Pireneje
Z Wikipedii
Pireneje (hiszp. Pirineos, kat. Pirineus; franc. Pyrénées; gask. Pirenèus; arag. Perinés; bask. Pirinioak) - łańcuch górski znajdujący się w północno-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Jego naturalne przedłużenie stanowią od zachodu Góry Kantabryjskie. Pireneje rozciągają się pomiędzy Atlantykiem na zachodzie i Morzem Śródziemnym na wschodzie osiągając długość 450 km. W większej części Pirenejów grzbiet pasma tworzy granicę francusko-hiszpańską, przebiegając także przez Andorę. Wyjątkiem jest Val d'Aran, która należy do Hiszpanii, mimo że znajduje się po północnej stronie pasma. Do innych drobnych orograficznych anomalii zalicza się na przykład Cerdanya oraz hiszpańska eksklawa Llívia. Szerokość pasma w kierunku północ - południe waha się od 50 do 150 km.
Pireneje powstałe w czasie orogenezy alpejskiej, zbudowane są ze skał krystalicznych i osadowych. Najwyższe szczyty zbudowane są z granitów i osiągają w najwyższym punkcie wysokość 3 404 m n.p.m. - na Pico de Aneto w hiszpańskiej prowincji Huesca. Centralna, wapienna część, słynąca z krasowej doliny Ordesy i polodowcowego cyrku Gavarnie, wznosi się na Monte Perdido do wysokości 3 355 m. n.p.m..
Spis treści |
[edytuj] Nazwa
Słowo Pireneje pochodzi od imienia mitologicznej córki Atlasa, Pirene (gr. ogień). Według mitologii Pirene została zgwałcona przez Heraklesa. Pirene przerażona, że urodzi węża, uciekła w góry, gdzie została zjedzona przez dzikie zwierzęta. Herodot zlokalizował miejsce tej legendy na swojej mapie Oikumene z 450 r. p.n.e.
Inne źródła mówią o pochodzeniu tego słowa z języka baskijskiego, zgodnie z którym, łańcuch górski został nazwany llene os, co oznacza góry Księżyca.
[edytuj] Podział
Pireneje są częścią następujących francuskich departamentów (ze wschodu na zachód): Pyrénées-Orientales, Aude, Ariège, Haute-Garonne, Hautes-Pyrénées oraz Pyrénées-Atlantiques (z których dwa ostatnie zawierają Park Narodowy Pireneje).
Ponadto Pireneje są częścią następujących prowincji hiszpańskich (ze wschodu na zachód): Girony, Barcelony, Lleidy, Huesci, Saragossy, Nawarry oraz Gipuzkoa'y.
Całe Księstwo Andory znajduje się w Pirenejach.
Pireneje dzieli się zazwyczaj na trzy części: Centralną, Atlantycką (lub Zachodnią) oraz Wschodnią. Pireneje Centralne rozciągają się na wschód od przełęczy Somport aż do Val d'Aran i zawierają najwyższe szczyty pasma:
- Aneto (lub Pic de Néthou) - 3404 m n.p.m. - w masywie Maladeta;
- Mont Posets - 3,375 m n.p.m.;
- Mont Perdu (lub Monte Perdido, Mont Perdut) - 3,355 m n.p.m..
W Pirenejach Atlantyckich średnia wysokość pasma stopniowo maleje ze wschodu na zachód, aż do miejsca, w którym Pireneje łączą się z Górami Baskijskimi obok Zatoki Biskajskiej.
W Pirenejach Wschodnich, z wyjątkiem przełomu na wschodnim krańcu Pyrénées Ariégeoises, średnia wysokość pasma utrzymuje się na jednolitym poziomie aż do nagłego spadku następującego w części łańcucha znanej jako Albères.
[edytuj] Geologia
Najbardziej widoczne cechy geologiczne to: dysymetria stoków w kierunku transwersalnym, tzn. że zbocze przeważa po stronie Francji niż Hiszpanii, a także dysymetria długości (Pireneje łagodnie opadają w kierunku Atlantyku, a w kierunku Morza Śródziemnego są coraz bardziej strome).
Pireneje powstały w trzeciorzędzie wraz z wypiętrzeniem alpejsko-himalajskim. Pod względem struktury, Pireneje znacznie różnią się od Alp.
[edytuj] Szczyty
[edytuj] Pireneje zachodnie
- Ekaitza (1404 m n.p.m.)
