeten dat de toenmalige regering nog verantwoordelijk was voor veel belangrijker en grotere gebieden dan Nederland, het toenmalige Nederlands-Indië, Suriname en de Nederlandse Antillen met voor de oorlogvoering zo belangrijke hulpbronnen zoals olie, rubber en bauxiet.
Sommigen verweten Wilhelmina zelfs collaboratie met Nazi-Duitsland. Anderen zagen hierin de redding van het Nederlandse koningshuis en bleven Oranje onvoorwaardelijk trouw en zagen haar als belangrijk voor het verzet tegen Nazi-Duitsland, bijvoorbeeld door haar toespraken via Radio-Oranje.
Over een aantal aspecten blijven verschillen van inzicht bestaan. De koning is in het Nederlandse bestel onschendbaar, en de ministers zijn verantwoordelijk. Daarom heeft de parlementaire enquêtecommissie die het beleid van de regering in Londen in de oorlog heeft onderzocht, Wilhelmina niet zelf gehoord. De enquête commissie heeft geen uitspraken over het functioneren of de meningen van de koningin gedaan.
De verschillen van inzicht over de houding van Wilhelmina gaan terug op een aantal onderwerpen.
[bewerk] De houding van Wilhelmina tegenover de vooroorlogse Hitler
Vaak is Wilhelmina verweten dat zij onvoldoende kritisch tegenover Hitler stond.
Hierbij moet de Europese politieke situatie tussen de beide wereldoorlogen in ogenschouw worden genomen. Achteraf wordt Hitler als een monster gezien en algemeen wordt erkend dat hij dat ook was, maar dat is wijsheid achteraf. Van januari 1933 tot mei 1940 was Hitler een “gewoon” Europees staatshoofd/regeringsleider. Hitler was op een democratische manier aan de macht gekomen. De NSDAP was na de verkiezingen van maart 1933 de grootste partij, en had samen met haar collatiepartner een meerderheid. Door de andere partijen, en met name de centrumpartij onder druk te zetten en met beloftes te paaien kreeg Hitler zelfs een 2/3 meerderheid in de Reichtag en daarmee onbeperkte bevoegdheden.
Alle Europese landen moesten met hem zaken doen en op de een of andere manier met hem in gesprek blijven. Wel was Wilhelmina op politiek niveau de enige die zich de volle omvang van een mogelijke oorlog realiseerde.
Door veel mensen, en dat waren zeker niet de minsten, werd Hitler ook gewaardeerd. “Hij bouwde Duitsland weer op.” Bijvoorbeeld Henry Ford en andere prominenten gingen bij Hitler op bezoek.
In 1936 werden in Berlijn de Olympische Zomerspelen van de XI. Olympiade gehouden. Uit alle landen kwamen sporters naar Duitsland. Hitler was hierbij als staatshoofd van het organiserende land aanwezig. Door de Britse en Franse regering werd Hitler positief benaderd, dat had de volgende redenen:
- Men wilde geen oorlog, met de WOI nog vers in het geheugen;
- Door het Verdrag van Versailles was Duitsland erg benadeeld;
- Een aantal Duitse eisen waren niet onredelijk;
- Een instabiel Duitsland kon een bedreiging vormen voor het Europese machtsevenwicht.
De Engelse minister-president Neville Chamberlain gaf in het kader van zijn appeasementpolitiek keer op keer toe aan Hitler. Nederland was neutraal en afhankelijk van het machtsevenwicht tussen de grote staten in Europa. Men kon zich geen conflict met wie dan ook permitteren.
Tegen die achtergrond moet de houding van Wilhelmina voor de oorlog worden beoordeeld. Daaruit blijkt achteraf niet dat zij een overdreven pro-Duitse houding had.
