Nòrma classica
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
La nòrma classica es una nòrma lingüistica (una codificacion) que fixa la lenga occitana. Aquela nòrma se basa subre la tradicion millenària de la grafia classica, mas li ajusta lo procès de la codificacion. Es en concurréncia amb d'autras nòrmas que son mens espandidas en occitan (nòrma mistralenca, nòrma bonaudiana, nòrma de l'Escòla dau Pò).
Somari |
[Modificar] Composicion
La nòrma classica se compausa de dos aspèctes:
- La nòrma ortografica o ortografia, que fixa la manièra d'escriure los sons.
- Remarca - La grafia classica englòba l'ortografia classica (codificada, dins la nòrma) e divèrses usatges escriches non codificats (fòra nòrma) mas que rèstan pròches de l'ortografia classica (coma las errors involontàrias, lo usatges grafics ancians e anteriors a la nòrma classica, los usatges grafics actuals que rompon volontariament amb la nòrma).
- La nòrma orala, que fixa la manièra recomandada de parlar en occitan.
[Modificar] Desvolopament
Se la grafia classica es nascuda un pauc abans l'an mila (amb los primièrs documents escriches en occitan), la nòrma classica, ela, se desvolopèt en tres estapas a partir de 1935:
- Apareguèt en 1935 amb la publicacion de la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Loís Alibèrt.
- Se desvolopèt puèi amb l'Institut d'Estudis Occitans (IEO) a partir de 1945.
- I cal ajustar, en particular, las òbras de Pèire Bèc e Robèrt Lafont dempuèi los ans 1950.
- Es gerida pel Conselh de la Lenga Occitana (CLO) dempuèi 1996.
La nòrma classica s'es espandida mai que mai dempuèi la segonda mitat del sègle XX en fasent recular la nòrma mistralenca. Uèi la nòrma classica s'utiliza dins Occitània tota. Pasmens encara i a de cases de concurréncia:
- En provençal e en niçard, entre nòrma classica e nòrma mistralenca.
- Dins las Valadas Occitanas, entre nòrma classica e nòrma de l'escòla dau Pò.
- En auvernhat, entre nòrma classica e nòrma bonaudiana.
[Modificar] Estandardizacion: l'occitan larg
Las diferentas grafias concurrentas de l'occitan (classica, mistralenca, bonaudiana, de l'Escòla dau Pò) se son concebudas d'en primièr per notar de parlars o de dialèctes, sens fixar una varietat estandard de l'occitan. Pasmens la nòrma mistralenca a engenerat dempuèi la fin del sègle XIX l'aparicion de tres koinès literàrias regionalas: una en provençal general, una en niçard e una en gascon bearnés. E mai se pòt dire que la koinè provençala mistralenca prefigura una lenga estandard.
La nòrma classica, a partir del sègle XX, a perseguit lo desvolopament d'aquelas tres koinès mas a favorizat tanben de koinès regionalas suplementàrias en lemosin e en lengadocian. Dempuèi l'oficializacion de l'occitan dins la Val d'Aran en 1990, tanben la nòrma classica favoriza una varietat pro codificada de gascon aranés.
A costat d'aquelas experiéncias de koinès, del costat de la nòrma classica, la volontat conscienta de fixar una varietat estandard en occitan es apareguda dins los ans 1970 amb las recèrcas dels lingüistas Pèire Bèc, Robèrt Lafont, Rogièr Teulat, Jacme Taupiac, seguits dins los ans 1980 per Patric Sauzet. La varietat estandard se sona segon los autors occitan referencial, occitan estandard o pus recentament occitan larg (P. Sauzet). La màger part dels especialistas son consents per que l'occitan larg se compause:
- D'una varietat generala de l'estandard que se basa sul dialècte lengadocian (dialècte intermediari entre los autres, mas non superior als autres)
- D'adaptacions regionalas de l'estandard, tenent qualques traches dialectals tipics, mas en tot gardar una granda convergéncia e una concepcion unitària. Es una manièra de federar dins l'occitan larg las diferentas koinès regionalas que se son desvolopadas dempuèi los sègles XIX e XX.
[Modificar] Comparason
| Comparason entre las quatre nòrmas existentas en occitan (extrach de la Declaracion Universala dels Dreches Umans) | |||
|---|---|---|---|
| Nòrma classica | Nòrma mistralenca | Nòrma bonaudiana | Nòrma de l'Escòla dau Pò |
| Provençau Totei lei personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e li cau (/fau) agir entre elei amb un esperit de frairesa. Provençau niçard Auvernhat Vivaroalpenc Lemosin Gascon Lengadocian |
Provençau Tóuti li persouno naisson libro e egalo en dignita e en dre. Soun doutado de resoun e de counsciènci e li fau agi entre éli em' un esperit de freiresso. Provençau niçard Gascon (grafia febusiana) |
Auvernhat Ta la proussouna neisson lieura moé parira pà dïnessà mai dret. Son charjada de razou moé de cousiensà mai lhu fau arjî entremeî lha bei n'eime de freiressà. (Touta la persouna naisson lieura e egala en dïnetàt e en dreit. Soun doutada de razou e de cousiensà e lour chau ajî entre ela am en esprî de freiressà.) |
Vivaroalpenc Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de freireso. |
| Comparason entre las quatre nòrmas existentas en occitan: grafèmas tipics | |||
|---|---|---|---|
| Nòrma classica | Nòrma mistralenca | Nòrma bonaudiana | Nòrma de l'Escòla dau Pò |
| -a finala | -o (-a, -e) | -à | -o (-a) |
| ò | o | o | o |
| o, ó | ou | ou | ou |
| uè, ue | ue, iue | eu (ue) | ue (ö) |
| lh | i/h (lh) | lh | lh |
| nh | gn | nh | nh |
| s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss | s |
| z s entre doas vocalas |
z s entre doas vocalas |
z | z |
| à è ò á é í ó ú |
à è ò ì ù é óu |
à è eù où é â ê î û |
à è ò ì ù où é |
| Se nòta totas las consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta pas ges de consonanta finala muda. |
