Beskid Niski
Z Wikipedii
| Beskid Niski | |
| Megaregion | Region Karpacki |
| Prowincja | Karpaty Zachodnie |
| Podprowincja | Zewnętrzne Karpaty Zachodnie |
| Makroregion | Beskidy Środkowe |
| Mezoregion | Beskid Niski |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Słowacja: - kraj preszowski Polska: - woj. małopolskie - woj. podkarpackie |
Beskid Niski (513.71) – pasmo w Karpatach miedzy przełęczami Łupkowską na wschodzie, a Tylicką na zachodzie.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Graniczy od wschodu z Bieszczadami, Pogórzem Bukowskim a od zachodu z Beskidem Sądeckim. Leży na terenie dwóch państw: Polski i Słowacji. Najwyższy szczyt po stronie polskiej to Lackowa (997 m n.p.m.), a po słowackiej Busov (1002 m n.p.m.). Ważniejsze rzeki to Osławica, Wisłok, Jasiołka, Wisłoka, Ropa i Biała Dunajcowa. Zbiorniki wodne w Klimkówce na Ropie, w Sieniawie na Wisłoku oraz niewielki w Krempnej na Wisłoce. W centrum Beskidu Niskiego znajduje się Magurski Park Narodowy, a we wschodniej części Jaśliski Park Krajobrazowy. Na terenie Beskidu Niskiego leżą cztery uzdrowiska: Rymanów-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Wysowa-Zdrój oraz Wapienne z wodami mineralnymi. Trzy pierwsze są zrzeszone w Unii Uzdrowisk Polskich). Znajduje się tutaj również największe obniżenie w łuku Karpat – przełęcz Dukielska (500 m n.p.m.).
[edytuj] Historia
Od najdawniejszych czasów przez przełęcze Beskidu Niskiego biegły trakty handlowe na południe i wschód. Teren ten jednak był przez dłuższy czas wyludniony kolejnymi najazdami Tatarów. Dopiero Kazimierz III Wielki rozpoczął zasiedlanie tych granicznych terenów, poprzez zrzucenie zależności lennej od chanatu tatarskiego a następnie kolonizacji i lokacje wsi i miast. Proces ten szczególnie nasilił się po przyłączeniu do Rzeczypospolitej w 1340 r. ziemi sanockiej (wraz z Grodami Czerwieńskimi). Jednocześnie od XIV w. na teren ten docierały już wcześniej migracje wołoskie (kolonizacja wołoska) oraz sascy osadnicy królów węgierskich Gejzy i Andrzeja II. Migracje te ostatecznie zakończyły się na przełomie wieków XVI i XVII nadając ostateczny kształt narodowościowy tym terenom do roku 1772.
W 1657 r. przez Beskid Niski przeszły wojska Rakoczego. W latach 1768-1772 Beskid Niski stanowił ważny obszar w czasie konfederacji barskiej – szczególnie w jej późniejszym okresie, po upadku Krakowa. Od kwietnia 1769 do sierpnia 1770 walczył na tych terenach, dowodząc oddziałami konfederatów, Kazimierz Pułaski. Nieliczne już ślady okopów konfederackich można spotkać po dziś dzień, np. w rezerwacie "Okopy Konfederackie" nad Muszynką na obrzeżu Beskidu Niskiego.
Pasterze wołoscy mieszając się na przestrzeni wieków z ludami ruskimi oraz ulegając wpływom polskim i węgierskim utworzyli nową grupę etniczną zwaną od II poł. XIX wieku Łemkami.
W 1915 r. na tych terenach rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej zwana Operacją Gorlicką.
W latach 20. XX w. w czasie tzw. schizmy tylawskiej spora część Łemków przeszła na prawosławie.
We wrześniu 1944 z rozkazu Józefa Stalina rozpoczęła się bitwa o przełęcz Dukielską, która pochłonęła ponad 100 tysięcy ofiar i wyrządziła niezmierne straty w dobytku ludności tych terenów.
Od 1943 r. na terenach Beskidu Niskiego działała Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), walcząca z Polakami o Zakierzoński Kraj. Kres działalności UPA na tym terenie położyła Akcja "Wisła" w 1947 r.
Już od 1945 r. na mocy umowy PRL z ZSRR o wzajemnej wymianie ludności z terenów Beskidu Niskiego przesiedlano na wschód ludność pochodzenia łemkowskiego. Początkowo dobrowolne wywózki, stały się z czasem coraz częstsze i przymusowe i objęły swoim zasięgiem niekiedy nawet całe wsie. Pierwsza faza przesiedleń zakończyła się latem 1946 r. W 1947 r. rozpoczęła się Akcja "Wisła". Władze polskie wywiozły prawie wszystkich Łemków w głąb terytorium Polski, najczęściej na tzw. Ziemie Odzyskane. Nielicznym udało się wrócić dopiero po 1956 r.
[edytuj] Odkrycie ropy naftowej
W XIX w. na terenie Beskidu Niskiego odkryto złoża ropy naftowej. Ich przemysłową eksplorację rozpoczął Ignacy Łukasiewicz – konstruktor lampy naftowej. Teren Beskidu Niskiego stał się pierwszą prowincją naftową na świecie, to tutaj zaczęto stosować nowoczesne metody wierceń i poszukiwań ropy naftowej. W Ropiance powstała pierwsza na świecie szkoła ucząca młodych wiertaczy jak bezpiecznie wydobywać ropę naftową. W niewielkich ilościach ropa naftowa wydobywana jest na tych terenach do dzisiaj.
[edytuj] Turystyka
Beskid niski to dzisiaj najdziksze pasmo gór w Polsce. Na szlakach spotkać można bardzo mało turystów, a zapomniane doliny, niegdyś tętniące życiem, są dziś zupełnie puste. Warto z mapą i kompasem spróbować znaleźć ślady dawnych mieszkańców – istniejące i nieistniejące cerkwie łemkowskie, ślady po wsiach, kapliczki przydrożne itp. W Beskidzie Niskim znajdują się znane uzdrowiska, w których warto zabawić dłużej: Rymanów-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Wysowa-Zdrój oraz Wapienne. Ponadto wiele miast, miasteczek i wsi ciągle nosi ślady dawnej świetności, należą do nich Jaśliska, Dukla i Szymbark. Koniecznie trzeba zobaczyć niewielki skansen łemkowski w Zyndranowej oraz Muzeum-Skansen Przemysłu Naftowego im. I. Łukasiewicza w Bóbrce. Warto również obejrzeć pamiątki po wojennej przeszłości Beskidu Niskiego – cmentarze z okresu I wojny światowej.
Ponadto na obrzeżach Beskidu Niskiego zobaczyć warto Sanok (wraz z Muzeum Budownictwa Ludowego), Krosno, Trzcinicę (nazywaną Troją Północy), Biecz, Gorlice i Krynicę-Zdrój.