[bewerk] Het huwelijksfeest van Juliana
Een belangrijke gebeurtenis in dit verband was het huwelijksfeest op 7 januari 1937 van de latere koningin Juliana en prins Bernhard, waarbij vele Duitse gasten aanwezig waren. Voorafgaand waren er over en weer al wat incidenten geweest. Door de Duitse pers werd het ontbreken van Nazi- symbolen zoals de hakenkruisvlag bij een voetbalwedstrijd tussen een Duits en een Nederlands team hoog opgespeeld. Ook een bericht van het ANP waarin werd gesteld dat alleen het Nederlandse volkslied bij de feestelijkheden gespeeld mocht worden zorgde voor Duits ongenoegen. Doordat Prins Bernhard een diplomatiek gestelde brief aan Hitler richtte bedaarden de gemoederen.
Tijdens het feest moest het Horst-Wessellied gespeeld worden om verdere problemen te voorkomen. Door de Duitse gasten werd meegezongen en de Hitlergroet gebracht. De dirigent Peter van Anrooij weigerde te dirigeren en werd in opdracht van Wilhelmina vervangen door de dirigent van de Marinierskapel der Koninklijke Marine. Sommigen zien dit als een argument om sympathie van Wilhelmina voor de Nazi's te suggereren.
Cees Fasseur, de biograaf van Wilhelmina, merkt in het licht van de Nederlandse neutraliteitspolitiek over deze gebeurtenissen op: "Hitler bleef tot 10 mei 1940 een bevriend staatshoofd. Er viel niet aan te ontkomen om bij officiële gebeurtenissen, zoals bij het door Duitse gasten opgeluisterde feest bij het huwelijk van Juliana en Bernhard op 7 januari 1937, het Duitse volkslied, inclusief het daaraan door Berlijn toegevoegde couplet van het Horst-Wessellied, ten gehore te brengen. Omdat er Engelse gasten aanwezig waren werd ook het God Save the Queen gespeeld. De Nederlandse koningin stak (privé) die vooroorlogse jaren haar afkeer van de Führer en van de nazi's in het algemeen bepaald niet onder stoelen of banken" (C. Fasseur, Wilhelmina; Sterker door strijd, pag. 131).
In 1938 luisterden de regeringsleiders van Engeland en Frankrijk, voor het begin van de besprekingen die tot het Verdrag van München leidden, gewoon naar het Duitse volkslied. In 1936 werd het tijdens de Olympische Spelen gespeeld.
Ook wordt wel gewezen op de expliciete toestemming en instemming van Wilhelmina met het huwelijk van haar dochter met Bernhard. Bernhard was tot zijn huwelijk lid van nazistische organisaties. Het feit dat Wilhelmina het huwelijk tussen haar dochter en Bernhard goedkeurde zou een aanwijzing kunnen zijn voor sympathie voor het nationaalsocialisme. Een kandidaat uit het democratische Zweden was immers ook een mogelijkheid geweest.
Anderen wijzen er echter op dat Wilhelmina onbekend was met dergelijke lidmaatschappen van Bernhard. Deze kwamen pas na de oorlog aan het licht. Bernhard heeft publiekelijk altijd ontkend dat hij lid is geweest van de NSDAP, hoewel hij wel op de ledenlijst voorkomt.
In het interview dat na zijn dood in de Volkskrant verscheen zegt Bernhard dat hij geen contributie betaalde. Hij beweerde dat hij door iemand anders als lid was aangemeld. Omdat Bernhard uit dat interview naar voren komt als een avonturier is het aannemelijk dat de prins niet uit overtuiging lid geworden van de NSDAP. Maar hij handelde hier waarschijnlijk, net als bij zijn huwelijk met Juliana, uit opportunisme. Over dat huwelijk zei hij "Eerst hield ik niet van haar, dat kwam pas later".
Wilhelmina gunde haar dochter volgens Fasseur een huwelijk uit liefde. Juliana was niet verliefd op een democratische Zweed, maar op een avontuurlijke en opportunistische Duitser.
De troonsopvolging moest veilig worden gesteld, dus Wilhelmina had ook niet veel keus.
