Włochy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Repubblica Italiana


Flaga Włoch	Godło Włoch

Język urzędowy

włoski¹

Język używany

włoski, sardyński, oksytański, retoromański

prezydent Giorgio Napolitano

Szef rządu

premier Romano Prodi

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

69. na świecie
301 300 km²
2,4%

Liczba ludności
• całkowita (31.01.2007)
• gęstość zaludnienia

23. na świecie
58.751.711
192,5 osób/km²

Zjednoczenie

zjednoczenie Włoch
17 marca 1861

Jednostka monetarna

euro² (EUR, €)

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Hymn państwowy

Fratelli d'Italia (Bracia Włosi)

+39

¹Rangę języka urzędowego oprócz włoskiego posiada również francuski w regionie Valle d'Aosta i niemiecki w regionie Trydent-Górna Adyga.
² Przed rokiem 1999: lir włoski

Włochy, Republika Włoska (Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem członkiem wielu organizacji m.in.: Unii Europejskiej, NATO czy G8. Włochy należą do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata.

Spis treści

1 Ustrój polityczny i partie polityczne
- 1.1 Włoski system partyjny
- 1.2 Przywódcy Włoch
2 Geografia
- 2.1 Podział administracyjny
- 2.2 Miasta
3 Historia
4 Gospodarka
- 4.1 Turystyka
5 Demografia
- 5.1 Imigranci
- 5.2 Grupy etniczne i języki
6 Oświata
7 Kultura
- 7.1 Język
8 Zobacz też
9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Ustrój polityczny i partie polityczne

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Włoch.

Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia)

Izbą Deputowanych (630 miejsc)
Senatem (315 miejsc)

Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 75% mandatów w obu izbach obsadzane jest większościowo w okręgach jednomandatowych, 25% proporcjonalnie w okręgach wielomandatowych. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.

Głową państwa jest Prezydent Republiki wybierany na 7 letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe – wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 z Valle d'Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).

Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarno-gabinetowego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta – dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera – co jest istotne w systemie wielopartyjnym; w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.

System polityczny panujący we Włoszech powszechnie zaliczany jest do mało stabilnych. Obecny rząd Romano Prodiego jest już 61. po zakończeniu II wojny światowej

[edytuj] Włoski system partyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Partie polityczne Włoch.

Włoski system należy do wielopartyjnych. Scena polityczna jest mocno rozdrobniona. Aktualnie najważniejsze partie skoncentrowane są w dwóch obozach - rządzącej koalicji partii lewicowych zwanej Unią oraz w pozostającym w opozycji do rządu prawicowym Domu Wolności. Do głównych ugrupowań włoskiej sceny politycznej zalicza się:

Forza Italia (FI)
Demokraci Lewicy (Democratici di Sinistra, DS)
Sojusz Narodowy (Alleanza Nazionale, AN)
Liga Północna (Lega Nord, LN)
Odrodzenie Komunistyczne (Rifondazione Comunista, RC)
Włoska Partia Ludowa (Partito Popolare Italiano, PPI)
Federacja Zielonych (Federazione dei Verdi)
Włoska Partia Socjalistyczna (Partito Socialista Italiano, PSI)

[edytuj] Przywódcy Włoch

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Królowie Włoch, Premierzy Włoch, Prezydenci Włoch.

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Geografia Włoch.

Całkowita granica lądowa Włoch wynosi 1932,2 km. Sąsiadują z Francją – 488 km granicy, Szwajcarią – 740 km, Austrią – 430 km i Słowenią – 232 km). Wewnątrz terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwa-enklawy: San Marino (39 km granicy) i Watykan (3,2 km).

Długość wybrzeża włoskiego wynosi aż 7600 km. Oblewają je wody kilku akwenów Morza Śródziemnego: Morze Liguryjskie, Morze Tyrreńskie, Morze Jońskie i Morze Adriatyckie.

Najwyższy punkt położony jest na najwyższym masywie Europy Mont Blanc. Nosi on nazwę Mont Blanc de Courmayeur – jego wysokość to 4807 m n.p.m.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Włoch.

