Sjabbat (orthodox-joodse visie)
Van Wikipedia
De sjabbat of sjabbes (Engels: shabbat, shabbos) is de wekelijkste rustdag in het jodendom. Dit artikel behandelt de orthodox-joodse interpretatie van de sjabbat. Voor een algemene behandeling van de wekelijkse rustdag in het jodendom, zie 'Sabbat (jodendom)'.
Inhoud |
[bewerk] Betekenis en duur
De sjabbat begint op vrijdagavond met zonsondergang en eindigt ongeveer 25 uur later, op zaterdagavond wanneer het volledig donker is. Vroeger bepaalde men deze tijdstippen zodra drie sterren zichtbaar waren, tegenwoordig zijn hiervoor nauwkeurige tabellen en ook op internet kunnen voor de gehele wereld halachische (joods-wettelijke) tijden worden gevonden.
De sjabbat is in het joodse geloof een teken van het verbond tussen God en het Joodse volk. De viering van de sjabbat is voorgeschreven in de Tien Geboden. Aan het ingrijpende voorschrift van Sjemot/Exodus 35:3 dat men geen vuur mag ontsteken, wordt vrij streng de hand gehouden door zowel religieuze als traditionele joden. Heden ten dage betekent dit bijvoorbeeld dat men het lichtknopje op de sjabbat niet aandoet.[1]
De sjabbat en rosj chodesj, het nieuwemaansfeest, behoren in de Tenach tot de regelmatig terugkerende feesten. De sjabbat sluit elke week af, terwijl rosj chodesj het begin van de maanmaand aangeeft.
[bewerk] Achtergrond van het werkverbod
De huidige orthodoxe invulling van de sjabbat is bepaald door de Rabbijnen in de Talmoed. Zij zagen een verband tussen de term 'werk' zoals de Thora die bij de bouw van de mishkan (het tabernakel) gebruikt, en de term 'werk' zoals die bij het verbod op het verrichten van werk op sjabbat gebruikt wordt. Dit is de term 'melacha'. Op grond van deze overeenkomst zagen de Rabbijnen dat het werk dat op sjabbat verboden is, bestaat uit de vormen van werk die nodig waren bij de bouw van de mishkan. (Zie voor een lijst van deze 39 vormen van 'werk' het artikel melacha.)
[bewerk] Verloop van een orthodoxe sjabbat
[bewerk] Kaarsen
Rond zonsondergang steekt de vrouw des huizes de sjabbat-kaarsen aan. Dit zijn minstens twee kaarsen; veel gezinnen hebben het gebruik voor ieder kind nog een kaarsje aan te lichten. Een gezin met vijf kinderen zou dus zeven kaarsen aansteken.
[bewerk] Mincha, Kabbalas Sjabbos en Maariv
Daarop vertrekt de man met zijn zonen (vanaf een jaar of 6) naar de synagoge, waar eerst het middaggebed (mincha) wordt gebeden. Daarna volgt de kabbalas sjabbos (kabbalat sjabbat) dienst, waarbij verschillende psalmen worden gezegd en een traditioneel lied, Lecha Dodi, wordt gezongen. Dan volgt soms een toespraak door een rabbijn, die wel drie kwartier kan duren, en vervolgens het avondgebed, maariv.
[bewerk] Vrijdagavond
Als de mannelijke gezinsleden weer thuiskomen, begint de sjabbatavondmaaltijd. Eerst worden liederen gezongen: Shalom Aleichem en Eishes Chayil, waarna Kiddoesj gezegd wordt. Als het warm weer is gaan veel mensen 's avonds nog even wandelen; in orthodox-joodse wijken zijn de straten op sjabbat afgesloten voor auto's en kunnen de kinderen ongestoord overal op straat spelen.
[bewerk] Sjacharis
's Ochtends gaan de man en de zonen, en in de meeste gezinnen (soms op een iets later tijdstip, in verband met jonge kinderen thuis die niet alleen kunnen zijn) daarna ook de vrouw naar de ochtenddienst, sjacharis (sjacharit). Veel synagoges beginnen om 8 uur 's ochtends met sjacharis, dat op de ochtend van sjabbat twee tot drie uur duurt.
Daarna heeft het gezin even rust en volgt rond het middaguur de Kiddoesj van de ochtend en de uitgebreide sjabbatmaaltijd. Daarna neemt men wat rust, leert men, leest men, en in de namiddag gaan de mannelijke gezinsleden naar de middagdienst, mincha, waarbij op sjabbat een deel van de parasja (Thoralezing) voor de komende week wordt gelezen.
[bewerk] Seudas Shlishis
Daarna wordt de verplichte derde maaltijd (seudas shlishis, seudat shlishit, ook bekend als shalosh seudos) gegeten. De derde maaltijd moet na mincha gegeten worden en men mag niet later dan een half uur voor het einde van de sjabbat aan deze maaltijd beginnen.
[bewerk] Maariv en Havdala
Vervolgens gaan de mannelijke gezinsleden weer naar de synagoge, waar bij het uitgaan van de sjabbat het avondgebed Maariv gebeden wordt.
Thuis wordt vervolgens de Havdala-ceremonie voor het vaarwel zeggen van de sjabbat uitgevoerd, waarbij zegeningen over (liefst) een glas wijn, een kaars met meerdere pitten en een potje of zakje kruiden worden gezegd. Hierbij moet de gehele familie aanwezig zijn.
