Cerkiew (budynek)
Z Wikipedii
Cerkiew to budynek przeznaczony do sprawowania nabożeństw w Cerkwi prawosławnej lub unickiej (greckokatolickiej). Jest przestrzenią sakralną dla celebracji Boskiej Liturgii. Prawosławni wierzą, iż jest ona miejscem szczególnego przebywania samego Boga. Nazwa cerkiew w języku polskim oznaczała po prostu kościół. Dopiero w późnym średniowieczu nazwą tą określano tylko kościoły prawosławne.
Spis treści |
[edytuj] Historia:
Pierwsze cerkwie stawiali budowniczowie greccy sprowadzeni z Konstantynopola. Później również często byli zatrudniani przy pracach budowlanych. Jednym z mistrzów malarstwa ściennego był w XIV w. Theofan Grek przedstawiciel tzw. szkoły nowogrodzkiej. Innymi uznanymi artystami byli Andriej Rublow oraz Dionizy działający w Moskwie. Cerkwie budowano z cegły i kamienia, ale nieporównywalnie -w stosunku do innych typów kościołów - duża ilość cerkwi była drewniana.
[edytuj] Zewnętrzny wygląd cerkwi:
Cerkwie budowane są zazwyczaj na wzniesieniach. Spośród planów, na których buduje się cerkwie najbardziej rozpowszechnione są plany:
[edytuj] Plan budynku
- okrętu (symbol życia na statku, wyobrażającym cerkiew i wędrówki do celu życia człowieka - Królestwa Bożego)
- krzyża (symbol Krzyża, na którym poniósł śmierć Jezus Chrystus, zbawienia, triumfu nad grzechem i śmiercią)
- koła (symbol wiecznego trwania cerkwi, jej nieskończoności w czasie).
[edytuj] Kopuły
Cechą, która odróżnia cerkiew od innych budynków jest jej pokrycie kopułami. Kopuła jest symbolem nieba, Boga, świętych i świata anielskiego. Liczba kopuł na cerkwi nie jest dowolna i ma znaczenie symboliczne:
- jedna kopuła symbolizuje jedynego Boga
- dwie kopuły to symbol dwóch natur Jezusa Chrystusa
- trzy kopuły są symbolem Trójcy Świętej
- pięć kopuł symbolizuje Jezusa Chrystusa oraz czterech ewangelistów
- siedem kopuł to symbol siedmiu sakramentów
- dziewięć kopuł symbolizuje dziewięć stopni anielskich
- trzynaście kopuł to symbol dwunastu apostołów i Jezusa Chrystusa
Na każdej kopule umieszczony jest krzyż, co oznacza, iż cerkiew oddaje chwałę Jezusowi Chrystusowi.
[edytuj] Wnętrze cerkwi
Wnętrze cerkwi podzielone jest na trzy części:
[edytuj] przedsionek (pritwor)
część zachodnia świątyni; w starożytności przeznaczona dla katechumenów lub innych ludzi pozostających poza wspólnotą wiernych;
[edytuj] nawa
miejsce święte przeznaczone dla wiernych; w jej centrum stoi anałojczyk- stolik, na którym znajduje się ikona; zaznaczają się tu również takie elementy jak soleja (podwyższone miejsce przed ikonostasem, jej środkowa część, na której udzielana jest wiernym komunia święta, to amwona, a części solei przeznaczone dla psalmistów i chórzystów to klirosy. Cerkwie prawosławne zwykle nie zawierają ławek z wyjątkiem jednego rządka pod ścianą, co daje większą swobodę poruszania się wiernych niż w świątyniach katolickich i protestanckich. Ściany części środkowej pokryte są ikonami zawieszonymi lub umieszczonymi na półeczkach.
[edytuj] ołtarz - prezbiterium (ałtar)
stanowi wschodnią część cerkwi i jest jej najświętszym miejscem. Od części środkowej oddzielony jest ikonostasem. W cerkwiach ołtarz (prezbiterium) zawsze skierowany jest na wschód na pamiątkę znajdującego się tam kiedyś rajskiego ogrodu oraz miejsca narodzin Jezusa Chrystusa. Do ołtarza wchodzić mogą tylko mężczyźni. Znajduje się tam:
- prestoł (tron) - najważniejsze miejsce w ołtarzu, okryty specjalną szatą stół w kształcie sześcianu, sporządzony z drewna lub marmuru. Do jego wyposażenia należą takie utensylia liturgiczne jak:
- antymins (jedwabna chusta z obrazem składanego do grobu Chrystusa, w którą wszyte są święte relikwie)
- ewangelia
- darochranitielnica (naczynie, w którym przechowywana jest święta Eucharystia, w Kościele katolickim zwane cyborium)
- daronosica (szkatułka służąca do przynoszenia św. Komunii chorym)
- święty krzyż
- siedmioramienny świecznik.
- stół ofiarny (żertwiennik) - umiejscowiony jest po lewej (północnej) stronie ołtarza, do jego wyposażenia należą:
- kielich,
- diskos = patena (okrągły metalowy talerzyk, na którym umieszcza się chleb eucharystyczny)
- zwiezdica
- kopije = włócznia (trójkątny nóż, który służy do krojenia prosfor)
- łżyca (złota lub srebrna, zakończona krzyżem łyżeczka, przeznaczona do udzielania wiernym Świętej Komunii)
- pokrowcy - osłony nakładane na kielich i zwiezdicę
- wozduch (narzuta na czaszę i diskos).
- górne miejsce (hornieje miesto) - umieszczony za priestołem, jest to podwyższenie, na którym znajduje się tron dla biskupa.
[edytuj] architektura cerkiewna:
- sobór Preobrażeński w Czernihowie (nieistniejący-znany z wykopalisk)
- kościół św.Zofii w Kijowie (1037)
- kościół św. Jerzego i Starej Ładogi w Nowogrodzie
- kościół św.Dymitra we Włodzimierzu (1194-97)
- Największą cerkwią w Polsce jest Cerkiew św. Ducha w Białymstoku