[bewerk] Het vertrek naar Londen
Koningin Wilhelmina verbleef tijdens de Tweede Wereldoorlog in Londen. Op de 13de mei 1940 begaf Generaal Winkelman zich naar de koningin om te melden dat de Grebbelinie was gevallen: Majesteit, ook Den Haag is niet langer veilig. Een vijandelijke tankcolonne heeft Rotterdam bereikt. Winkelman adviseerde dat ze met de Britse destroyer 'H.M.S. Hereward' uit moest wijken naar Zeeland. Toen dit ineens niet meer haalbaar bleek, werd zeer tegen haar zin besloten in naar Groot-Brittannië uitgeweken. 's Avonds zette ze voet aan wal in Groot-Brittannië.
Aan het vertrek uit Nederland van de Koningin in 1940 heeft onder andere Hendrik Colijn in mei 1940 al een kritisch artikel gewijd in zijn lijfblad de Standaard. In dat artikel, met de titel op de grens van twee werelden, stelde hij dat men moest leven met een Duitse overheersing van Nederland en Europa. Dat betekende naar zijn mening dat men moest kiezen voor "samenwerking" met de Duitsers. Later betreurde hij echter zijn stellingname.
[bewerk] Briefwisseling tussen Wilhelmina en Juliana
Uit de briefwisseling tussen Wilhelmina en haar dochter zou blijken dat Wilhelmina het met de Duitsers op een akkoordje wilde gooien in juni 1940. De geschiedkundige Fasseur besteedt aan dat element in de briefwisseling uitvoerig aandacht en laat zien dat het niet de gedachten van Wilhelmina waren, maar van haar minister president de Geer. Mocht dat ooit werkelijkheid worden dan zou Wilhelmina dat niet als staatshoofd mee willen maken, was de interpretatie van Fasseur. Er moet hier op gewezen worden dat Fasseur als enige toegang had tot brieven van Wilhelmina, die particulier bezit zijn van het Koninklijk Huis.
In het verlengde hiervan is er sprake van de zogenaamde stadhoudersbrief. In deze brief zou het koninklijke huis in de persoon van prins Bernard aan Hitler het aanbod hebben gedaan om als stadhouder op te treden in bezet Nederland. Deze brief werd in een aantal publicaties en TV programma’s genoemd. Er is echter nooit enig bewijs gevonden voor het bestaan van de brief. Prins Bernard zelf ontkend in zijn postume interview in de Volkskrant van 14 december 2004 dat hij de brief zou hebben geschreven. Hij wijst er daarbij op dat in de periode dat deze brief geschreven zou zijn, in 1942, de kansen voor een Duitse eindoverwinning begonnen te keren.
[bewerk] Activiteiten
Vanaf 28 juli 1940 tot 1945 hield Koningin Wilhelmina regelmatig toespraken voor Radio Oranje en De Brandaris, een andere illegale radiozender, waarin ze onder meer opriep tot verzet tegen de bezetters. Het beluisteren van Radio Oranje was in Nederland door de Duitse bezetter verboden. Maar door de illegale pers werden haar toespraken verspreid. Haar kerst boodschap van 1940 waarin zij oproept tot lijdzaam verzet tegen de Duitsers is bijvoorbeeld terug te vinden in Het Parool van 4 januari 1941.
De toespraken van Koningin Wilhelmina en de onverzoenlijke houding die die zij daarin tegen de Duitsers aannam hadden een belangrijk psychologisch effect op de Nederlandse bevolking. De Koningin zei dat de Duitsers schurken waren en dat er niet met hen samengewerkt kon worden.
Dit leidde tot het verbeurdverklaren van haar Nederlandse bezittingen door de Rijkscommissaris Seyss-Inquart op 16 september 1941. Ook afbeeldingen van haar (en van andere leden van het koninklijke huis) mochten niet meer gepubliceerd worden (De Jong, Het Koninkrijk etc, deel 5, blz. 164).
