Trema
Van Wikipedia
Het deelteken, ook wel diaeresis of trema genoemd, en de umlaut zijn twee diakritische tekens die bestaan uit 2 stippen die, naast elkaar, boven een letter geplaatst worden. Indien zo'n teken op de i geplaatst wordt, wordt de enkele stip door de 2 stippen vervangen. De twee tekens zijn zodanig gelijkaardig dat niet iedereen het onderscheid maakt.
Inhoud |
[bewerk] Deelteken
Het 'deelteken' of 'diaeresisteken' wordt gebruikt om het taalkundig fenomeen diaeresis aan te duiden: twee opeenvolgende klinkers die in 2 afzonderlijke lettergrepen uitgesproken worden in plaats van als éénlettergrepige tweeklank. In het Nederlands wordt het deelteken regelmatig gebruikt, maar ook andere talen als het Spaans, het Catalaans en het Frans maken er gebruik van. In het Engels is het gebruik niet verplicht en zeldzaam, sommige kranten en tijdschriften maken er meer gebruik van dan andere.
Een deelteken wordt enkel gebruikt als het na elkaar schrijven van de letters zonder extra aanduiding tot een verkeerde uitspraak kan leiden.
 Trema in de Nederlandse spelling |
Bij uitbreiding gebruiken sommige talen zoals het Spaans, het Catalaans en het Frans het deelteken ook om een klinker afzonderlijk uit te spreken zelfs als de voorgaande letter een medeklinkder is, zoals g of q. Voorbeelden zijn in het Spaans vergüenza (schaamte), pingüino (penguin).
In de familienaam van de Engelse zussen Charlotte, Emily en Anne Brontë wordt het deelteken bij uitbreiding gebruikt om de anders onuitgesproken eindklinker e toch uit te spreken.
Daar een deelteken de uitspraak van de klinker niet verandert, beschouwt niet iedereen het deelteken als een echt diakritisch teken.
[bewerk] Een deelteken boven y
Een y met een deelteken wordt in het Nederlands soms verkeerdelijk gebruikt in plaats van de ij. De twee puntjes op de ij vormen geen deelteken, zelfs als men de ij als één letter beschouwt (wat niet algemeen aanvaard wordt). De twee puntjes van de ij zijn gewoon de twee afzonderlijke puntjes van de letters i en j waaruit de digraaf ij bestaat.
In het Frans komt de y met deelteken wel uitzonderlijk voor. Voorbeelden zijn de familienaam van de Waalse componist Eugène Ysaÿe, en de Franse plaatsnaam L'Haÿ-les-Roses.
[bewerk] De term trema
De term trema wordt gebruikt als synoniem van deelteken. Maar in het Duits wordt de term Trema meestal gebruikt om de umlaut aan te duiden.
[bewerk] Umlautteken
Het umlautteken wordt gebruikt om de klankwaarde van een klinker te veranderen. Vooral het Duits maakt gebruik van dit principe via de klinkers ä, ö en ü.
[bewerk] Conventie in het Duits
Indien het umlautteken niet beschikbaar is, kan in het Duits een e na de klinker geplaatst worden. Zo kan bijvoorbeeld de familienaam van de oud-bondskanselier Gerhard Schröder ook als Schroeder geschreven worden.
[bewerk] Oorsprong
In de middeleeuwen werden bij dubbele klinkers de tweede klinker vaak boven in plaats van na de eerste geschreven. In de late middeleeuwen had zo'n bovengeschreven e nog steeds de vorm van een e, maar werd die vaak vrij klein geschreven. In de vroegmoderne periode was die bovengeschreven e tot twee streepjes gereduceerd, vergelijkbaar met de evolutie van de normaal geschreven e die leek op twee tegen elkaar geschreven tekens 1. Deze schrijfwijze werd in Duitsland in het interbellum nog steeds in het toen gangbare Duitse schrift gehanteerd. Tegen de 16e eeuw waren die streepjes vervangen door stipjes, vooral in handgeschreven teksten, en later gradueel ook in gedrukte teksten.
In het Hongaars bestaat er nog steeds een diakritisch teken dat uit twee streepjes bestaat: het dubbel accent aigu. Een voorbeeld is de familienaam van de wiskundige Paul (Pál) Erdős.
Het umlautteken wijst niet noodzakelijk op het taalkundig fenomeen umlaut: de vorm van vocaalharmonie waarbij een klinker kenmerken overneemt van (de klinker in) de eropvolgende lettergreep.