Włochy podzielone są na 20 regionów (5 z nich na prawach szczególnych), 109 prowincji (z których 2 są autonomiczne) i 8092 gmin. Regiony:

Nazwa polska	Nazwa włoska	Stolica	Ludność (2005)	Powierzchnia (km²)
Abruzja	Abruzzo	L'Aquila	1 299 272	10 793
Apulia	Puglia	Bari	4 068 167	19 364
Basilicata	Basilicata	Potenza	596 546	9 992
Emilia-Romania	Emilia-Romagna	Bolonia	4 151 369	22 122
Friuli-Wenecja Julijska	Friuli-Venezia Giulia	Triest	1 204 718	7 712
Kalabria	Calabria	Catanzaro	2 009 268	15 083
Kampania	Campania	Neapol	5 788.986	13 592
Lacjum	Lazio	Rzym	5 269 972	17 210
Liguria	Liguria	Genua	1 592 309	5 421
Lombardia¹	Lombardia	Mediolan	9 473 084	23 861
Marche	Marche	Ankona	1 518 780	9 695
Molise	Molise	Campobasso	321 953	4 438
Piemont	Piemonte	Turyn	4 330 172	25 398
Sardynia	Sardegna	Cagliari	1 650 052	24 090
Sycylia	Sicilia	Palermo	5 013 081	25 701
Toskania	Toscana	Florencja	3 598 269	22 990
Trydent-Górna Adyga	Trentino-Alto Adige / Sūdtirol	Trydent	974 613	13 599
Umbria	Umbria	Perugia	858 938	8 454
Valle d'Aosta	Valle d'Aosta / Vallée d'Aoste	Aosta	122 868	3 266
Wenecja Euganejska	Veneto	Wenecja	4 699 950	18 390

¹ Do regionu Lombardia należy także włoska enklawa w Szwajcarii o nazwie Campione d'Italia.

[edytuj] Miasta

Zobacz więcej w osobnym artykule: Miasta Włoch.

Do najludniejszych miast włoskich należy Rzym, Mediolan oraz Neapol

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Historia Włoch, Państwa historyczne w Italii.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Gospodarka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Gospodarka Włoch.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Turystyka

Plaża na Sycylii

Wybrzeże słonecznej Sycylii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Turystyka we Włoszech.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Demografia

Włochy należą do najludniejszych państw Europy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km² przypada średnio ponad 192 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy np.: w Lombardii wynosi on około 388 mieszk./km², w Ligurii – 291, w Lacjum – 303, a w Kampanii – nawet 425. Wyraźnie słabiej zaludnione są obszary na południu: Basilicata – tylko 60 mieszk./km², a Moliza – 73; wysoką gęstość zaludnienia ma zaś Apulia – 209 osób na km². Najrzadziej zaludniona jest wysokogórska Dolina Aosty – 38. Z dwóch głównych wysp Sycylia osiąga 195 mieszk./km², a Sardynia zaledwie 68 mieszk./km².

Prawie całą ludność stanowią katolicy – 96% (licząc wszystkich ochrzczonych), napływ imigrantów z krajów arabskich spowodował wzrost odsetka muzułmanów do 1,5% (główne skupiska wyznawców islamu to Rzym, Genua i Mediolan). W północnej części kraju (włoski Tyrol) żyje kilkadziesiąt tysięcy protestantów, ponadto w Rzymie i Mediolanie mieszkają znaczniejsze grupy wyznawców judaizmu – w sumie w całych Włoszech ponad 25 tysięcy.

Zdjęcie satelitarne Włoch

Rzym - stolica Włoch

Włochy mające niegdyś jeden z wyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Europie od piętnastu lat borykają się z przewagą zgonów nad urodzeniami. W 2003 roku wskaźnik urodzeń na 1000 mieszkańców wyniósł 9,4, zaś zgonów 9,8, co dało naturalny ubytek ludności na poziomie 0,4 promila. Szczególnie niekorzystne wskaźniki mają wielkie aglomeracje, zwłaszcza Mediolan i Turyn, natomiast na południu kraju jeszcze występuje niewielki przyrost naturalny. Dzięki znacznemu postępowi medycyny oraz opieki zdrowotnej Włochy szczycą się jednym z najlepszych wskaźników śmiertelności niemowląt, który spadł poniżej 5 na 1000 urodzeń żywych oraz najdłuższym – po Szwecji przeciętnym trwaniem życia spośród wszystkich krajów UE; mężczyźni żyją średnio 78,5 lat, zaś kobiety 80,9 lat (dane z 2003 roku).

Struktura wiekowa ludności wykazuje szybki wzrost udziału ludności starszej niż 65 lat (poprodukcyjnej) i jednocześnie spadek udziału dzieci i młodzieży w ogólnym zaludnieniu kraju. W 2003 roku osoby mające 19 lat i mniej stanowiły 18,9% ogółu mieszkańców, od 20 do 39 lat – 29,7%, w wieku od 40 do 64 lat – 32,4% i w wieku 65 lat i powyżej aż 19,0; ten ostatni wskaźnik jest najwyższy w świecie.