Letterlijk overgenomen uit de bekendmaking van de verbeurdverklaring is de volgende tekst:
- Wilhelmina van Oranje-Nassau houdt, zonder iets geleerd te hebben uit de loop der gebeurtenissen halsstarrig vast aan het boljevistische-kaptitalische front en plaatst zich hiermee buiten de gemeenschap van het nieuwe Europa. Zij richt tot het staatshoofd en de weermacht van het Groot-Duitsche Rijk verbazingwekkende scheldwoorden. Zij spoort uit de verte de Nederlanders aan op onverantwoordelijke wijze aan tot het plegen van geweld tegen de bezettende macht, welke slechts de hardste represailles ten gevolge kan hebben
Wilhelmina groeide hierdoor uit tot een symbool van het verzet. Door een foto van haar te plaatsen lieten ondergrondse bladen zien waarvoor zij stonden.
Haar opstelling vormde een sterk contrast met de houding van belangrijke politici als de Geer, Colijn en de Quay. Zij hebben alle drie op enig moment in hun loopbaan de functie van minister-president vervuld en wilden het alle drie in de oorlog met de Duitsers op een akkoordje gooien. Ook de latere KVP fractieleider en oud minister van sociale zaken Romme heeft tijdens de oorlog met de Duitsers op economisch gebied samengewerkt.
Churchill: "Zij is de enige man in het Nederlandse kabinet."
Activiteiten van Koningin Wilhelmina vanuit Londen waren:
- Bewerkstelligde in augustus 1940 het ontslag van minister-president De Geer, toen deze naar bezet Nederland terug wilde keren om met de bezetter te gaan praten. Volgens de officiële lezing wilde Wilhelmina van De Geer af nadat die op 4 juni had gezegd dat vrede met Duitsland onontkoombaar was. (Deze beslissing omtrent het ontslag kon pas na de oorlog door het parlement geratificeerd worden.) Door dit besluit werd Indonesië anders dan Frans Indo-China niet zonder meer in Japanse handen uitgeleverd maar kwam er een Pearl Harbor aan de bezetting te pas. Ook de (fikse) Nederlandse vloot (zowel handels- als oorlogsvloot) bleef daardoor aan de kant van de Britten en die waren daar maar al te blij mee. De Geer arriveerde in februari 1941 in Nederland en bezocht onder meer Berlijn om met de bezetters te spreken.
- Benoemde op 28 augustus 1940 Gerbrandy tot formateur
- Bewerkstelligde in juli 1941 het ontslag van minister Dijxhoorn van Defensie
- Belastte op 1 juli 1941 Gerbrandy met de reconstructie van zijn kabinet
- Beëdigde op 27 juli 1941 minister Furstner als nieuwe minister in het tweede kabinet-Gerbrandy
- Sprak op 5 augustus 1942 het Amerikaanse Congres toe. In deze toespraak vertelde zij het Amerikaanse Congres dat Nederland samen met Amerika zou vechten tegen de Duitsers en de Japanners. Zij zegde de levering van bauxiet vanuit Suriname en olieproducten vanuit Curaçao toe. Voor de geallieerde oorlogsindustrie waren deze grondstoffen erg waardevol.
- Kondigde in een radiorede op 7 december 1942 hervorming van de verhoudingen met Nederlands-Indië aan. Dit was een gevolg van Amerikaanse druk.
- Weigerde in 1943 en 1944 het door minister Van Angeren opgestelde ontwerp-Buitengewoon Politiebesluit te ondertekenen.
- Weigerde in 1944 het ontwerp-Besluit Tijdelijke Voorziening Staten-Generaal te ondertekenen Dit zorgde voor een knallende ruzie met Gerbandy en de ministerraad
- Benoemde op 8 februari 1945 Gerbrandy tot formateur
Hoe terecht haar acties soms ook waren, bijvoorbeeld bij het ontslag van de Geer, vanuit parlementair oogpunt gezien, moest Wilhelmina in een schemergebied werken. Er was geen parlement dat het ontslag van de Geer kon goedkeuren.
