Leut
Van Wikipedia
Leut is een deelgemeente van de Belgische gemeente Maasmechelen in de provincie Limburg. Haar gehucht Mazenhoven ligt aan de Maas. De naam Leut wordt door taalkundigen verklaard als lieden (lees: kolonisten). In 1178 gespeld als Lotte, 1255 Lude, 1310 Leuthe, 1400 Loyte, 1427 Luyde, 1497 Louyt, 1592 Leudtz, 1620 Luyt, 1743 Loeuth, 1878 Leuth en vanaf 1930 Leut.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Leut was een Rijksheerlijkheid, de heer van Leut was leenman van de Keizer van het Heilig Roomse Rijk. De geschiedenis van het dorp Leut loopt ook eeuwen lang samen met die van de buurdorpen Meeswijk en Eisden, eveneens delen van de Rijksheerlijkheid. Het kasteel, toen een versterkte waterburcht, gold als de verblijfplaats van de heren van Leut. De Heerlijkheid werd in naam van de heer bestuurd door een schepenbank die vonniste als laag gerecht, met aan het hoofd een schout. Tot aan de Franse Revolutie had de heer het maalrecht en een brouwerij in het Paenhuys. Het dorp Leut bestond uit een bovenste, onderste en achterste eind, met aan ieder eind een afsluitpoort.
De kerk van Leut, gewijd aan Sint Pieter, was vanaf de stichting van de parochie, vòòr de 12de eeuw, afhankelijk van de abdij van Susteren. Deze abdij, later stift, bezat in Leut een laathof, gelegen op de plaats van de huidige kerk, met 25 ha eigendom.
Uit 1274 dateren de eerste schriftelijke bewijzen van een heer, Jacob van Tongeren. Eveneens eind 13de eeuw wordt er ook een Willem van Louthe vermeld. Vanaf 1475 zijn het de heren van Vlodrop (Flodorff) die het gezag uitoefenen in Leut. In 1481 gaat het hele dorp in de vlammen op in een oorlog tussen het prinsbisdom Luik en het graafschap Horne.
Het kasteel en het dorp Leut worden tijdens de Tachtigjarige Oorlog het dekor van heel wat historische gebeurtenissen. In 1649 bezette een Spaans garnizoen het kasteel. Ze werden er daarna door troepen van de Verenigde Provinciën weer uit verdreven. Spaanse en Staatse troepen bezetten om de beurt het kasteel en in 1662 was er zelfs een heuse belegering met kanonnen en geweren. In 1581 steunde de heer van Leut Willem de Zwijger in zijn strijd tegen de Spaanse veldheer en landvoogd Alexander Farnese. In al deze partijtwisten en ruzies kon de familie Van Vlodrop zich echter handhaven, vaak met de actieve steun van de Verenigde Provincies. De Rijksheerlijkheid werd zo een klein satellietstaatje: de officiële godsdienst was het calvinisme, maar de katholieke meerderheid werd niet onderdrukt. De mannen van de Rijksheerlijkheid namen dienst in het leger van de Staten Generaal en de Van Vlodrops zelf maakten carrière in de Hollandse diplomatie en het Staatse Leger.
Rond 1700 legde de men bij het kasteel een classicistisch sterrenpark aan. Statige hoofddreven, vertrekkend uit het zuiden, westen en oosten, kruisten zich vlak voor het slot. Ze symboliseerden de macht van de heer over de drie dorpen van de Rijksheerlijkheid Leut – Eisden – Meeswijk.
In de 18de eeuw geraakte het kasteel in verval. Vermeldenswaard is ook dat graaf Bernadotte, maarschalk in het leger van Napoleon en de latere stichter van het Zweedse koningshuis, tijdens de belegering van Maastricht in 1794 het kasteel van Leut als residentie koos.
In 1752 was de Heerlijkheid Leut van de heren van Vlodrop overgegaan op de familie van Meeuwen (Mewen), een katholieke Maastrichtse familie. Ondanks de garantie van een vrije godsdienstbeleving, vertrokken de protestantse families echter stilaan: zij raakten hun maatschappelijke voorkeursbehandeling immers kwijt. Tot in 1839 hoorde ook de helft van het gehucht Maasband, aan de overkant van de Maas, bij de gemeente en de parochie van Leut. De inwoners ervan waren toen nog grotendeels protestant en werden in Leut op het oude kerkhof in een afzonderlijke hoek begraven.
Willem van Meeuwen restaureerde de gebouwen en gaf zo het kasteel en de bijgebouwen hun huidige voorkomen. De burcht veranderde in een residentieel slot. Door huwelijken worden daarna de geslachten de Billehé en Vilain XIIII eigenaars van het kasteel.
Graaf Charles Vilain XIIII, uit Gent, in 1822 gehuwd met Pauline de Billehé, was betrokken bij de oprichting van het onafhankelijke België in 1830. Hij was diplomaat, katholiek kamerlid voor onder meer het arrondissement Tongeren-Maaseik en nadien minister van Buitenlandse Zaken. Het kasteel droeg voortaan zijn naam. De Franse geometrische stijl raakte begin 19de eeuw uit de mode en graaf Vilain XIIII gaf in 1830 de destijds befaamde landschapsarchitect Petersen de opdracht voor een “Plan Générale des Embellissements de la Campagne de Leuth”. Petersen ontwierp een Engels landschapspark. In de directe omgeving van het kasteel kwam een “gesloten” tuin met bossen, fruitweiden en een lange loofgang. Deze leidde naar de zeven beuken, telkens geplant als aandenken bij de geboorte van Vilains zeven dochters. Dit gedeelte ging dan over in een grootser open park met kronkelende paden en exotische bomen zoals de libanonceder en de mammoetden. Het plan van Petersen werd maar gedeeltelijk uitgevoerd. De oorspronkelijke dreven met eiken, linden en kastanjebomen bleven behouden.
Nadat zijn 7 dochters, die ongehuwd waren gebleven, gestorven waren ging het kasteel een andere functie vervullen. Het werd gekocht door de S.A. Charbonnages Limbourg-Meuse, de exploitant van de steenkoolmijn van Eisden, en ingericht als ziekenhuis. In 1957 werd er als uitbreiding een nieuwe vleugel bijgebouwd. Na de sluiting van het ziekenhuis in de jaren tachtig werd er een verpleegtehuis voor bejaarden in ondergebracht. Het kasteel, het park en de dreven werden als monumenten van natuurschoon geklasseerd.
[bewerk] Bezienswaardigheden
- Kasteel Vilain XIIII, voormalige woonplaats van Charles Vilain XIIII, later heringericht als ziekenhuis en sinds 2006 een horecazaak.
- de standerdmolen Nieuw Leven
[bewerk] Externe link
[bewerk] Bronnen
- Uit Het Verleden Van Maasmechelen - brochure uit 1980 - Gemeentelijke Culturele Raad - Historische Commissie - Drukkerij Gijsemberg, Eisden-Maasmechelen