Aktywność zawodowa jest znacząco niższa od średniej unijnej, albowiem w 2003 roku tylko 24,4 mln osób pracowało w gospodarce (43%) wobec średniej unijnej ponad 51%. Od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku szybko spada zatrudnienie w rolnictwie, oraz nieco wolniej w przemyśle, wzrasta natomiast liczba pracujących w usługach.

Struktura zatrudnienia była następująca (w procentach; dane za lata 2003/1990): przemysł 24,6/26,8, budownictwo 6,9/7,3, handel 15,4/14,8, transport i łączność 6,2/5,9, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 4,8/8,3, inne działy gospodarki 42,1/36,9.

Włochy należą do krajów o najwyższym w świecie poziomie edukacji, czego przejawem jest bardzo wysoka liczba studentów wynosząca w 2003 roku 1,86 mln, czyli 32,6 na tysiąc mieszkańców; w największych ośrodkach akademickich jak Rzym, Mediolan, Turyn, Neapol, Padwa czy Bolonia z najstarszym uniwersytetem na świecie studiuje po kilkadziesiąt tysięcy osób. W tymże samym roku użytkownikami komputerów było 15,7 mln osób.

Wskaźnik urbanizacji rośnie powoli, ze względu ostre tempo wyludniania się największych miast i przenoszeniem się ludności na przedmieścia – formalnie wiejskie. Statystyka włoska ponadto nie publikuje oficjalnych danych o zespołach miejskich, tylko o gminach w ich ścisłych granicach administracyjnych, niezależnie od statusu prawnego. W 2003 roku w miastach mieszkało prawie 68% ludności, przy czym wskaźnik koncentracji ludności w największych miastach jest wyraźnie mniejszy niż w innych podobnej wielkości krajach Unii. Od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku Włochy notują znaczny napływ imigrantów, głównie z Albanii (Apulia), krajów arabskich północnej Afryki oraz Ameryki Południowej, którzy zasiedlili zwłaszcza Rzym i jego peryferia oraz okolice Mediolanu i Turynu, a także inne miasta na północy kraju. Liczba imigrantów w 2003 roku wyniosła 1126000, czyli 2% ludności, z czego około 32 tysiące stanowili Polacy. Wspomniana migracja ludności większych miast jest bardzo ciekawym zjawiskiem powodującym – niekiedy drastyczny – spadek zaludnienia głównych miast na rzecz osiedli podmiejskich.

Rozwój ludności najważniejszych miast włoskich przedstawia tabela (wszystkie liczące co najmniej 50 tysięcy mieszkańców), przy czym pod kreską zestawiono te pozostałe stolice prowincji, które nie osiągnęły tejże liczby mieszkańców:

[edytuj] Imigranci

Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiada linię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów z Afryki, Chin, Indii, Rumunii, Turcji, Filipin, Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38 proc. spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt. Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy, a co za tym idzie, takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak: Afganistan, Iran czy Irak. Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, to ich liczba ciągle rośnie.

[edytuj] Grupy etniczne i języki

Prawie całą ludność rodzimą stanowią Włosi, mówiący licznymi dialektami i odmianami języka włoskiego. Ponadto państwo włoskie uznaje istnienie następujących rodzimych mniejszości językowych:

Grupa etniczna	Liczebność	Język ojczysty	Region
Sardyńczycy	1 269 000	sardyński	Sardynia
Friulowie	526 000	friulski	Friuli-Wenecja Julijska
Tyrolczycy	290 000	niemiecki	Trydent-Górna Adyga
Oksytańczycy	178 000	oksytański	Piemont, Liguria, Kalabria
Romowie	130 000	cygański	całe Włochy
Albańczycy	98 000	albański	południowe Włochy
Frankoprowansalczycy	90 000	franko-prowansalski	Piemont, Valle d'Aosta, Apulia
Słoweńcy	70 000	słoweński	Friuli-Wenecja Julijska
Ladynowie	55 000	ladyński	Trydent-Górna Adyga, Wenecja Euganejska
Francuzi	20 000	francuski	Valle d'Aosta
Grecy	20 000	grecki	Kalabria, Apulia
Katalończycy	18 000	kataloński	Sardynia (miejscowość Alghero)
Chorwaci	2 600	chorwacki	Molise
Karyntczycy	2 000	niemiecki	Friuli-Wenecja Julijska
Karnijczycy	1 400	friulski	Wenecja Euganejska

[edytuj] Oświata

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Oświata we Włoszech, Uniwersytety we Włoszech.