[bewerk] Spanningen
Tijdens haar verblijf in Londen ontwikkelde Wilhelmina denkbeelden - die overigens niet vast omlijnd waren - over de vernieuwing van het staatkundig en maatschappelijk leven in Nederland na de bevrijding.
Zij wilde een sterke regering, waarin mensen uit het verzet een grote rol zouden spelen en waarin geen plaats was voor de vooroorlogse verzuilde partijen. Een dergelijke regering zou ook een wat grotere vrijheid moeten hebben ten opzichte van het parlement.
Daarover ontstonden spanningen met haar ministers, in het bijzonder met premier Gerbrandy. Na de oorlog zijn de denkbeelden van Wilhelmina door de oude en de nieuwe politieke elite netjes van tafel geveegd.
Haar teleurstelling hierover en de in haar ogen te milde behandeling van collaborateurs leidden tot haar troonsafstand in 1948.
[bewerk] Verblijf in Engeland
Het verblijf in Engeland was voor Wilhelmina op veel punten een verandering ten opzichte van haar leven in Nederland.
- Zij kon door het ontbreken van de parlementaire controle een veel grotere invloed uitoefenen op het kabinetsbeleid.
- Er was beter contact mogelijk met mensen van buiten haar hofhouding. Vooral Engelandvaarders hadden haar persoonlijke belangstelling.
- Het strenge hofprotocol ontbrak.
Tijdens de Slag om Engeland woonde Wilhelmina in Londen op Eaton Square 82. Omdat de situatie te gevaarlijk werd, ze bracht een aantal nachten door in een schuilkelder, verhuisde ze naar Stubbings House waar ze tot begin 1944 zou blijven wonen. Niet alleen woonde Wilhelmina dus op een zekere afstand van de ministerraad, maar het was ook moeilijk om vanuit Londen een juist beeld te krijgen van de situatie in Nederland. Berichten over de Jodenvervolging moeten echter toch tot haar zijn doorgedrongen. In februari 1944 verhuisde ze naar South Mills. Hier werd ze bijna het slachtoffer van een Duitse vliegtuigbom .
Op 13 maart 1945 kwam Wilhelmina weer terug in Nederland
[bewerk] De mening van historici
- Cees Fasseur, de biograaf van Wilhelmina, heeft de argumenten dat Wilhelmina zou hebben gecollaboreerd onderzocht. Volgens Fasseur heeft Wilhelmina van meet af aan een diepe afkeer gehad voor het Nazi-bewind. Wel waren er in regeringskringen personen (onder andere minister president de Geer en aanvankelijk ook Colijn) die aan het begin van de oorlog in 1940-1941 hebben aangestuurd op een regeling met de Duitse bezetter, waarbij Nederland toch een zekere zelfstandigheid zou behouden in het Duitse Verenigde Europa. Historici hebben hierover echter verschillende zienswijzen.
- Nanda van der Zee schrijft in haar boek uit 1997 over de haars inziens verwijtbare rol die de Nederlandse elites, met aan de top Wilhelmina, hebben gespeeld bij de vervolging van het jodendom in Nederland. De belangrijkste stelling van Van der Zee is dat Wilhelmina's vlucht naar Londen in strijd was met de grondwet en Nederland opzadelde met een civiel Duits bestuur, met fatale gevolgen voor de joodse bevolking. Verder verweet Van der Zee Wilhelmina eenmaal in Londen een passieve houding ten aanzien van haar joodse onderdanen. Hoewel zij beschikte over diverse propagandistische middelen (Radio Oranje en pamflettenregens van de RAF) en hoewel ze door haar dochter in Canada diverse malen was geattendeerd op het lot van de mensen in de kampen, leek Wilhelmina geheel en al gepreoccupeerd met de restauratie van de monarchie.
