Zandverstuiving
Van Wikipedia
 |
|
|
Een zandverstuiving is een open plek in de heide of de duinen waar geen enkele begroeiïng optreedt en waar het zand door de wind en het water (regenbuien) verstoven wordt. Echt stuivend zand komt in Noordwest Europa bijna niet voor. In Nederland zijn nog een aantal te vinden.
Inhoud |
[bewerk] Ontstaan
Zandverstuivingen ontstonden in het verleden doordat de heidevelden te veel werden afgeplagd. De heideplaggen werden bijvoorbeeld gebruikt om een plaggenhut te bouwen en in de potstal. Als er teveel plaggen werden afgehaald, kon de hei zich niet meer herstellen. Andere schadelijke activiteiten waren het rijden met te veel karren, en het laten grazen van te veel schapen.
De wind zorgde er dan voor dat het stuifzand zich steeds verder verspreidde waardoor de zandverstuing steeds groter werd. In een grote zandverstuiving kunnen door de wind duinen ontstaan. Langs de rand van een zandverstuiving ligt meestal een hoge zandwal, waar het zand zich op verzameld. Soms werden hele dorpen bedreigd door het oprukkende zand. Zo kon een enkele storm vanuit de zandverstuiving een oogst door een dunne zandlaag op de kwetsbare plantjes vernietigen.
Zandverstuivingen zijn in Europa, afgezien van Nederland zeer zeldzaam,en hadden in de 19e eeuw een areaal van 78.600 hectare. Omdat dit gebied zich (mede als gevolg van overbegrazing van weidegronden) uitbreidde, werd Staatsbosbeheer opgericht, dat gebieden als de Veluwe met bos beplantte. Tegenwoordig is nog 1400 ha over, vooral in de provincies Drenthe, Gelderland en Noord-Brabant. Het grootste stuifzandgebied in Nederland is het Kootwijkerzand op de Veluwe.
[bewerk] Beheer
[bewerk] Zandverstuiving tegengaan
Om het verstuiving van het zand tegen te gaan, kan men het gebied bebossen door dennen te planten. Pioniersplanten die zich in een zandverstuiving vestigen zijn buntgras en zandzegge. Daarna volgt ruig haarmos. Daarmee wordt het zand enigszins vastgelegd en kunnen er andere korstmossen verschijnen, en vervolgens enkele eenjarige planten, zoals herderstasje (Capsella bursa-pastoris). Uiteindelijk komt de heide terug.
[bewerk] Zandverstuiving bewaren
De grootste bedreiging van stuifzand is de toename van organisch materiaal in het zand, door de atmosferische depositie (vervuiling vanuit de lucht met onder andere ammoniak). Algen, mossen, korstmossen en hogere planten kunnen zo extra hard groeien in het van nature arme zand. Hierdoor wordt het zand meer en meer vastgelegd.
Maatregelen kunnen zijn:
- Het ruimte geven aan de wind door het kappen van bomen aan de rand van een stuifzandgebied.
- Het veelvuldig betreden van het gebied. Recreatiegebieden en militaire oefenterreinen blijven vaak ruim open voor menselijke betreding.
- Het verwijderen van al het organisch materiaal wanneer er gekapt of geplagd wordt.
Het losse dekzand dat op de bodem van de zandverstuiving aangetroffen wordt is helder geel. Dit zand bevat geen humus. Dat is wel het geval voor het stuifzand. Tussen het dekzand en het stuifzand dat bovenop ligt, is soms een donkere laag te zien, een "podzollaag" genoemd. Het is een restant van het eerder oppervlak, waar het stuifzand overheen is gewaaid.
[bewerk] De zandverstuiving als biotoop
Een zandverstuiving lijkt enigszins op een woestijn en wordt dan ook wel een "Atlantische woestijn" genoemd. In een zandverstuiving treden grote temperatuursverschillen op. Er komen een aantal bijzondere diersoorten voor, die daarop aangepast zijn, zoals de tapuit, boompieper en de boomleeuwerik. Deze vogels leven van de pioniersplanten en insecten die op de kale grond gedeien. Op de diepere vochtiger plekken in een zandverstuiving groeien ook wel korstmossen. Soms is het zand diep weggestoven tot op het niveau van het grondwater. Ter plaatse ontstaat dan een ven.
Een bijzonder insect dat in een zandverstuiving leeft is de mierenleeuw.
[bewerk] Voorbeelden van zandverstuivingen
[bewerk] Veluwe
- Kootwijkerzand, bij Kootwijk. Dit stuifzand is goed te overzien vanaf een uitkijktoren.
- Harskampse Zand, bij Harskamp, in gebruik als militair oefenterrein. Middenin het zand verscholen ligt, als een oase, het ven Kempkesfles. Bijzonder mooi is ook het ven Gerritsfles, dat aan de rand van het schietterrein nabij Radio Kootwijk ligt. Het ven is niet toegankelijk, maar goed te zien vanaf het fietspad Radio Kootwijk - Hoenderlo.
- Stroese Zand, bij Stroe, in gebruik als militair oefenterrein.
- Wekeromse Zand, bij Wekerom.
- Hulshorsterzand, bij Hulshorst.
- Beekhuizerzand, bij Harderwijk, recent hersteld met Europese subsidie. Bijzonder is dat er dwars door het stuifzandgebied een fietspad is aangelegd met prachtige vergezichten.
[bewerk] Overig
- Langs de Waal, in het natuurgebied Millingerwaard (bij Millingen aan de Rijn), krijgt het zand weer de kans om te gaan stuiven; er ontstaan zo natuurlijke rivierduin
- Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen
- Nationaal Park Drents-Friese Wold
- Sint Anthonisbos
- Zandverstuiving Rosmalen
