Źródło
Z Wikipedii
Źródło - naturalny, skoncentrowany, samoistny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi.
W hydrobiologii strefa źródliskowa określana jest nazwą krenal, natomiast organizmy je zamieszkujące to krenon. Krenal dzieli się na eukrenal (źródło właściwe) i hypokrenal - strefę odpływu źródła.
Wydajność źródła mierzy się ilością wody wypływającej w jednostce czasu. Zazwyczaj podaje się ją w l/s.
Zazwyczaj źródła mają stałą temperaturę, równą w przybliżeniu średniej w ciągu roku temperaturze powietrza w danym obszarze. Wyjątkiem są źródła termalne.
Badaniem źródeł zajmuje się krenologia.
[edytuj] Powstawanie źródeł
Miejsce wypływu źródła związane jest głównie z układem nieprzepuszczalnych warstw skalnych w powiązaniu z rzeźbą terenu. Wody opadowe przesączają się przez warstwy przepuszczalne, zasilając głębsze poziomy wodonośne. Napotykając warstwy nieprzepuszczalne, spływają po nich pod wpływem siły ciężkości lub pod naporem ciśnienia hydrostatycznego. W miejscu, gdzie strop skał nieprzepuszczalnych wychodzi na powierzchnię, np. na stoku górskim lub w dolinie, tworzy się źródło.
[edytuj] Rodzaje źródeł
Ze względu na sposób wypływu wód wyróżnia się:
- źródła spływowe - gdy woda spływa po powierzchni skał nieprzepuszczalnych pod wpływem siły ciężkości i swobodnie wypływa na powierzchnię
- źródła przelewowe - gdy woda pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego porusza się pod górę po nachylonej warstwie nieprzepuszczalnej, aż wreszcie wydostaje się na powierzchnię.
Ze względu na charakter procesów geologicznych, które formują podziemną część źródła, wyróżnia się:
- źródła warstwowe - najczęściej mało wydajne źródła spływowe lub obfite źródła przelewowe
- źródła uskokowe - zarówno spływowe, jak i przelewowe; woda jest transportowana na powierzchnię ziemi przez uskok tektoniczny
- źródła szczelinowe - mające zmienną wydajność
- źródła krasowe - spływowe, przelewowe bądź lewarowe; największe z nich, dające początek rzekom, to wywierzyska.
Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu wyróżnia się:
- źródła grzbietowe - występujące na grzbietach
- źródła zboczowe - położone na zboczach dolin
- źródła krawędziowe - wypływające u podnóża krawędzi morfologicznej
- źródła terasowe
- źródła przykorytowe
- źródła dolinne
- źródła podwodne
Ze względu na charakter litologiczny utworów, w których występują, wyróżnia się:
- źródła rumoszowe - wypływające z pokrywy zwietrzelinowej o dużych okruchach skalnych
- źródła skalne - wypływające bezpośrednio z niezwietrzałych skał
- źródła zwietrzelinowe
- źródła osuwiskowe
- źródła deluwialne - drenujące deluwia
- źródła sandrowe - wypływające na obszarach sandrowych
- źródła morenowe - wypływające z utworów morenowych
Ponadto wyróżnia się:
- źródła mineralne - zawierające wody o większej od przeciętnej ilości soli mineralnych (powyżej 1 g/l)
- źródła artezyjskie
- źródło termalne (cieplice) - w których temperatura wypływającej wody jest znacznie wyższa od średniej temperatury powietrza w tym miejscu. Powstają w miejscach aktywności wulkanicznej lub takich, gdzie taka aktywność ustała dość niedawno. Woda, krążąc głęboko pod powierzchnią, nagrzewa się tam do wyższych temperatur. Szczególnym ich rodzajem są gejzery, w których wrząca woda wytryska regularnie w postaci fontanny.
- pieniawy (źródła gazujące) - wyprowadzające wodę zgazowaną (mieszaninę wody i gazu - najczęściej dwutlenku węgla). Wypływ tych wód jest stały. Do źródeł tych zalicza się też soffioni - wyziewy pary wodnej, siarkowodoru i dwutlenku węgla, występujące w Toskanii na północy Włoch.
Hydrobiolodzy wyróżniają trzy rodzaje źródeł:
- reokreny (wywierzyska)
- helokreny
- limnokreny.
Zobacz też: rzeki źródłowe, ciek wodny.