Ook sprak Van der Zee harde woorden aan het adres van Loe de Jong, die deze gang van zaken in zijn werk al te veel met de mantel der Oranje-liefde zou hebben bedekt.
[bewerk] De visie van Wilhelmina zelf
In haar autobiografie Eenzaam maar niet alleen gaat Wilhelmina, uiteraard achteraf, uitvoerig in op de periode van de Tweede Wereldoorlog en haar plaats daarin (pag. 267-406). Een aantal elementen valt daarbij op
- De Duitse inval op 10 mei 1940 heeft zij van meet af aan krachtig veroordeeld. In mei 1940 merkt zij in een radiotoespraak het volgende op: Ik richt hierbij een vlammend protest tegen deze voorbeeldenloze schending van de goede trouw en aantasting van wat tussen beschaafde staten behoorlijk is. Ik en mijn regering zullen ook thans onze plicht doen. (pag. 270). Uit deze woorden, in mei 1940 blijkt dat Wilhelmina van meet af aan krachtig weerstand heeft willen bieden aan de Duitse bezetter. In regeringskringen werd daar door sommigen bepaald anders over gedacht.
- Op 13 mei 1940 adviseerde generaal Winkelman Wilhelmina uit te wijken naar Engeland. Zelf geeft zij aan dat op last van de Engelse autoriteiten het schip waarmee zijn werd opgehaald uiteindelijk koers zette naar Engeland. Haar begeerte was echter om in Nederland te blijven. Ik stelde mij voor, dat het mij gegeven zou zijn althans enige tijd op mijn post in Den Haag te blijven en, mocht het ergste komen, met het Nederlandse leger zuidwaarts te trekken, zoals Koning Albert destijds gedaan had. Ik wist, dat Bernhard onverwijld zou terugkeren en op zijn plaats de strijd met mij zou voortzetten. Hoe anders is het mij vergaan. (Eenzaam maar niet alleen, pag. 273). Wilhelmina is, naar haar eigen oordeel, niet uit lafheid vertrokken naar Engeland. Haar begeerte was om de strijd tegen Nazi-Duitsland in Nederland voort te zetten.
- Na haar aankomst in Londen en een ontmoeting met koning George richt Wilhelmina zich, vanuit Londen, met een proclamatie tot het Nederlandse volk. Zij legt uit dat zij niet uit lafheid naar Engeland is vertrokken maar dat het harde, maar noodzakelijke besluit (moest) worden genomen de zetel der regering te verplaatsen naar het buitenland. Op dat moment (mei 1940) is bijvoorbeeld ook de Poolse en de Noorse regering reeds uitgeweken naar Londen. Wilhelmina wil vanuit Londen de strijd tegen de Duitsers voortzetten. In haar proclamatie merkt ze het volgende op: Maar Nederland zal zijn gehele grondgebied eenmaal met Gods hulp herwinnen... Doet allen, wat u mogelijk is in 's lands welbegrepen belang. Leve het Vaderland!. Wilhelmina geeft vanuit Londen in mei 1940 de klaroenstoot tot krachtig verzet tegen de Duitse bezetter. Dat was ook de reden dat later in de oorlog Radio Oranje door velen beluisterd werd en velen heeft gestimuleerd tot verzet tegen de bezetter. De toespraken van Wilhelmina riepen van meet af aan op tot verzet tegen de vijand en stonden in het teken van de strijd tegen Nazi-Duitsland.
[bewerk] Schuldig door zwijgen?
Het verwijt dat Van der Zee aan Wilhelmina richt kan eigenlijk aan alle geallieerde oorlogsleiders worden gericht. Ook Churchill, de Gaulle, Stalin en Franklin D. Roosevelt hebben zich tijdens de oorlog nauwelijks over de Jodenvervolging uitgesproken. Soortgelijke verwijten zijn gemaakt aan het adres van paus Pius XII.
