Mar Caspiana
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
La mar Caspiana es una mar tancada situada entre Asia e Euròpa. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de 371 000 km²; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los lacs. Sovent es considerada coma lo lac mai grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada.
Somari |
[Modificar] Geografia
La mar Caspiana es bordada per Russia a l'oèst, per Azerbaitjan al sud-oèst, per Iran al sud, per Turcmenistan al sud-èst e per Cazacstan al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'Asia Centrala. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas del Caucàs, e al sud lo massís de l'Elborz. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl.
Es religada a la mar d'Azov pel canal de Manitx.
[Modificar] Vilas costièiras
Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son:
- Astrakhan, Derbent e Makhatxkalà, en Russia
- Bakó, en Azerbaitjan
- Astara, Bandar-e Anzali e Chalus, en Iran
- Türkmenbaşy (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan
- Aktau (l'anciana Xevtxenko) e Atyrau (l'anciana Guriev), en Cazacstan
[Modificar] Istòria
Dins l'antiquitat, la mar Caspiana era nomenada l'ocean Ircan. Puèi foguèt tanben nomenada mar de Mazandaran, mar Khàzar e mar Khvalissian.
A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'Ircània, Tamisheh, Atil e Khazaran.
[Modificar] Fauna
La mar Caspiana conten un grand nombre d'esturions, que lors uòus son transformats en caviar. Çaquelà, la subrepesca afècta d'un tal biais la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre.
[Modificar] Petròli
La region es rica en fonts d'energia. En mai dels camps petrolifèrs recentament descobèrts, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialment a causa de l'inestabilitat de l'Orient Mejan, que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar nòrd-american dins la region centreasiatica.
Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en 2003 per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins lo cas iranian e turcmèn.
A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petroliera (+70%) dempuèi 1992. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils (250 000 m³) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de Brasil. Se calcula qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010.
[Modificar] Caracteristicas e ecologia
Vòlga (que i apòrta 80% de l'aiga de riu) e Oral s'escampan dins la mar Caspiana, qu'es endorreïca, es a dire qu'a pas cap de sortida naturala d'aiga (levat la de l'evaporacion). D'aqueste biais, l'ecosistèma caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl eustatic dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa 5,5 milions d'annadas. Son nivèl es estat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat d'unas ciutats costièiras dels khàzars, coma Atil. En 2004, lo nivèl de las aigas èra de -28 m, es a dire 28 m jos lo nivèl de la mar.
Al cors dels sègles, lo nivèl de la mar Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per la Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'oscillacion de l'Atlantic Nòrd. Lo nivèl de la mar Caspiana es doncas en relacion amb las condicions atmosfericas de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global.
Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de 3 m entre 1929 e 1977, seguida per una pujada de 3 m de 1977 fins a 1995. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses.
[Modificar] Transpòrts
I a divèrses servicis de transbordador qu'opèran sus la mar Caspiana, inclús la linha entre Türkmenbaşy e Bakó.
[Modificar] Ligams extèrnes
- Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana –en anglés
- Programa environamental de la Caspiana –en anglés
- Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana John Robb, 2004 –en anglés
- Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana –en anglés