[bewerk] Werkverbod
Het werkverbod dat op deze dag geldt verdient nadere uitleg. In de Thora wordt voor 'werk' hetzelfde woord gebruikt dat voor 'werk' in de context van het bouwen van de tabernakel wordt gebruikt: melacha. Daaruit blijkt dat die activiteiten die voor de bouw van de tabernakel verricht moesten worden, op sjabbat niet zijn toegestaan.
Enkele activiteiten die volgens de joodse wet (halacha) op sjabbat verboden zijn onder de noemer melacha:
- een lichtknopje gebruiken om het licht aan of uit te doen (dit kan met vooraf ingestelde tijdklokken);
- een auto gebruiken;
- vuur aansteken of voedsel koken op een brandend vuur;
- schrijven;
- geld of waardepapieren aanraken;
- artikelen, met uitzondering van kleding, buitenshuis dragen op welke manier dan ook, wanneer er geen eroev is )een eroev is een speciale omheining waardoor het gebied binnen die omheining als gemeenschappelijke woning geldt);
- muziekinstrumenten bespelen;
- elektrische apparaten van welk soort dan ook bedienen, zoals een computer of telefoon.
Het bovenstaande komt erop neer dat men geen (her)scheppende activiteiten mag ondernemen, zoals iets voorbereiden (ploegen), beginnen (zaaien), afmaken, er de vruchten van plukken (oogsten).
Orthodoxe joden houden zich strikt aan deze regels en vele andere; niet-orthodoxe joden houden zich soms aan een deel ervan, maar de meeste houden zich aan geen van deze regels.
[bewerk] Toegestane activiteiten
De volgende activiteiten worden aangemoedigd op sjabbat:
- De sjabbat doorbrengen met de eigen directe familie;
- Bezoek aan 'sjoel' (synagoge) voor de vier gebedsdiensten rond sjabbat;
- Familie en vrienden bezoeken (op loopafstand);
- Gasten ontvangen (hachnasas orchim, "gastvrijheid");
- Zemiros (zemirot) (liederen) zingen, in het bijzonder de liederen voor de sjabbatmaaltijden (gewoonlijk gezongen tijdens of na de maaltijd).
- Lezen, bestuderen en bediscussiëren van Thora. Daaronder valt ook het commentaar erop, en tevens de Misjna en Talmoed, Halacha en Midrasj.
- Geslachtsgemeenschap met de eigen echtgenoot/echtgenote, in het bijzonder op vrijdagavond. (De Sjoelchan Aroech omschrijft dit als een "dubbele mitzvah," omdat het voortplanting combineert met het vieren van de sjabbat, welke beide beschouwd worden als voorgeschreven door de Thora.)
[bewerk] Overtreden van de sjabbat
Op het overtreden van de sjabbat door middel van het doen van een melacha staat in de Thora de doodstraf. Het jodendom past de doodstraf niet meer toe sinds het grote Sanhedrin van 71 geleerden niet meer bestaat. Ook daarvoor is de doodstraf in het jodendom slechts sporadisch voltrokken; de term 'doodstraf' wordt voornamelijk gebruikt om de ernst van een verbod te benadrukken. In het orthodox jodendom behandelt men de sjabbat dan ook als iets dat absoluut niet geschonden mag worden. Enkel een daartoe gekwalificeerde rabbijn mag beoordelen wanneer de sjabbat geschonden mag worden. De enige situatie waarin iedere jood de sjabbat mag en zelfs moet schenden, is wanneer het leven van een ander persoon in gevaar is. Een voorbeeld van de ernst van het verbod op het overtreden van de sjabbat is dat het verboden is om op sjabbat de brandweer te bellen wanneer iemands huis in brand staat. Dit is enkel toegestaan wanneer door het niet bellen van de brandweer levens in gevaar zouden kunnen komen. Een flatgebouw of rijtjeshuis wordt altijd gezien als plek waar levensgevaar zou kunnen ontstaan, gezien de vele aan elkaar gekoppelde huizen. Wie echter in een vrijstaand huis leeft, mag dus op sjabbat niet de brandweer bellen tenzij er werkelijk levensgevaar bestaat.
[bewerk] Einde van de sjabbat
De sjabbat eindigt wanneer het volledig donker is. De tijd waarop de sjabbat eindigt is vastgelegd in tabellen die o.a. door joodse gemeenten gepubliceerd worden op joodse kalenders, en tevens op internet te vinden zijn voor iedere locatie op de wereld.
Er zijn twee tijden waarop de sjabbat kan eindigen. Volgens de Rambam, rabbijn Moshe ben Maimon (ook bekend als Maimonides), eindigt de sjabbat zodra het volledig donker is. Volgens Rabbeinu Tam eindigt de sjabbat pas een stuk later. Vooral chassidische joden houden sjabbat tot 'Rabbeinu Tam', zoals dit bekend staat.
De mannen bidden eerst Maariv (gebed), de avonddienst, en komen daarna naar huis, waar ze voor hun gezin Havdala maken.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Links
- JewFaq.org - Shabbat (en)
- JewFaq.org - Special Shabbatot (en)
- Hoor-Israel.org: "De voorschriften voor het koken op sjabbat en feestdagen", online boek
| {{{afb_links}}} | Charedisch (ultra-orthodox) jodendom (Portaal) | {{{afb_rechts}}} |  |
|---|---|---|---|
|
Hoofdrichtingen: Misnagdiem ("Litouws" jodendom) - Chassidisch jodendom - Yerushalmi - Sefardisch orthodox jodendom |