W szkolnictwie włoskim dużą wagę przywiązuje się do integracji młodzieży niepełnosprawnej z pełnosprawną, która jest szeroko realizowana na wszystkich szczeblach systemu szkolnego

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Kultura

Włochy są krajem prawie jednonarodowościowym. Jedynie pewne wymieszanie kultur można zauważyć na terenach przygranicznych w północnej części kraju, gdzie oprócz włoskiego obowiązują języki słoweński lub francuski (w zależności od graniczącego państwa). Odrębnością odznaczają się zwłaszcza wyspy, a mieszkańcy Sardynii uważani są przez niektórych za odrębny naród. Wszakże to jednak Sardynia była inicjatorką zjednoczenia kraju w XIX wieku. Rytm życia rodzinnego wyznaczony jest przez zwyczaje i tradycje religijne. Nie ma tu jednak zbyt wielu świąt ogólnonarodowych, za to jest bardzo dużo świąt lokalnych, które obchodzone są niezwykle hucznie. Najczęstszą okazją są dni patronów miejscowości. Podczas wszystkich świąt najbardziej rozpowszechnioną tradycją są procesje. Obnoszone są wtedy relikwie i podobizny świętego. Całości towarzyszy wrzawa, muzyka oraz występy, przypominające spektakl teatralny. Największe jednak uroczystości obchodzone są podczas Wielkanocy, począwszy od Wielkiego Piątku. Wówczas to procesje przemierzają ulice i obnoszą figury ukrzyżowanego Chrystusa. Wśród uczestników wyróżniają się zakapturzone postacie w habitach, śpiewające pokutne pieśni.

Uroczystości te odbywają się one głównie na zachodnim wybrzeżu Sycylii oraz w miastach południa, np. w Tarencie, Reggio. Natomiast w Wielką Sobotę przez ulice Nocera Tirinesa w Kalabrii przechodzi procesja biczowników.

Przed Bożym Narodzeniem w Neapolu odbywają się targi szopek. Tradycja żywej szopki pochodzi od św. Franciszka z Asyżu, który jako pierwszy ją zainicjował.

Obchodzi się tu również dzień Wszystkich Świętych. Zwyczaje nakazują, aby w ten dzień dzieci otrzymywały prezenty od rodziców w imieniu zmarłych krewnych.

Słynny jest również karnawał w Wenecji, który trwa przez pięć dni przed Środą Popielcową. Jest to wielka parada kostiumów i ręcznie wykonywanych masek. Na ten tydzień przyjeżdża do Wenecji wielu turystów, których głównym celem jest uczestniczenie w tych uroczystościach.

Pomimo, że Włochy są państwem praktycznie jednonarodowościowym, to jednak częściej odczuwane jest ich przywiązanie do danego regionu, niż do całego kraju. Odmienność poszczególnych regionów przejawia się w lokalnych tradycjach kulturowych, standardzie życia, dialektach, a także w krajobrazie.

Kultura i tradycja artystyczna Włoch wywarła ogromny wpływ na sztukę i kulturę innych krajów Europy. Niemal każdy zna takie nazwiska jak Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Botticelli.

Ich dzieła, często nawet nie kojarzone ze swoimi autorami weszły na stałe do kanonu sztuki: "Mona Lisa", Kaplica Sykstyńska lub Pieta. Florencja, Rzym, Wenecja, to miasta, do których zdąża wielu Europejczyków chcących poznać swoje kulturowe korzenie.

[edytuj] Język

Język włoski jest, pod względem słownictwa, najbliższy łacinie ze wszystkich języków romańskich. Współczesny włoski dużo zawdzięcza takim pisarzom, jak Dante Alighieri i Alessandro Manzoni, którzy za standard obrali język wyedukowanych Toskańczyków. Dzisiaj mówi się, że najlepsza mowa to la lingua toscana in bocca romana (toskański w rzymskich ustach). Włoski uważa się za najbardziej śpiewny język na świecie. Aż do niedawna obok oficjalnego języka włoskiego istniało ponad 1,5 tys. dialektów. Językiem włoskim na świecie posługuję się ponad 100 milinów ludzi.

Ciekawostką jest fakt, że w rejonie Alp zamieszkanym głównie przez Tyrolczyków mówi się po tyrolsku (odmiana języka niemieckiego), gdyż mieszkańcy nie uważają się ani za Austriaków ani też za Niemców.