ORP Orzeł

Van Wikipedia

ORP Orzeł
De Orzeł in Rosyth begin 1940
Kiellegging	17 augustus 1936
Tewaterlating:	15 januari 1938
In dienst gesteld	2 februari 1939
Uit dienst gesteld	8 juni 1940
Waterverplaatsing	1100 ton (boven water) / 1473 ton (onder water)
Afmetingen	84 x 6,7 meter
Machinevermogen	2 x 4740pk (dieselmotor) / 2 x 1100pk (elektromotor)
Snelheid	20 knopen (boven water) 9 knopen (onder water)
Bemanning	60
Bewapening	12 torpedobuizen, 105 mm Bofors deckgun, 1 x 2 40 mm AA gun

De ORP Orzeł was een Poolse onderzeeboot van de naar haar genoemde Orzeł-klasse. De Orzeł werd gebouwd door de Koninklijke Maatschappij de Schelde uit Vlissingen. Orzeł betekent in het Nederlands adelaar.[2] De bouw van de Orzeł begon in augustus 1936 en was klaar op 26 januari 1939. Op 2 februari 1939 werd zij in dienst genomen bij de Poolse marine. Vijf dagen later arriveert ze in Polen.[1] En op 10 februari 1939 arriveert de Orzeł in Gdynia haar nieuwe thuis haven. Hier wordt ze door enkele duizenden Polen onthaald omdat de Orzel grotendeels met particuliere giften gefinancierd was.[3]

[bewerk] De ORP Orzeł tijdens WOII

Op 1 september 1940 viel Duitsland Polen aan. Alle vijf Poolse onderzeeboten namen, vanaf dat moment deel aan plan Worek. Operatie Worek was het Poolse plan om de Poolse kust te beschermen. De Orzeł vertrok een half uur te laat omdat haar commandant Henryk Kloczkowski te laat arriveerde. De taak van de Orzeł binnen operatie Worek was het patrouilleren van de Bocht van Gdansk. Tijdens de patrouilles van de Orzeł gedroeg Kloczkowski zich vreemd, zo verliet hij zijn patrouille gebied, zonder het hoofdkwartier in te lichten, om noordelijker zijn geluk te gaan proberen. Toen de Orzeł de kans kreeg een Duits schip tot zinken te brengen verhinderde Kloczkowski dat omdat hij vermoedde dat het een Noors schip was.[2]

Tijdens haar patrouille begaf het hydraulische systeem van de Orzeł. Daarnaast gaf Kloczkowski op 13 september aan dat hij zich slecht voelde en afgezet wilde worden in een neutrale haven. Tot de verbazing van de officieren gaf hij aan afgezet te willen worden in Tallinn, de hoofdstad van het neutrale Estland. Estland onderhield in tegenstelling tot het alternatief Zweden wel vriendschappelijke relaties met Duitsland.[2]

[bewerk] De ontsnapping uit Tallinn

Aangekomen, op 14 september 1940, voor de haven van Tallinn kreeg Orzeł toestemming om af te meren in de haven van Tallinn, maar ze moest binnen 24 uur vertrekken. Op 15 september kreeg de nieuwe commandant van de Orzeł Grudzinski te horen dat de Orzeł pas 24 uur na de Duitse koopvaarder Thalassa mocht vetrekken. Dit was conform de conventie van Den Haag, die ook door Estland was getekend. Op zaterdag 16 september kwam het bericht dat de Orzeł in beslag werd genomen. De Estse regering had blijkbaar een deal gesloten, of was onder druk gezet door Rusland en Duitsland.[2]

In het weekend van 16 en 17 september werd de Orzeł ontwapend. Zo werden er 14 torpedo's ontmanteld, wapens afgenomen en werd al het navigatie materiaal in beslag genomen. In het weekend beraamt de bemanning een plan om te ontsnappen. Om 03:00 maandagochtend 18 september worden de twee Estse wachten overmeesterd en probeert de bemanning van de Orzeł met haar schip te ontsnappen. Bij de uitgang van de haven van Tallinn liep de Orzeł vast op een zandbank, maar ze wist zichzelf daarvan los te krijgen voordat de Esten haar konden heroveren. Eenmaal los van de zandbank en uit de haven besloot de Grudzinski te duiken en naar het Noord Westen te gaan om aan hun achtervolgers te ontsnappen.[2]

[bewerk] De overtocht naar Engeland

De ORP Orzeł

De Orzeł wilde naar de ontsnapping ui Tallinn de overtocht naar het Groot-Brittannië maken. Maar dit zou geen gemakkelijk taak worden want de Russen en Duitser beschouwde de Orzeł als een gevaar in de Oostzee, daarom werd er door meer dan 50 schepen op haar gejaagd.[3] De Duitse propaganda machine bracht het bericht de wereld in dat de bemanning van de Orzeł de twee Estse bewakers hadden vermoord, terwijl ze in werkelijkheid nog in leven waren. Door dit bericht werd het vernietigen van de Orzeł nog meer een erekwestie.[3] In de nacht van 20 op 21 september werden de Estse wachten in een boot gezet op een locatie twee mijl van de Zweedse kust. Ze kregen brood, wodka en 50 dollar per persoon voor de terugreis mee.[2]

Om vanuit de Oostzee naar Groot-Brittannië te ontsnappen moest de Orzeł door de Sont heen. In de Sont was het voor de Orzeł niet mogelijk om te duiken en dus was ze volkomen weerloos. Gedurende doortocht door de Sont voerde ze de Zweedse vlag, hierdoor wist ze zonder al te veel problemen de Noordzee te bereiken. Maar daar aangekomen waren haar problemen nog niet opgelost, er waren geen kaarten aan boord, de radio was defect en het was onbekend waar de Britse mijnenvelden lagen.

Op 14 oktober was de radio gemaakt en kon ze contact maken met de Britten. Uiteindelijk kwam de Britse destroyer HMS Valorous haar tegen, zo'n 30 mijl ten oosten van het eiland van May. Commandant Grudziński ontving voor de succesvolle ontsnapping de Virtuti Militari en de Britse Distinguished Service Order.

[bewerk] Het verlies van de Orzeł

De Orzeł voerde vanuit Groot-Brittannië in totaal zeven patrouilles uit. Op haar zesde patrouille, in april 1940, bracht de Orzel voor de kust van Noorwegen het Duitse troepentransportschip Rio de Janeiro tot zinken, waardoor de Noren gewaarschuwd werden voor de op handen zijnde Duitse invasie. Van haar zevende patrouille kwam ze niet meer terug. Er zijn twee mogelijkheden voor het verloren gaan van de Orzeł. De eerste is dat ze op een mijn is gelopen in een pas aangelegd Brits mijnenveld waarvan nog niet alle schepen op de hoogte waren. De tweede mogelijkheid is dat ze op de mijn van een pas gelegd Duits mijnenveld is gelopen dat vlakbij het net gelegde Britse mijnenveld lag. Dit Duitse mijnenveld was hetzelfde mijnenveld waardoor mogelijk ook de Nederlandse onderzeeboot de O 13 is gezonken.[3]