Rijnpalts
Van Wikipedia
De Rijnpalts is ontstaan uit het Ripuarische stamgebied dat als ambtsleen werd verbonden aan het bestuur van de Rijnlandse paltsen (zoals Aken, Nijmegen, Kaiserswerth). De paltsgraven van Lotharingen werden meerdere gouwgraafschappen toegewezen in het Moezel en de Midden-Rijngebied (Roergouw, Keldachgouw, Bonngouw, Zulpichgouw, Eifelgouw, Auelgouw ...). Het palatinaat werd opgeheven na de dood van paltsgraaf Herman II van Lotharingen (†1085). Hendrik II van Laach (†1095) geldt als eerste paltsgraaf van de Rijn.
Na de overdracht van het paltsgravenambt aan Koenraad de Staufer in 1155, worden daar ter versterking van de positie van de Hohenstaufen in Zuid-West-Duitsland de Salische erflanden van Donnersberg, in de Nahegau, Haardt, Bergstraße en in Kraichgau aan toegevoegd. Paltsgraaf Koenaard de Staufer zelf voegt er uit de erfenis van zijn moeder de voogdij Worms aan toe, evenals de voogdij over het klooster Lorsch, uit de erfenis van zijn schoonvader. Waarschijnlijk al rond 1170 neemt de nederzetting Heidelberg aan de uitgang van het Neckardal een centrale positie in. De verheffing tot stad dateert van 1224.
In 1195 komt het paltsgraafschap aan de schoonzoon van Koenraad, de Welf Hendrik, wiens zoon Hendrik zich in het spoor van de troonstrijd van zijn oom Otto IV ingaat tegen de Staufer Frederik II en wordt het paltsgraafschap verleend aan zijn zwager Otto van Wittelsbach, waarvoor diens vader Lodewijk tot 1128 bet bestuur waarneemt. Pas met de opvolgingsstrijd uit de tijd van keizer Lodewijk de Beier met het verdrag van Pavia in 1329, kwam het tot een scheiding tussen Opper- en Neder-Beieren enerszijds en de Palts met de Opperpalts anderszijds. Het optreden van de paltsgraven van de Rijn voor de Luxemburgse keizer Karel IV brengt tenslotte in de Gouden Bul van 1356 de vaststelling van het keurrecht van de Palts en de ondeelbaarheid van het kernland, dat van dan af keurpalts genoemd wordt.
Keurvorst Ruprecht I van de Palts stichtte de universiteit van Heidelberg (1386) en kocht Zweibrücken, Mosbach en Simmern. Zijn kleinneef Ruprecht III werd in 1400 als Ruprecht I koning van Duitsland. Na zijn dood in 1410 werd de Palts in takken verdeeld, die tijdens de late Middeleeuwen en de vroege Nieuwe Tijd stand hielden: Keurpalts, Opperpalts, Zweibrücken-Simmern en Mosbach, waarvan de takken Mosbach en Opperpalts nog tijdens de 15de eeuw uitstierven. De nakomelingen van paltsgraaf Stefan van Palts-Zweibrücken kwamen in 1799 terecht in de Beierse erfenis en dragen vandaag nog de titel Hertog van Beieren en Paltsgraaf bij de Rijn.
Keurvorst Frederik de Zegenrijke legt in oorlogen met zijn buren de terriorium van de Palts verder vast en breekt, evenals zijn neef Filips van de Palts, uit naar de zuidelijke Bovenrijn. De nederlaag in de opvolgingsoorlog van Landshut, brengt echter het verlies van deze stellingen aan de Bovenrijn en vooral het verlies van de kloostervoogdij van Meulbron aan Württemberg
Onder Lodewijk V (1508 - 1544) werd het slot van Heidelberg planmatig omgebouwd tot een moderne vesting en onder zijn broer en opvolger Frederik II (1544 - 1556) komt de Renaissance in het slot.