- La Rhune (900 m n.p.m.)
- Adi (1503 m n.p.m.)
- Ortzanzurieta (1570 m n.p.m.)
- Ori (2021 m n.p.m.)
- Pic d'Anie (2504 m n.p.m.)
- Peña Ezcaurre
- Mesa de los Tres Reyes (2424 m n.p.m.)
- Alanos
- Peña Forca
- Bisaurín
- Picos de Aspe
[edytuj] Pireneje środkowe
[edytuj] Pireneje środkowo-zachodnie
- Midi d'Ossau (2885 m n.p.m.)
- Collarada (2886 m n.p.m.)
- Balaitus (3146 m n.p.m.)
- Gran Facha (3005 m n.p.m.)
- Pic Long (3192 m n.p.m.)
- Néouvielle (3091 m n.p.m.)
- Vignemale o Pique Longue o Comachibosa (3298 m n.p.m.)
[edytuj] Ordesa i Monte Perdido
- Monte Perdido (3355 m n.p.m.)
- Soum de Ramond o Pico Añisclo (3259 m n.p.m.)
- Cilindro de Marboré (3325 m n.p.m.)
- Marboré (3252 m n.p.m.)
- Taillón (3146 m n.p.m.)
- Torre de Marboré (3009 m n.p.m.)
- Casco de Marboré (3006 m n.p.m.)
[edytuj] Pineta i dolina Bielsa
- Astazou (3071 m n.p.m.)
- La Munia (3134 m n.p.m.)
- Rubiñera (3005 m n.p.m.)
[edytuj] Gistaín/Chistau
- Bachimala o Punta Schrader (3177 m n.p.m.)
- Punta Sabre (3136 m)
[edytuj] Benasque
- Posets o Llardana (3375 m n.p.m.)
- Espadas (3332 m n.p.m.)
- Pavots (3121 m n.p.m.)
- Gran Eriste (3053 m n.p.m.)
- Aneto (3404 m n.p.m.)
- La Maladeta (3312 m n.p.m.)
- Maldito (3350 m n.p.m.)
- Russell (3205 m n.p.m.)
- Margalida (3241 m n.p.m.)
- Tempestades (3290 m n.p.m.)
- Alba (3118 m n.p.m.)
- Mulleres (3010 m n.p.m.)
- La Forcanada
- Vallibierna (3067 m n.p.m.)
- Perdiguero (3222 m n.p.m.)
- Gourgs Blancs (3129 m n.p.m.)
- Cabrioules o Cabrioles (3116 m n.p.m.)
- Maupas (3109 m n.p.m.)
- Salvaguardia (2738 m n.p.m.)
[edytuj] Luchon
- Spijeoles (3066 m n.p.m.)
- Gran Quayrat (3060 m n.p.m.)
- Pico Lézat (3107 m n.p.m.)
[edytuj] Pireneje wschodnie
- Mulleres (3010 m n.p.m.)
- Besiberri (3030 m n.p.m.)
- Punta Alta (3014 m n.p.m.)
- Colomers (2930 m n.p.m.)
- Montvallier (2859 m n.p.m.)
- Montmalús (2781 m n.p.m.)
- Montsent (2881 m n.p.m.)
- Montcalm (3080 m n.p.m.)
- Pica d'Estats (3140 m n.p.m.)
- Pedrosa (2948 m n.p.m.)
- Pic de Serrère (2911 m n.p.m.)
- Puig Pedrós (2914 m n.p.m.)
- Pic de Carlit (2921 m n.p.m.)
- Tossa d'Alp (2537 m n.p.m.)
- Puigmal (2909 m n.p.m.)
- Pic de Llonzes (2832 m n.p.m.)
- Canigó (2785 m n.p.m.)
- Costabona (2464 m n.p.m.)
- Roc de France (1449 m n.p.m.)
- Noulos (1257 m n.p.m.)
- Alberes (975 m n.p.m.)
[edytuj] Rzeki
Pireneje są kolebką ważnych rzek. Te rzeki to: Adour, Garonna, Nivelle, Tec, Têt, Aglí i Andé (znajdujące się na terytorium Francji i częściowo na terytorium Hiszpanii) i Bidasoa, Aragón, Gállego, Cinca, Ésera, Segre, Ter, Llobregat, Muga i Fluvia (na terenie Hiszpanii).
