Kruiskerk van Midwolda
Van Wikipedia
Enige kilometers ten noorden van het Groningse dorp Midwolda in het Oldambt lag in de middeleeuwen een grote kruiskerk, de Kruiskerk van Midwolda. De exacte locatie is ter hoogte van de boerderij Ol Kerke aan de Kerklaan, net binnen de dijk van de Dollard uit 1545.
De in oorsprong eenvoudig gevormde kruiskerk zou gesticht zijn aan het eind van de twaalfde of het begin van de dertiende eeuw en bestond uit een Latijns kruis naar het oosten gericht met een toren in het westen aan de kerk vastgebouwd. De Midwolder kruiskerk staat reeds vergroot afgebeeld op het zegel van het Wold-Oldambt, zoals dat werd gebruikt sinds 1347. De toren aan westzijde is in stand gebleven en er zijn onder meer een tweetal kleine torens aan de oostzijde toegevoegd.
Rond 1413 zou de kerk opnieuw zijn 'gesticht' door Renske (of Reinste) Abdena, dochter van de Emder proost Hiske Abdena en gehuwd met Hayo Addinga, heer van Westerwolde. Over het hoe en waarom van deze 'stichting' is niets meer bekend, maar heeft mogelijk te maken met de strijd tussen Vetkopers en Schieringers en boetedoening voor de diefstal van zilveren voorwerpen door de Schieringers. De stichting gebeurde uit haar eigen goederen. Dat het hier niet gaat om de stichting van een geheel nieuw kerkgebouw is ook uit archeologisch onderzoek in 1994 gebleken.
Daarnaast is er de hardnekkige mythe dat de kruiskerk van Midwolda in oorsprong een kruiskerk met vier torens is geweest. Deze visie blijkt zelfs na het archeologisch onderzoek nog te zijn gehanteerd. Op de prekadastrale kaart van Cornelis Edzkens uit ca. 1647 is bij nadere beschouwing te zien dat de kerk zelfs vijf torens heeft gehad, waarbij aan de kruiskerk met drie torens op een later tijdstip (in 1413?) nog twee torens zijn toegevoegd. Vanuit de paralleliteit in de architectuur is dit eveneens verklaarbaar. In de imposante kruiskerk werd in 1471 het landrecht van het (Wold-)Oldambt opgetekend.
In 1667 stortte één van de torens (de noordwestelijke) van ouderdom in en pas vanaf dat tijdstip kan men spreken van een kruiskerk met vier torens. De meer en meer bouwvallig wordende kerk werd aan het begin van de achttiende eeuw geheel afgebroken en door een nieuwe vervangen, midden in het inmiddels door veenontginning verplaatste dorp.
