Verbuiging van het zelfstandig naamwoord
Van Wikipedia
In het Nederlands worden zelfstandige naamwoorden in sommige gevallen verbogen. De meeste Nederlandse woorden kennen vier vormen, bijvoorbeeld het huis, de huizen, des huizes en ten huize. Deze zelfstandige naamwoorden noemt men sterke zelfstandige naamwoorden. Sommige substantieven hebben maar drie vormen, bijvoorbeeld de vrouw, de vrouwen, der vrouw, der vrouwe. Dit zijn vrouwelijke zelfstandige naamwoorden (met uitzondering van vrouwelijke persoonsnamen, die zijn ook sterk). Enkele substantieven hebben slechts twee vormen, bijvoorbeeld de mens, de mensen, des mensen, den mensen. Deze substantieven noemt men zwakke substantieven.
[bewerk] Sterke zelfstandige naamwoorden (gentifief op s)
| Enkelvoud | |||
| Nominatief | het huis | ||
| Genitief | des huizes | ||
| Datief | den huize | ||
| Accusatief | het huis | ||
| Meervoud | |||
| Nominatief | de huizen | ||
| Genitief | der huizen | ||
| Datief | den huizen | ||
| Accusatief | de huizen | ||
Men ziet dat de vorm huis voor nominatief en accusatief enkelvoud gebruikt wordt, de vorm huizes voor de genitief enkelvoud, de vorm huize voor de datief enkelvoud en de vorm huizen voor het meervoud.
Merk op dat men tegenwoordig enkel nog de nominatief en de genitief gebruikt. De datief wordt enkel nog aangewend na het voorzetsel te en in enkele versteende uitdrukkingen. De accusatief wordt enkel nog gebruikt in versteende uitdrukkingen.
[bewerk] Vorming van de vier standaardvormen
- nom.-acc. enk: stam van het zelfstandig naamwoord, let op: op het eind van een woord verandert de stam -z in een -s en de stam -v in een -f:
man --> man- --> de man
huis --> huiz- --> het huis
- gen. enk.: mannelijke en onzijdige woorden krijgen stam+(e)s. Let op: vrouwelijke persoonsnamen zijn ook sterke substantieven! Eindigt het zelfstandig naamwoord op een heldere klank die als één letter geschreven wordt, dan wordt er een apostrophe ingevoegd. Eindigt het zelfstandig naamwoord op een sis-klank (-s,-x,-z,-sh of -sch), dan krijgt het substantief enkel een apostrophe:
man --> man- --> des mans/des mannes
huis --> huiz- --> des huizes
Helga --> Helga- --> Helga's
Ann --> Ann- --> Anns
baby --> baby- --> des baby's
bureau --> bureau- --> des bureaus
Cortez --> Cortez- --> Cortez'
- dat. enk. (deze regel geldt ook voor vrouwelijke substantieven): korte substantieven krijgen in den regel stam+e, lange substantieven stam.
huis --> huiz- --> den huize
tijd --> tijd- --> den tijde
overstaan --> overstaan- --> den overstaan
voorbereiding --> voorbereiding --> der voorbereiding
- meervoud (deze regel geldt ook voor vrouwelijke substantieven): er zijn 9 mogelijke uitgangen: -en, -s, -'s, -eren, -n, -ën, -¨n (-ën wordt gebruikt als de laatste lettergreep (van het enkelvoud) beklemtoond is, -¨n als dit niet zo is), -lieden, -lui (als het enkelvoud eindigt op -man). Indien nodig wordt de eindmedeklinker verdubbeld. Sommige woorden hebben meerdere meervouden.
