Al-Andalus
Z Wikipedii
| To jest artykuł z cyklu Historia Hiszpanii |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Al-Andalus (الأندلس) - arabska nazwa Półwyspu Iberyjskiego, nadana przez jego muzułmańskich zdobywców. Odnosi się ona zarówno do Emiratu (ok. 750-929) jak i do Kalifatu Kordoby (929-1031), a w szczególności do królestw taify; może być używana również do ogólnego określenia terytoriów pod rządami muzułmanów (711-1492). Podczas powolnego procesu Rekonkwisty, ziemie iberyjskie były stopniowo zdobywane przez chrześcijan zajmujących północne enklawy, a nazwa "al-Andalus" zaczęła odnosić się tylko do zdominowanych przez islam ziem na południu.
[edytuj] Historia
W 711 r. muzułmańska armia Maurów z północnej Afryki najechała chrześcijańskich Wizygotów z Hiszpanii. Ich dowódca, Tariq Ibn Ziyad, podbił większość Hiszpanii w trakcie swojej ośmioletniej kampanii wojskowej. Wojska próbowały również przekroczyć Pireneje, ale zostały pokonane przez Franków dowodzonych przez Karola Młota podczas bitwy pod Tours w 732. Półwysep Iberyjski, za wyjątkiem niewielkich terenów na północnym zachodzie oraz baskijskich rejonów pirenejskich, stał się częścią rozwijającego się Imperium Umajjadów nazywaną al-Andalus. W Muzeum Archeologii w Madrycie znajduje się dinar wytworzony pięć lat po podboju (716), posiada dwa napisy - arabskie Al-Andalus na jednej stronie i łacińskie Span(ica) na drugiej. Jest to prawdopodobnie najwcześniejsze świadectwo podbojów Maurów.
Kiedy Imperium Umajjadów zostało zastąpione przez Imperium Abbasydów w 750, lenna muzułmańskie zjednoczyły się w Emirat Kordoby rządzący Al-Andalusem i częściami północno-zachodniej Afryki. W 929 emir Abd-ar-Rahman III ogłosił się kalifem (występując jawnie przeciwko Kalifowi Abbasydów z Damaszku), podnosząc emirat do znacznie bardziej prestiżowego statusu kalifatu.
Okres emiratu i kalifatu jest znany (z pewnymi incydentalnymi, choć znaczącymi wyjątkami) z akceptowania i tolerowania się nawzajem chrześcijan, muzułmanów i żydów, żyjących na tych samych terenach. W kulturze muzułmańskiej Al-Andalus jest dzisiaj w dużym stopniu nostalgicznym symbolem złotej ery islamu.
Po rozpadzie kalifatu w 1031 kraj zmienił się na dziesiątki małych, niepodległych muzułmańskich państw, nazywanych taifami (ar. taifa - "ugrupowanie, odłam"). Kraje chrześcijańskie położone na północy i zachodzie powoli powiększały swe władztwa terytorialne na Półwyspie, były to: Asturia, León, Nawarra i Katalonia. (Asturia i León miały swój początek tuż po arabskim podboju większej części Półwyspu, zaś Katalonia była francuskim, pokarolińskim lennem. Królestwa Aragonii i Kastylii uformowały się w przeciągu paru następnych stuleci.
W 1212 koalicja chrześcijan pod przywództwem Alfons VIII z Kastylii wygnała muzułmanów ze środkowej Hiszpanii po bitwie pod Las Navas de Tolosa, chociaż taifa Granady przetrwała jeszcze trzy następne wieki. 2 stycznia 1492 Boabdil z Granady, wódz emiratu Granady, (ar. Gharnata) ostatniej twierdzy islamu na Półwyspie Iberyjskim, poddał się armiom katolickiej Hiszpanii, świeżo zjednoczonej po ślubie Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda II Aragońskiego. Al-Andalus przestała istnieć jako byt polityczny, przetrwała jednakże w literaturze arabskiej, zaś jej legenda trwa do dnia dzisiejszego w kulturze arabsko-muzułmańskiej.
[edytuj] Następstwa
W 1502 rozszerzenie aktu kapitulacyjnego gwarantujące muzułmanom nietykalność zostało uchylone i pozostali Maurowie zostali zmuszeni do opuszczenia Hiszpanii lub przyjęcia religii chrześcijańskiej jako moryskowie. Stanowili oni znaczną część społeczeństwa w niektórych stronach kraju, takich jak Aragonia, Walencja i Andaluzja, aż do czasu, kiedy zostali ostatecznie wypędzeni pomiędzy 1609 i 1614. Henryk Lapeyre ocenił, że dotyczyło to ponad trzystu tysięcy mieszkańców z ośmiu milionów mieszkających wówczas w Hiszpanii.
Dominacja Maurów na Półwyspie wpłynęła na wiele aspektów związanych z językiem, sztuką i kulturą, szczególnie w jego południowej części. Przykładami mogą być arabskie lub arabsko-podobne słowa w języku hiszpańskim oraz zabytki architektoniczne jak Alhambra w Granadzie.
Dzisiejsza nazwa Andaluzji (hiszp. Andalucia) pochodzi od Al-Andalus, jako że ta południowa prowincja była jedną z ostatnich krain Maurów w Hiszpanii.
[edytuj] Etymologia
Zazwyczaj uznaje się, że słowo to pochodzi od Wandalów, germańskiego plemienia osiadłego w południowej Iberii i północnej Afryce, jednak uczeni nie mogą znaleźć porozumienia. Istnieją trzy teorie sugerujące etymologię "Al-Andalus".
Vandalícia - Reinhardt Dozy (1820-1883), holenderski autor znanej Historii Muzułmańskiej Hiszpanii (wydanej w czterech tomach w 1984 r.) przedstawił teorię, według której "Al-Andalus" jest arabskim tłumaczeniem Vandalicia lub Vandalucia, twierdząc tym samym, że te tereny mogły otrzymać tę nazwę nie w Iberii, ale wśród Arabów z Maghrebu.
Atlantida - Hiszpański filolog Joaquin Vallve Bermejo w swojej książce Terytorialny Podział Muzułmańskiej Hiszpanii (CSIC, 1986) zasugerował, że "Al-Andalus" jest bezpośrednim tłumaczeniem "Atlantydy" (Atlantis) lub "wyspy Atlantyku".
Landahlauts - H. Halm, niemiecki badacz i historyk, zarzucił wszelkie powiązania z Wandalami. Twierdzi natomiast, że "Al-Andalus" jest tłumaczeniem wizygockiej nazwy na rzymską prowincję Baetica. Wizygoci, zgodnie ze zwyczajem swoich germańskich przodków, przydzielali podbite ziemie ciągnąc losy, a gockie słowo Landahlauts (losowana ziemia) dla arabskiego ucha brzmi jak Al-Andalus.