Dr. J. Presser, stelt in zijn boek Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom 1940-1945 (deel I en II), 1965, geschreven in opdracht van het RIOD dat er sprake is van een collectieve schuld (Hoofdstuk Londen). De Nederlandse regering was op de hoogte of had dat kunnen zijn. Niemand verhief zijn stem. Hoewel Presser zijn kritiek met name richt op de ministers en ambtenaren in Londen, behoorde Wilhelmina ook tot de regering in ballingschap. De Nederlandse regering inclusief Wilhelmina had door de Nederlandse ambtenaren op te roepen niet mee te werken aan het oppakken en transporteren van Joden (mogelijk) mensenlevens kunnen redden.
De Nederlandse student communicatiewetenschappen J. Schaap stelt in zijn afstudeerscriptie dat de koningin duidelijk wist hoe het koningshuis macht kon uitoefenen via de radio. Ze liet niet na het medium radio te gebruiken om haar eigen positie te verbeteren. Schaap: „Ze had meer aandacht voor de staatkundige vernieuwingen die ze na de oorlog wilde doorvoeren, dan voor de problematiek van de jodenvervolging, terwijl ze daar wel van op de hoogte was.” Schaap is geen historicus maar maakte een analyse van haar toespraken.
De Amerikaanse historicus Daniel Jonah Goldhagen stelt in dit verband dat de Holocaust mogelijk is gemaakt door dat de Duitsers collectief bereid waren om Hitlers waandenkbeelden uit te voeren. Zij zijn de daders. Maar het zwijgen van de hierboven genoemde geallieerde en geestelijke wereldleiders maakte die bereidheid in elk geval niet kleiner.
De gedachte van collectieve schuld wordt door politieke filosofen als de Hannah Arendt juist weer fel bestreden. Schuld is in haar visie altijd persoonlijk en niet collectief. Het bezwaar tegen collectieve schuld is het verschijnsel dat daardoor uiteindelijk niemand meer werkelijk schuldig is en ter verantwoording kan worden geroepen. In de processen tegen rond oorlogsmisdadigers heeft men nogal eens een beroep gedaan op de gedachte van collectieve schuld en kwamen daders van bijvoorbeeld de Holocaust met zeer lichte straffen weg. Iedereen had immers schuld en waarom zouden zij dan gestraft moeten worden?
[bewerk] Kleine Historie
Over Koningin Wilhelmina doen de nodige verhalen de ronde, waaruit de standvastigheid van karakter blijkt maar die soms ook van een zekere wereldvreemdheid getuigen.
Toen premier de Geer zich volgens haar niet kritisch genoeg tegen het naziregime opstelde, kwamen zijn ministers dit goedpraten:
Majesteit, hij is een oude man. En wat zal men er wel van denken in het bezette vaderland?
Minister Welter voegde daaraan toe: Fortiter in re, suaviter in modo! (Krachtig in het handelen, zacht in de wijze van uitvoering)
Hierop zei de koningin: Ik ken geen Latijn. Maar ik ken wel een goed Nederlands spreekwoord: 'Zachte heelmeesters maken stinkende wonden'.
Op bezoek bij haar dochter in Canada stelde zij haar Canadese gastheren, die haar kwamen ophalen gerust "Doet u aub gewoon, net alsof ik geen koningin ben". Bij het eerste stoplicht dat op rood sprong, en waar naar haar mening te lang moest worden gewacht: "Rijdt u nu maar gewoon door, ik ben immers de koningin".
[bewerk] Referenties
[bewerk] Externe links
- Illegale Parool
- Illegale Trouw
- Duitse site met documenten
- Dr. J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom 1940-1945 (deel I en II), 1965, in opdracht van het RIOD.
- Artikel in Trouw over Duits/Nederlandse ergernissen voor het huwelijk
| Bronnen en referenties: |
|
De informatie op deze pagina, of een eerdere versie daarvan, is geheel of gedeeltelijk afkomstig van www.parlement.com. |