man --> man- --> de mannen
hotel --> hotel- --> de hotels
baby --> baby- --> de baby's
volk --> volk- --> de volkeren/de volken
weide --> weide- --> de weiden
kopie --> kopie- --> de kopieën
provincie --> provincie- --> de provinciën/ de provincies
brandweerman --> brandweerman- --> de brandweerlieden/ de brandweerlui
- Leenwoorden behouden hun oorspronkelijk meervoud
het museum --> de musea
de garage --> de garages
de graffito --> de graffiti
de collega --> de collegae
[bewerk] Vrouwelijke zelfstandige naamwoorden (geen genitiefuigang)
| Enkelvoud | |||
| Nominatief | de vrouw | ||
| Genitief | der vrouw | ||
| Datief | der vrouwe | ||
| Accusatief | de vrouw | ||
| Meervoud | |||
| Nominatief | de vrouwen | ||
| Genitief | der vrouwen | ||
| Datief | den/der vrouwen | ||
| Accusatief | de vrouwen | ||
Merk op: vrouwelijke persoonsnamen worden sterk verbogen
[bewerk] Vorming van de drie standaardvormen
- nom.-acc. enk.: zie sterke verbuiging
- gen. enk: de gen.enk. is identiek aan de nom.-acc. enk. (de vorm des vrouws, wordt enkel als gezegde gebruikt, zie hiervoor genitief).
vrouw --> vrouw- --> der vrouw
- dat. enk.: zie sterke verbuiging
- mv.: zie sterke verbuiging
Men merke op dat sommige zelfstandige naamwoorden in de datief enkelvoud veranderen van genus:
- het oor (nom. onz. enk.) --> der ore (dat. vr. enk.)
- het hart (nom. onz. enk.) --> der harte (dat. vr. enk.)
- het uur (nom. onz. enk.) --> der ure (dat. vr. enk.)
- de gunst (nom. ml. enk.) --> der gunste (dat. vr. enk.)
[bewerk] Zwakke zelfstandige naamwoorden (genitief op en)
| Enkelvoud | |||
| Nominatief | de mens | ||
| Genitief | des mensen | ||
| Datief | den mensen | ||
| Accusatief | den mensen | ||
| Meervoud | |||
| Nominatief | de mensen | ||
| Genitief | der mensen | ||
| Datief | den mensen | ||
| Accusatief | de mensen | ||
Lijst der zwakke zelfstandige naamwoorden: de mens (des mensen), de graaf (des graven), de prins (des prinsen), de hertog (des hertogen), de heer (des heren), ...
Men merke op dat sommige zelfstandige naamwoorden in de genitief enkelvoud veranderen van genus:
- het hart (nom. onz. enk.) --> des harten (gen. ml. enk.)
[bewerk] Vorming van de twee standaardvormen
- nom.enk.: stam, eindigt een stam op -z of -v, dan verandert deze in -s of -f:
mens --> mens- --> de mens
graaf --> graav- --> de graaf
- alle andere vormen: stam + en
mens --> mens- --> des mensen
graaf --> graav- --> des graven
[bewerk] Onregelmatige zelfstandige naamwoorden
Sommige zelfstandige naamwoorden gebruiken niet één verbuiging, maar verschillende verbuigingen door elkaar. Voorbeelden van zulke zelfstanige naamwoorden zijn het hart, het oor, het uur,de gunst, de tijd en de wereld.
| Enkelvoud | ||||||
| Nominatief | het hart (onz.) | het oor (onz.) | het uur (onz.) | de gunst (ml.) | de tijd (ml./vr.) | de wereld (ml.) |
| Genitief | des harten (ml.) | des oors (onz.) | der ure (vr.) | der gunste (vr.) | des tijds (ml.)/der tijd (vr.) | des werelds (ml.)/der wereld (vr.) |
| Datief | der harte (vr.) | der ore (vr.) | der ure (vr.) | der gunste (vr.) | den tijde (ml.)/der tijd (vr.) | den werelde (ml.) |
| Accusatief | het hart (onz.) | het oor (onz.) | het uur (onz.) | de gunst (ml.) | de tijd (ml./vr.) | der wereld (vr.) |
| Meervoud | ||||||
| Nominatief | de harten (onz.) | de oren (onz.) | de uren (onz.) | de gunsten (ml.) | de tijden (ml./vr.) | de werelden (ml.) |
| Genitief | der harten (onz.) | der oren (onz.) | der uren (onz.) | der gunsten (ml.) | der tijden (ml./vr.) | der werelden (ml.) |
| Datief | den harten (onz.) | den oren (onz.) | den uren (onz.) | den gunsten (ml.) | den tijden (ml./vr.) | den werelden (ml.) |
| Accusatief | de harten (onz.) | de oren (onz.) | de uren (onz.) | de gunsten (ml.) | de tijden (ml./vr.) | de werelden (ml.) |
