Voetnoot

Van Wikipedia

Een voetnoot ^[1] is een opmerking met betrekking tot een element uit een tekst die onder aan de bladzijde waarop het te becommentariëren stuk tekst eindigt wordt weergegeven. Een voetnoot moet worden onderscheiden van een wetenschappelijke referentie^[1], die er uiterlijk op lijkt, maar waarmee de bron van een bepaalde bewering wordt aangegeven. (auteur(s), titel, naam van publicatie, deel/jaargang, bladzijde, jaartal). Een voetnoot geeft wat extra informatie of een verklaring van een niet zonder meer bekend verondersteld begrip, die echter de loop van het verhaal teveel zou storen. Vanuit de hoofdtekst verwijst men door middel van superieure cijfers of asterisken en obelisken naar de voetnoot, die dan wordt ingeleid door het symbool waarmee naar haar verwezen is. Als regel is de tekst van een voetnoot kleiner afgedrukt dan de hoofdtekst.

Referenties komen vooral voor in wetenschappelijke publicaties, waar goede documentatie als conditio sine qua non geldt voor wetenschappelijkheid, dus aanvaardbaarheid van een tekst. Voetnoten werden evenals referenties in de negentiende eeuw, toen de wetenschappelijke methode veranderde naar de gedaante waarin we haar nu nog kennen, zeer algemeen; daarvoor werden zijdelingse opmerkingen vaker in de marge gezet. Ook begon men toen voetnoten vaker te nummeren dan ze met asterisken en obelisken aan te geven. De voetnoten van Pierre Bayle in diens Dictionnaire historique et critique (1697) waren kleine essays. In de negentiende eeuw leidde vorderingen in de tekstkritiek tot de ontwikkeling van een dubbel notenapparaat, met daarin zowel toelichting op de totstandkoming van de tekst (gebruik van handschriften) als op de tekst zelf. De edities van middeleeuwse teksten door de Monumenta Germaniae Historica zijn hiervan een sprekend voorbeeld. Er kwamen voetnoten die op de pagina meer ruimte in beslag namen dan de tekst zelf. De voetnoot werd zodoende voorwerp van kritiek. Speciaal de Duitse geschiedschrijving met coryfeeën als Leopold von Ranke en Theodor Mommsen was in dit opzicht een dankbaar doelwit.

Velen vinden het (moeten) lezen van een voetnoot storend, omdat dan het lezen van de hoofdtekst onderbroken wordt. Sommigen maken dan ook liever gebruik van de minder prominent aanwezige eindnoten, die weer als nadeel hebben dat het natrekken van referenties meer moeite kost en vaker gemakshalve wordt overgeslagen.

[bewerk] Figuurlijk

De term voetnoot wordt ook wel gebruikt in overdrachtelijke zin. Als iets of iemand 'een voetnoot in de geschiedenis' is, dan wordt daarmee bedoeld dat dat feit of die persoon niet van doorslaggevend belang was in de loop van die geschiedenis. Maar de bijdrage van dat iets of iemand was dan wel degelijk het vermelden waard.

Anderen gebruiken de frase ook wel als 'slechts een voetnoot in de geschiedenis', wat dan (een vaak op zichzelf betrokken) terughoudendheid of bescheidenheid moet aangeven. Tot slot kan deze variant ook aangeven dat men meent dat het feit of de persoon in kwestie van groter belang geacht had moeten worden, maar dat dat helaas niet bij het grote publiek is overgekomen of blijven hangen.

[bewerk] Voetnoten

1. ^  Een voorbeeld van een voetnoot op Wikipedia.

Referenties:

↑ Auteur1 AA, auteur2 JP. Gebruik van voetnoten en referenties in wetenschappelijke artikelen. Tijdschr onderz taalgebruik, deel 22, pp. 1043-45 (1993).