Kruiskerk
Van Wikipedia
Een kruiskerk ook wel kruisbasiliek genoemd is een kerkgebouw waarvan de plattegrond een Kruisvorm heeft door de aanwezigheid van een dwarsbeuk (transept) tussen het schip en het koor. Het punt waar schip en dwarsbeuk samenkomen wordt de kruising genoemd en wordt vaak bekroond door een dakruiter of een viering- of kruisingtoren of -koepel.
De kruiskerk is sinds de romaanse stijl een veel gebruikte bouwvorm voor katholieke kerken.
Een variant op de kruiskerk die vooral bij protestantse kerkenbouw werd toegepast, heeft de vorm van een Grieks kruis, met armen van gelijke lengte. Hierdoor werd een centraliserende plattegrond verkregen met een optimaal zicht op de centraal geplaatste preekstoel.
Inhoud |
[bewerk] Oriëntering
Een kerk is veelal in samenhang gebracht met de grote wijde wereld op basis van de zogenaamde oriëntering. Dit houdt in het richten van een gebouw op een bepaald punt dat in kosmisch of religieus opzicht belangrijk wordt gevonden. Bij een kerk is dit oriëntatie op het oosten bij het gebed. Vanaf de derde eeuw is deze gewoonte gebaseerd op bijbels-symbolische gronden: Christus als Licht der wereld en de Zon der gerechtigheid (vergelijk Maleachi 4:2, Lucas 1:78 en Johannes 8:12)) en de verwachting van de wederkomst van Christus uit het oosten (Mattheüs 24:27 en Openbaringen 7:2). Vandaar dat het koor meestal op het oosten is gericht, omdat dit het deel van de kerk is waar de de eucharistie, het belangrijkste onderdeel van de roomse eredienst, wordt gehouden. Voor de 12e eeuw is overigens op basis van dezelfde gedachte ook het omgekeerde gebeurt: het koor in het westen en de ingang in het oosten (zie bijvoorbeeld de Sint-Jan van Lateranen in Rome). Wat tot effect had dat bij sommige gebeden iedereen de rug keerde naar de priester en richtig het oosten bad, richting de ingang. De Reformatie heeft het principe van oriëntering overigens niet aanvaard.
[bewerk] Plattegrond
De kruiskerk, zoals die in de romaanse en gotische bouwkunst veel gebruikt is, kan bestaan uit de volgende onderdelen:
- Apsis
- Priesterkoor
- Doksaal
- Kooromgang
- Straalkapellen
- Kruising of viering
- Transept
- Schip
- Zijbeuken
- Narthex
Bij de meeste romaanse kerken bestaan de zijbeuken en het schip uit verschillende traveeën, het deel van de zijbeuk of het schip tussen 2 opvolgende kolommen (op de plattegrond bestaan de zijbeuk en het schip dus uit 5 traveeën). In sommige kerken is boven de Kruising of viering een zogeheten vieringtoren gebouwd. Een ander veel voorkomend onderdeel van de kerk is een crypte. Deze bevind zich vaak onder het koor en de apsis in de kerk, maar soms ook wel onder de gehele kerk, zoals bij de Sacré-Coeur in Parijs. Deze crypte is soms toegankelijk vanuit de kerk zelf, maar soms ook toegankelijk vanuit buiten de kerk. Grotere romaanse kerken hebben niet alleen bredere en hogere zijbeuken en schip, maar hebben soms ook aan beide zijden 2 zijbeuken of hebben langs de zijbeuken een rij kapellen voor heiligen.
[bewerk] Voorbeelden
[bewerk] Nederland
- Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart Sittard
- St.-Janskerk Gouda
- Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch
- Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk (Breda)
- Oude Kerk (Delft)
[bewerk] België
[bewerk] Duitsland
|
|
 |
|---|---|
|
Onderdelen kruiskerk: Apsis | Chevet | Crypte | Doksaal | Kerktoren | kloostergang | Kooromgang | Kruising of viering | Narthex | Oksaal | Priesterkoor | Transept | Schip | Straalkapel | Vieringtoren | Westwerk | Zijbeuken |
|
|
Bouwkundige onderdelen: Arcade | Boog | Gordelboog | Kapiteel | Kraagsteen | Kruispijler | Latei | Lichtbeuk | Luchtboog | luchtboogstoel | Steunbeer | Travee | Triforium | Ui | Zuil |
|
|
Gewelfsvormen: Koepelgewelf | Kruisgewelf | Kruisribgewelf | Netgewelf | Stergewelf | Tongewelf | Waaiergewelf |
|
|
Decoratieve onderdelen: Archivolt | Dakruiter | Frontaal | Gebrandschilderd glas in lood | Hogel | Kruisbloem | Lantaarn | Maaswerk | Pinakel | Register | Roosvenster | Timpaan | Waterspuwer | Zwik |
|