[bewerk] Heavy metal umlaut
In marketing, en vooral dan de marketing van heavy metal-groepen, worden soms overbodige umlauttekens op de klinkers gebruikt om de naam een meer stoer, teutoons imago te bezorgen. Dit noemt men heavy metal umlaut of röck döts. Het bekendste voorbeeld is Motörhead. Dit gebruik werd geparodieerd door de groep Spin̈al Tap, die een umlaut op de medeklinker n plaatste. (Een n met umlaut komt in een beperkt aantal talen voor: het Jacalteeks en het Malagasy. Het is echter hoogst onwaarschijnlijk dat de leden van Spin̈al Tap dit wisten.)
[bewerk] Technisch
[bewerk] Handschrift
Handgeschreven is er nauwelijks of geen verschil te zien tussen een deelteken en een umlautteken.
[bewerk] Typografie
Professionele typografen verkiezen vaak de puntjes van een umlaut wat dichter boven de letter te plaatsen dan de puntjes van een diaeresis.
[bewerk] Computers
De ISO 8859-1 karaktercodering bevat de letters ä, ë, ï, ö, ü, en de bijhorende hoofdletters, en de ÿ enkel als kleine letter, met de Ÿ toegevoegd in de herziene editie ISO 8859-15.
Unicode voorziet de dubbele stip als een combinatiekarakter U+0308. Voor compatibiliteit met oudere karaktercoderingen, zijn ook tientallen codepunten beschikbaar met letters met een dubbele stip erboven.
Zowel de combinatiekarakter U+0308 als de letters met dubbele stip kunnen gebruikt worden zowel als umlaut en deelteken gebruikt worden.
Soms is het nodig een onderscheid te maken tussen het umlaut teken en het diaeresis teken. In dergelijke gevallen zou de volgende aanbeveling van ISO/IEC JTC 1/SC 2/WG 2 gevolgd moeten worden;
- Als deelteken, gebruik Combining Grapheme Joiner (CGJ, U+034F) + Combining Diaeresis (U+0308)
- Als umlautteken, gebruik Combining Diaeresis (U+0308)
| Latijns alfabet: | Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Oo | Pp | Qq | Rr | Ss | Tt | Uu | Vv | Ww | Xx | Yy | Zz |
|---|---|
| Tekens met diacritica: |
Àà | Áá | Ââ | Ää | Ãã | Āā | Ąą | Ăă | Ǎǎ | Çç | Ĉĉ | Čč | Ćć | Đđ | Ďď | Èè | Éé | Êê | Ëë | Ęę | Ēē | Ĕĕ | Ėė | Ěě | Ĝĝ | Ğğ | Ġġ | Ģģ | Ǧǧ | Ĥĥ | Ħħ | Ìì | Íí | Îî | Ïï | Įį | İı | Ĩĩ | Īī | Ĭĭ | Ĵĵ | Ķķ | Ǩǩ | Ĺĺ | Ļļ | Ľľ | Ŀŀ | Łł | Ńń | Ņņ | Ňň | Òò | Óó | Ôô | Öö | Õõ | Őő | Ǫǫ | Ōō | Ŏŏ | Ơơ | Ŕŕ | Ŗŗ | Řř | Śś | Ŝŝ | Şş | Șș | Šš | Ťť | Ŧŧ | Ţţ | Țț | Ùù | Úú | Ûû | Üü | Ũũ | Ūū | Ŭŭ | Ųų | Ůů | Űű | Ưư | Ŵŵ | Ýý | Ŷŷ | Ÿÿ | Źź | Žž | Żż |
| Bijzondere tekens: | Ȁȁ | Ȃȃ | Åå | Ææ | Ǽǽ | Ǣǣ | Ċċ | Ðð | DZdz | Dždž | Ɛɛ | Ȅȅ | Ȇȇ | Əə | Ƒƒ | Ǥǥ | Ǧǧ | Ƣƣ | Ƕƕ | Ǐǐ | Ȉȉ | Ȋȋ | IJij | Ǩǩ | ĸ | LLll | ĿLŀl | Ljlj | Ññ | Ŋŋ | Njnj | Øø | Ǿǿ | Ǒǒ | Ȍȍ | Ȏȏ | Ɔɔ | Œœ | Ȣȣ | Ȑȑ | Ȓȓ | ſ | ß | Þþ | Ǔǔ | Ȕȕ | Ȗȗ | Ƿƿ | Ȝȝ | Ȥȥ | Ƶƶ | Ʒʒ | Ǯǯ |