Keurvorst Otthendrik, waarmede de oude keurtak in 1559 uitsterft, zet de calvinistische reformatie door in de keurpalts en de keurvorst wordt het opperhoofd van de calvinistische legers. Paltsgraaf Wolfgang van Zweibrücken komt in 1569 tussen ten gunste van de hugenoten in Frankrijk en wordt verslagen bij Montcontour. De Heidelbergse catechismus van 1563 is een der belangrijkste documenten van het calvinisme. De Landesbibliothek, die opgetrokken werd op de Heiliggeistkirche in Heidelberg en tegelijkertijd dient als universiteitsbibliotheek, werd in die tijd het toevluchtsoord voor de calvinistische wetenschap en theologie. In 1607 werd de stad Mannheim zowel als vesting van de Palts als een toevluchtsoord voor de calvinistische geloofsbroeders.
De greep van keurvorst Frederik V in 1619 naar de koningskroon van Bohemen moest een Palts territorium uitbouwen van Düsseldorf tot Kraków, maar de daaruit voortvloeiende tegenstand van Habsburg bracht in 1622 de verovering van Heidelberg mee en de bezetting van de Palts door de Oostenrijkse troepen . De Landesbibliothek werd naar Rome verplaatst en de Palts verloor zijn keurrecht ten voordele van Beieren.
Na het uitsterven van de tak Simmern (1685), maakte koning Lodewijk XIV van Frankrijk, in naam van zijn schoonzuster Elisabeth Charlotte von der Pfalz (Lieselotte van de Palts) aanspraak op de Palts en trachtte hij, vooral om tegen Habsburg een buffergebied te hebben en de grenzen van Frankrijk tot aan de Rijn uit te breiden, deze aanspraken met de successieoorlog van de Palts kracht bij te zetten. Toen het hem duidelijk werd dat hij deze oorlog niet kon winnen, gaf hij het bevel om de Palts met de grond gelijk te maken (Brûlez le Palatinat): Heidelberg, Mannheim, Speyer, Worms, bijna alle steden en dorpen van het land werden met de grond gelijk gemaakt en het slot van Heidelberg plat gelegd. Deze Negenjarige Oorlog werd in 1693 besloten met de Vrede van Rijswijk.
Na de calvinistische keurvorst Karel Lodewijk van de Palts, volgde de katholieke tak Palts-Neuburg, die in 1614 al Jülich en Berg met Düsseldorf geërfd had. Keurvorst Johan Willem (1698 - 1716) liet vervolgens het slot van Schwetzing in barokke stijl bouwen en plande een grote nieuwbouw voor de stadstoren van Heidelberg, maar bleef tenslotte in Düsseldorf resideren.
Pas zijn opvolger Karel Filips, die zijn residentie opnieuw in Heidelberg had gevestigd , nam onder het voorwendsel van godsdienststrijd met de burgers van Heidelberg het besluit om de residentie 1720 naar Mannheim over te brengen.
Met keurvorst Karel Theodoor (1742 - 1799) kende de keurpalts zijn laatste bloei. Hij bevorderde wetenschap en kunst, nijverheid en ambacht.
De dood van de laatste Beierse hertog in 1777 bracht de vereniging van Beieren met de Palts mede en het hof van Karel Theodoor werd naar München overgebracht.
De verovering van de gebieden links van de Rijn door de troepen van de Franse revolutie in 1795, maakte de Rijn tot grens tussen Palts-Beieren en Frankrijk. De geheime Vrede van Bazel tussen Pruisen en Frankrijk van 1795, verzekerde de Fransen van de gedane veroveringen, zodat aan een spoedige teruggave aan Beieren niet moest gedacht worden. De gebieden rechts van de Rijn werden bij vorming van het keizerrijk in 1803 aan Baden toegewezen en de gebieden links van de Rijn, kwamen na het Congres van Wenen van 1815 toch opnieuw bij Beieren. De in 1795 gedane verdeling van de Palts hield stand. Thans behoort het deel rechts van de Rijn tot de bestuurlijke regio Karlsruhe van Baden-Württemberg en het deel links van de Rijn tot de regio Rheinhessen-Pfalz van Rheinland-Pfalz.
Er waren meerdere pogingen om de splitsing van de oude keurpalts ongedaan te maken, zoals in 1948 met de toenmalige burgemeester van Mannheim Hermann Heimerich als woordvoerder. De historische moeilijkheid bestaat erin dat de keurpalts een versplinterde staat was in de vroege Nieuwe Tijd, die moeilijk te verzoenen is met de staten uit de 19de eeuw.
